دلایل رونق بازار "پایان‌نامه فروشی" در ایران
۱۳۹۳ مهر ۲۴, پنجشنبه
حسن روحانی روز چهارشنبه (۲۳ مهر/۱۵ اکتبر) در نشست نوبتی "شورای عالی انقلاب فرهنگی" از "پایان‌نامه فروشی" و یا "کپی‌برداری متون علمی" انتقاد کرد و گفت، شأن علمی کشور به هیچ‌وجه نباید زیر علامت سئوال قرار گیرد. او از دستگاه‌های مرتبط خواست برای مقابله با این‌گونه اقدامات فعال شوند.
روزنامه "شهروند" سخنان حسن روحانی را دست گذاشتن روی یکی از "مهم‌ترین آسیب‌های نظام آموزش عالی کشور" تعبیر کرده است. این روزنامه روز پنجشنبه (۲۴ مهر/۱۶ اکتبر) نوشت، خرید و فروش پایان‌نامه‌ها چند سالی است که در نبود نظارت‌های موثر و انفعال نظام آموزش عالی در برخورد با متخلفان، از حالت زیرزمینی هم خارج شده و افرادی که دست‌اندرکار تهیه و تولید پایان‌نامه برای دانشجویان هستند با راه‌اندازی سایت و حتی شرکت، تجارت تهیه پایان‌نامه و مقاله علمی را به نوعی حرفه تبدیل کرده‌اند.
اما چرا خرید و فروش پایان‌نامه از حالت زیرزمینی خارج شده و چنین بازار پررونقی پیدا کرده است؟ غلامرضا ظریفیان، معاون وزیر علوم در دولت محمد خاتمی می‌گوید بازنشسته کردن اساتید با تجربه در دولت نهم و دهم، اجرایی نشدن برنامه پنجم، ترویج نشدن اخلاق آکادمیک و همچنین گسترش بی‌رویه دانشگاه در دولت گذشته، دلیل اصلی رونق بازار پایان‌نامه‌های دانشجویی است.
ظریفیان به خبرگزاری ایرنا گفت: «متاسفانه ما در هشت سال گذشته تعدادی از اساتید خوب خود را بازنشسته کردیم و به جای آنها تعدادی از اساتید کم‌تجربه را وارد دانشگاهها کردیم که برای رسیدن به مرحله تدریس در تحصیلات تکمیلی نیاز به زمان دارند.»
گسترش دانشگاهها، ۸۰ سال در ۸ سال
این استاد دانشگاه ادامه داد: «در سال‌های یادشده با وجود کاهش اساتید، شاهد گسترش دوره‌های تکمیلی و تعداد دانشجویان این دوره‌ها بودیم. زمانی که یک گروه آموزشی ۱۵ عضو هیات علمی و ۴۰۰ دانشجوی تحصیلات تکمیلی دارد طبیعتا استاد نمی‌تواند با دقت پایان‌نامه‌های دانشجویان خود را بررسی کند.»
ظریفیان با اشاره به گسترش بی‌رویه تحصیلات تکمیلی در ایران می‌گوید: «در طول ۸ سال دولت قبلی آن‌قدر گسترش بی‌رویه در تاسیس دانشگاهها داشتیم که تاثیر منفی خود را برروی کشور گذاشت. از ابتدای تاسیس دانشگاه در ایران تا سال ۸۴ شاهد افتتاح ۷۰ دانشگاه در ایران بودیم اما در طول هشت سال دولت نهم و دهم به اندازه ۸۰ سال در ایران دانشگاه دولتی تاسیس کردند و برخی از این دانشگاهها بدون داشتن صلاحیت، در تحصیلات تکمیلی نیز فعالیت کردند.»
به گفته ظریفیان، در طول دوره هشت ساله دولت احمدی‌نژاد قرار بود ۴ یا ۵ "پردیس دانشگاهی" فعال شوند اما آقایان ۴۴ پردیس را فعال کردند و در این پردیس‌ها بی‌رویه دانشجوی دکتری جذب کردند. تمام این مسایل به افزایش بازار کسب پایان‌نامه کمک کرد و کمبود استاد نیز به این نابسامانی کمک کرد.
ارائه کتاب به جای پایان‌نامه با تغییر جلد
ظریفیان با یادآوری خاطره‌ای از کیفیت پایین پایان نامه‌ها می‌گوید: «در یکی از دانشگاه‌های غیر دولتی برای داوری پایان نامه‌ای به دانشگاه رفته بودم و جالب است بدانید دانشجویی که قرار بود پایان‌نامه خود را ارایه دهد با تغییر جلد کتابی به جلد پایان‌نامه، همان کتاب را به عنوان پایان‌نامه ارایه داد و حتی زحمت تغییر تیترها را هم به خود نداده بود.»
ظریفیان با اشاره به اهمیت اخلاق آکادمیک در جلوگیری از افزایش فروش پایان‌نامه‌ها گفت: «اگر این اخلاق در جامعه دانشگاهی ایران نهادینه شود هیچ استادی به خود اجازه نمی‌دهد از کنار پایان‌نامه‌ها به راحتی بگذرد و اگر دانشجویی که به دنبال خرید پایان نامه است بداند در صورت مشخص شدن این اقدام ناپسند برای همیشه از جامعه علمی طرد خواهد شد به دنبال خرید پایان نامه نخواهد رفت.»
سیروس علیدوستی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، در یادداشتی که خبرگزاری ایران (ایرنا) آن را منتشر کرده نوشته است: «خرید پایان‌نامه به عوامل مختلفی بستگی دارد که یکی از آنها نبود نظارت دقیق از سوی استادان دانشگاه و ناتوانی دانشجویان در کار تحقیقاتی و پژوهشی است. ناتوانی در پژوهش، دانشجویان را به سمت خرید پایان‌نامه و حتی سرقت علمی سوق می‌دهد.»
آقای علیدوستی می‌گوید، گسترش بی‌ضابطه دوره‌های آموزش عالی و مدرک‌گرایی می‌تواند یکی از عوامل مهم سرقت علمی و خرید و فروش پایان‌نامه باشد.
به نظر این استاد دانشگاه، بسیاری از دانشجویان اساساً به صورت کاربردی با روح پژوهش آشنا نیستند و باید مهارت پژوهش به آنها به شکلی جدی آموزش داده شود، همچنین نبود تعادل بین استاد و دانشجو باعث کاهش نظارت و سرقت علمی می شود. اگر نظارت دقیقی از سوی استاد راهنما صورت بگیرد خرید و فروش پایان‌نامه هم از بین می‌رود.