دور زدن سانسور به کمک فضای مجازی و انتشار زیرزمینی
۱۳۹۳ شهریور ۱۱, سه‌شنبه
برخی از اهالی قلم در ایران، در سرخوردگی از فضای موجود در عرصه نشر و نظارت حذفی و بازدارنده نهادهای فرهنگی و اطلاعاتی، نوشته‌های خود را به صورت غیررسمی منتشر می‌کنند؛ غیررسمی به معنای انتشار درفضای مجازی، زیرزمینی یا انتشار آثار در کشورهای همسایه مانند افغانستان.
خبرگزاری «ایسنا» در همین زمینه پای صحبت چند تن از شاعران و نویسندگان ایرانی نشسته است. یونس تراکمه، رمان‌نویس می‌گوید کتاب‌هایش را برای کسب مجوز به وزارت ارشاد نمی‌دهد چون اوضاع را می‌داند و ضرورتی در چانه زدن و کنار آمدن با سانسور نمی‌بیند: «ناشران رسمی افغانستان ممیزی ندارند. کتاب‌هایشان هم بالاخره از ایران سر در می‌‌آورد.»
محمدرضا رستم‌بگلو نیز به «ایسنا» می‌گوید که شعرهایش را در فضای مجازی منتشر می‌کند زیرا سانسور بر اساس مسائل عقیدتی و ایدئولوژیک انجام می‌گیرد: «ظاهرا سطری حذف می‌شود اما در باطن تمام ارکان فرم به هم می‌ریزد.»
رستم‌بگلو می‌گوید کتابش به خاطر شعرهایی رد شده که در کتاب دیگر به عنوان بهترین غزل‌ها و عاشقانه‌ها بدون سانسور چاپ شدند: «چون کسی که آن کتاب را ارائه کرد، موقعیت ارتباطی دیگری داشت و از حوزه هنری بود.»
محمد زارعی، نویسنده دیگری که کارهایش را از بدو امر در وبلاگش ارائه کرده، از تجربه‌ای در سال ۸۷ می‌گوید که برای نخستین مرتبه برای انتشار کتاب اقدام کرد: «اثرم پنج سال در وزارت ارشاد ماند و با وجود اصلاحات صورت گرفته هیچگاه چاپ نشد.»
محمد زارعی بخش تراژیک ماجرا را آنجا دانسته که مشهور شدن یک داستان در فضای مجازی، سابقه بدی برای نویسنده ایجاد می‌کند و این می‌تواند «دستاویزی باشد برای اینکه اذیت‌تان کنند. پس هر چه داستان بهتری بنویسی، ممکن است عقوبت سخت‌تری درانتظارت باشد.»
رستم‌بگلو معتقد است که هنرزیرزمینی که از سال ۶۰ باقی مانده، معتبرتر از هنرهای مجاز خواهد بود اما مشکل آنجاست که با فاصله افتادن بین سرودن اثر تا کشف آن، فقط عقب‌ماندگی بیشترمی‌شود. او در عین حال می‌گوید که چاپ نکردن کتاب بهترین واکنش یک هنرمند به موقعیت سیاسی فعلی است.
«حساسیت به نام مولف»
خبرگزاری «ایسنا» در حالی گلایه‌های این سه نویسنده و شاعر را بازتاب داده که آثار افراد به‌نامی چون دولت آبادی، براهنی و خویی مجوز انتشار نمی‌گیرند. عباس صالحی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد روز هشتم شهریور با ارائه گزارشی از عملکرد ۸ ماهه خود، اعلام کرد که فشارهایی از سوی نهادهای امنیتی و اطلاعاتی از اردیبهشت ۱۳۹۳ و پس از برگزاری نمایشگاه کتاب بر این وزارت‌خانه اعمال شده است.
صالحی در سخنان خود اذعان کرد که صدور مجوز برای چهار اثر رضا براهنی و خویی، تبدیل به دستاویزی برای تهاجم رسانه‌‌ای علیه خودش شد: «فکر می‌کردیم باید طبق ضوابط مصوب شورای فرهنگی به محتوا توجه کنیم اما بحث‌هایی در رسانه‌ها مطرح شد و برخی گفتند که باید به نام مولف هم توجه شود.»
صالحی گفت هر گاه مجوز کتابی برای نویسنده صادر شود اما او ممنوع‌القلم باشد، اثرش پس از صدور مجوز در هیات نظارت بر ضوابط نشر بزرگسال یک بار دیگر مورد بررسی قرارمی‌گیرد.
رمان «زوال کلنل» دولت آبادی از جمله کتاب‌هایی است که از پنج سال قبل تاکنون در انتظار دریافت مجوز انتشار به سر می‌برد. پیش از اذعان صالحی به واقعیت نفوذ نهادهای اطلاعاتی و امنیتی در وزارت ارشاد، معاون فرهنگی اجتماعی سپاه پاسداران گفته بود که این رمان «ضد انقلابی‌ترین رمان پس از پیروزی انقلاب" در ایران است.
حمیدرضا مقدم‌فر، محمود دولت‌آبادی را نویسنده‌ای با "پیوند‌های عمیق با خارج از کشور" خوانده و از صدور مجوز انتشار رمان وی در ایران به‌شدت انتقاد کرده بود.
این در حالی است که حسن روحانی، وعده داده بود که نویسنده‌ای ممنوع‌القلم نباشد و به نوشته رسانه‌های داخلی، علی جنتی وزیر ارشاد و محمود علوی، وزیر اطلاعات هم در ۱۱ اسفند در دیدار با یکدیگر پیرامون اجرای این وعده توافق کرده بودند.
وزیر ارشاد در آذر ۱۳۹۲ در گفت‌وگو با روزنامه «ایران» تاکید کرده بود که وضعیت حوزه فرهنگ در دولت روحانی «دوره گذار از افسردگی» است. او در نقد دولت قبلی گفته بود که برخی از مدیران حوزه فرهنگی امنیتی بودند یا کارها ازسوی دستگاه امنیتی دیکته می‌شد.
علی جنتی یادآور شده بود که در آن دوره لیست سیاه ناشران و نویسندگان وجود داشت اما آنچه معاون فرهنگی او در شهریور ۱۳۹۳ عنوان کرد، تفاوت چندانی با فاش‌گویی‌های جنتی نسبت به دولت دهم نداشت.