دستاورد حداقلی کنفرانس اقلیمی سازمان ملل در مادرید

در کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد که از دو هفته پیش کار خود را در مادرید آغاز کرده بود نمایندگان شرکت‌کننده توانستند در بیانیه پایانی این کنفرانس به توافقی برسند که با ابهامات بسیار زیادی توام است. 

در قطعنامه پایانی این کنفرانس که روز یکشنبه ۲۴ آذر (۱۵ دسامبر) در مادرید منتشر شد بحث بر سر بزرگ‌ترین موضوع‌های مناقشه‌برانگیز این نشست به کنفرانس سال ۲۰۲۰ موکول شده است. این موضوع خشم هواداران و فعالان محیط زیست را برانگیخته است.

جلسه آخر کنفرانس مادرید صبح یکشنبه در پی ۴۰ ساعت تمدید وقت و ادامه مذاکرات در زمان اضافی با ناامیدی فعالان محیط زیست به کار خود پایان داد. نماینده اتحادیه اروپا حتی از توافق پایانی این نشست به عنوان "یکی از مایوس‌کنند‌ه‌ترین نتایج برای شرکت‌کنندگان" نام برد.

در نشست مادرید نمایندگان شرکت‌کننده در باره افزایش اقدامات جهانی برای کاهش گازهای زیان‌بخش گلخانه‌ای به توافق رسیدند اما نتوانستند برای نمونه در این باره به نتیجه برسند که چگونه کشورهای شرکت‌کننده ماده ۶ توافق‌نامه آب و هوایی پاریس را به طور مشخص به اجرا در خواهند آورد. در این مورد همکاری همه کشورها برای دستیابی به اهداف حفاظت از آب و هوا و جلوگیری از بحران تغییرات اقلیمی ضروری است.

بنا به این ماده از توافق‌نامه این امر امکان پذیر است که کشورهای صنعتی بتوانند با پشتیبانی مالی از پروژه‌های حفاظت از محیط زیست در کشورهای در حال توسعه سهم خود را در خودداری از تولید گاز کربن (CO2) و نیز کاهش آن در جهان تامین کنند. این امر در ترازنامه کشورهای صنعتی نه به عنوان مسئولیت آنان در جلوگیری از تولید بیش از حد گازهای زیان‌بخش، بلکه به عنوان میزان سهم این کشورها در تولید گاز کربن کشورشان محسوب می‌شود.

این سازوکار که با هدفمندی تجاری طراحی شده نشان‌دهنده استفاده کشورهای صنعتی از نقاط ضعف توافق‌نامه و ترفند این کشورها در پنهان کردن میزان تولید گازهای زیان‌بخش است. تجارت گاز کربن به این ترتیب می‌تواند دست دولت‌ها یا شرکت‌های ثروتمند را باز بگذارد که بیش از حد مجاز گاز کربن تولید کنند و به جای آن از کشورهای فقیر و در حال توسعه اعتبار کربن بخرند. برخی از کشورها قوانین سخت‌گیرانه‌تری در این باره به تصویب رسانده‌اند. 

در این نشست چگونگی رسیدگی به اجرای ماده ۶ معاهده آب‌وهوایی در کشورهای گوناگون به کنفرانس سال آینده تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (COP26) در گلاسکو موکول شد. این نشست در اسکاتلند در پاییز ۲۰۲۰ برگزار می‌شود.

اما هم‌زمان کشورهای اروپایی اعلام کردند که تا ۳۰ سال دیگر (تا سال ۲۰۵۰) میزان کربن تولیدی خود را به حالت خنثی برسانند. به این معنی که تولید گازهای گلخانه‌ای این کشورها همزمان با درخت‌کاری و استفاده از فناوری‌های لازم از جو زمین بازجذب شود.

دو بار تمدید بدون نتیجه وقت کنفرانس

کنفرانس مادرید باید در روز جمعه ۲۱ آذر (۱۳ دسامبر) به پایان می‌رسید. اما تمدید مذاکرات برای دو روز دیگر و ۴۰ ساعت کاری اضافی نمایندگان شرکت‌کننده نیز نتوانست برای بیانیه پایانی کنفرانس نتایج موفقیت آمیزی به بار آورد.

کارولا اشمیت، وزیر محیط زیست شیلی که ریاست این کنفرانس را برعهده داشت توانست بیانیه پایانی سیاسی را در این کنفرانس به امضا رساند. در برخی از موارد، شرکت‌کنندگان به جای اهداف مشخص فقط توافق‌های مبهمی را به تصویب رساندند؛ مباحثی مانند اعتبارنامه‌های محیط زیستی بین‌المللی برای میزان تولید گاز کربن کشورها که در ماده ۶ توافق‌نامه آب و هوایی پاریس به امضا رسیده است.

نماینده مصر روز یکشنبه به عنوان سخنگوی کشورهای آفریقایی از این امر شکایت کرد که "حتی شرکت‌کنندگان نتوانسته‌اند در باره تامین بودجه حفاظت از محیط آب و هوا به توافق برسند".

موانع ایجاد شده از سوی ترامپ و بولسونارو

سازمان طرفدار محیط زیست گرین پیس (صلح سبز) به ویژه ایالات متحده آمریکا و برزیل را در پایان ناامیدکننده این کنفرانس مقصر می‌خواند. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا پس از کنفرانس تغییرات اقلیمی پاریس خروج این کشور را از معاهده آب‌ و هوایی جهانی اعلام کرد. رئیس جمهوری برزیل، ژائیر بولسونارو نیز به جنگل‌های آمازون که در جلوگیری از تغییرات اقلیمی جهان ضروری است، تنها به عنوان منبع اقتصادی این کشور می‌نگرد. در نوامبر سال جاری در مساحتی به وسعت دو برابر ماه مشابه در سال گذشته درختان این جنگل قطع شده‌اند.

انتقاد شدید سازمان‌های غیردولتی

نتایج کنفرانس مادرید با تاسف و انتقاد شدید ان‌جی‌اوها و سازمان‌های غیردولتی مواجه شده است. کریستوف بالس، مدیر سیاسی سازمان غیردولتی جرمن‌واچ (Germanwatch) می‌گوید: «خروج از مصرف زغال‌سنگ، نفت و گاز وارد مرحله جدی شده است.» او بر این نظر است که به همین دلیل "کشورهایی مانند آمریکا، برزیل و استرالیا که در ارتباط تنگاتنگ با لابی‌های فروش انرژی فسیلی هستند به نبرد نهایی دست زده‌اند".

مارتین کایزر، مدیر سازمان گرین‌پیس آلمان نیز پایان کنفرانس مادرید را "حمله به قلب معاهده پاریس" خواند که "علیه کسانی است که در سراسر جهان مدت‌هاست از عواقب بحران تغییرات اقلیمی در رنج به سر می‌برند و خواستار پیشرفت سریع مذاکرات و به دست آوردن راه‌کارهایی برای جلوگیری از رشد این بحران هستند".

در کنفرانس آب و هوایی پاریس در سال ۲۰۱۵ کشورهای شرکت‌کننده توافق کردند که همه اقدامات ممکن را انجام دهند تا میزان افزایش گرمایش زمین به کمتر از دو درجه سانتیگراد، و در حالت ایده‌آل تا ۱،۵ درجه در مقایسه با شروع انقلاب صنعتی باقی بماند.

در حال حاضر به گفته دانشمندان میزان گرمایش زمین سه تا چهار درجه سانتیگراد است که می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری را در همه نقاط جهان به همراه داشته باشد.