خارجی‌ها در سرزمین مهاجرپذیر آلمان

سرزمین و مردم آلمان

کشور آلمان ۳۵۷۰۲۲ کیلومتر مربع مساحت دارد. آلمان از نظر وسعت ۶۲مین کشور جهان و دومین کشور اروپای غربی و مساحت آن یک پنجم ایران است. جمعیت آلمان۴/ ۸۲ میلیون نفر است. مقایسه وسعت و جمعیت دو قسمت شرقی و غربی آلمان نشانگر آن است که وسعت آلمان غربی دوبرابر و نیم آلمان شرقی است. جمعیت این بخش آلمان اما بیش از چهار برابر جمعیت شرق کشور است. این تراکم جمعیت در بخش غربی کشور از جمله به خاطر مناطق صنعتی بیشتر در غرب کشور است. در مناطق صنعتی راین و روهر در غرب آلمان، که در آنجا شهرها بدون مرزهایی مشخص به هم پیوسته‌اند، بیش از ۱۱ میلیون نفر زندگی می‌کنند که نشانگر ۱۱۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع است. این بخش های پرجمعیت در برابر مناطقی در شرق چون مکلنبورگ-فورپومرن و براندنبورگ قرار دارند که تراکم جمعیت در آنها بسیار کمتر است.

اقوام مختلف در آلمان

آلمان سرزمینی مهاجر پذیر است؛ سرزمینی ست که در آن گروه‌های قومی بسیار متنوعی سال‌هاست زندگی می‌کنند. در بلُمبرگ Blomberg، شهر کوچکی در ایالت نوردراین وستفالن با جمعیتی حدود ۱۸ هزار نفر، مردم ۶۰ کشور جهان در کنار هم جمع زندگی می‌کنند. بسیاری از این مهاجران به تازگی به آلمان آمده‌اند ، اما بسیاری دیگر سال‌هاست که در این کشور زندگی می‌کنند.

بسیاری از شهروندان کنونی آلمان افرادی هستند با پیشینه‌ی مهاجرت. بر اساس مرکز آمار آلمان در ویسبادن، پدر یا مادر ۲۷ درصد از حدود ۸ میلیون ۶۰۰ هزار خانواری که در آلمان زندگی می کنند، یا غیرآلمانی است یا از مهاجرانی ست که به تابعیت این کشور درآمده‌اند.

اکنون نسل سوم ترک‌هایی که پس از جنگ جهانی دوم به آلمان مهاجرت کرده‌اند، در این کشور به دنیا آمده‌اند. همه ساله بسیاری به آلمان مهاجرت می‌کنند و دلیل آنها برای مهاجرت به این کشور فراوان است. این در حالی ست که همه ساله بسیاری از آلمانی ها هم به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند و در آن کشورها می‌مانند.

گروه های قومی کنونی

بر اساس داده‌های مرکز آمار آلمان در شهر ویسبادن در ماه مارس سال ۲۰۰۹ میلادی، شمار خارجیانی که در آلمان زندگی می کنند، نسبت سال گذشته کاهش یافته است. در سال ۲۰۰۸ شمار خارجیان این کشور ۶ میلیون ۷۳۰ هزار نفر بود؛ حدود ۳/ ۰ درصد کمتر از سال ۲۰۰۷ میلادی.

برمبنای همین آمارها ۱۵ میلیون مهاجر که تبار غیرآلمانی دارند در این کشور زندگی می کنند که بیش از ۱۸ درصد جمعیت کشور می‌شود. در واقع از هر پنج نفر آلمانی یکی از کشوری خارجی آمده است.

بعضی از این افراد تابعیت آلمانی دارند و بعضی دیگر هنوز خارجی به حساب می‌آیند. البته به نظر کارشناسان شمار مهاجرانی که در آلمان زندگی می‌کنند و نام‌شان در آمارها نیامده، بسیار بیشتر از این تعداد است.

شهروندانی از همه ی قاره‌ها در آلمان حضور دارند. از مجموع ۱۹۲ کشور عضو سازمان ملل متحد، شهروندانی از ۱۷۸ ملیت در آلمان زندگی می کنند. ۵۳ کشور آفریقایی، ۴۶ کشور آسیایی، ۴۴ کشور اروپایی، ۳۵ کشور آمریکایی (شمالی، مرکزی و جنوبی)، و ۱۶ کشور نیز از منطقه اقیانوسیه و استرالیا در آلمان زیست دارند.

اگر شمار اروپائیان در آلمان با حدود ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بیشترین تعداد خارجیان را در این کشور به خود اختصاص داده، شمار آسیایی ها حدود ۸۵۰ هزار نفر، آفریقائیان ۲۷۵ هزار نفر، کشورهای آمریکایی ۲۱۰ هزار نفر و شهروندان کشورهای اقیانوسیه و استرالیا در آلمان حدود ۱۰ هزار نفرند.

بیشترین تعداد شهروندان خارجی آلمان به گروه ترک‌های ترکیه تعلق دارد که در پایان سال ۲۰۰۸ میلادی شمارشان به یک میلیون و ۶۹۰ هزار نفر می‌رسید. آنها نیز به نسبت سال ۲۰۰۷ میلادی کاهشی حدود ۵/ ۱ درصد را نشان می دهند. کاهش در شمار خارجیان را مرکز آمار آلمان نه بخاطر خروج خارجیان از آلمان، که بخاطر دریافت پاسپورت آلمانی توسط این گروه های خارجی می‌داند.

البته شمار خارجیانی که در آلمان زندگی می‌کنند و با تقاضای تابعیت آلمانی آنها موافقت می‌شود، به تدریج رو به کاهش می‌رود. اگر در سال ۲۰۰۰ میلادی بخاطر روی کار آمدن ائتلاف احزاب سوسیال دمکرات و سبزها ۱۸۷ هزار نفر خارجی موفق شدند تابعیت آلمان را به دست آورند، این تعداد در سال ۲۰۰۷ با تغییر ترکیب دولت به ۱۱۳ هزار نفر رسید که کاهشی است برابر ۴۰ درصد.

روند مهاجرت

از آغاز تاریخ آلمان و در دوران های مختلف، مهاجرت طوایف گوناگون به این سرزمین و خروج آنها به مناطقی دیگر همواره ادامه داشته است. از انسان‌های هایدلبرگ که در دوران دیرینه سنگی به سوی اروپای مرکزی روان شدند تا هزاران سال بعد که انسان‌های نئاندرتال به ناحیه ای به همین اسم در نزدیک شهر دوسلدورف آلمان کوچ کردند. هزاران سال دیگر گذشت تا در عصر نوسنگی طوایف ژرمن مهاجرت‌شان را از علف زارهای شمال اروپا به سوی مراتع وسیع در جنوب و مغرب به سوی رود راین و رود دانوب آغاز کنند. و بعد رومیان با توسعه امپراطوری خود سال‌ها در این مناطق ماندند و طایفه وحشی و خونخوار "هون" نیز که از جلگه‌های وسیع مغولستان به سوی اروپا سرازیر شده بودند، مدتی این مناطق را در زیر سلطه خود داشتند. بعدها نیز طی سالیانی طولانی قبایلی چون آله مانی، باویر، تورینگ‌ها و فرانک‌ها هر یک به گوشه‌ای از کشور کوچ کردند و در آنجا مستقر شدند.

مهاجرتها پس از جنگ جهانی دوم

پس از پایان جنگ جهانی دوم، در دهه ۱۹۵۰، دولت آلمان نیاز مبرمی به پذیرش کارگران مهمان داشت. رونق اقتصادی در آلمان ضرورت ورود هر چه بیشتر این کارگران بی تخصص را ضروری می ساخت. به همین جهت بود که دولت آلمان همواره بر ورود کارگران خارجی به این کشور تبلیغ می کرد.

اولین کارگران مهمان از ایتالیا، اسپانیا، یوگسلاوی و یونان به آلمان آمدند. از سال ۱۹۶۰ ترکیه و پرتقال نیز به خیل عظیم کارگران مهمان افزوده شدند. در سال ۱۹۶۴ شمار رسمی کارگران مهمان به یک میلیون نفر رسید. به نفر یک میلیونم که کارگری از پرتقال بود، طی مراسمی تبلیغاتی یک موتور اهدا شد. به تدریج کشورهای دیگری چون تونس، مراکش و کره جنوبی نیز به صف صادرکنندگان کارگر مهمان به آلمان پیوستند. از فیلیپین نیز پذیرش پرستار برای بیمارستان‌های آلمان آغاز شد. در سال ۱۹۷۱ قراردادی در همین زمینه با انگلستان نیز بسته شد. در سال ۱۹۷۱ ده درصد از کارگران جمهوری فدرال آلمان را خارجیان تشکیل می‌دادند. البته نام کارگرانی که از کشورهای بلژیک، فرانسه، هلند،اتریش، سوئیس، انگلیس یا آمریکا به این کشور می‌آمدند، کارگر مهمان نبود. آنها کارگر متخصص بودند و جایگاه بهتری نسبت به دیگر کارگران مهمان داشتند.

تغییر سیاست

در سال ۱۹۷۴ سیاست جمهوری فدرال آلمان در جلب کارگران مهمان تغییر یافت. دیگر نه تنها هیچ تبلیغی در جهت جلب کارگران خارجی صورت نگرفت، که سیاستمداران این کشورها خواستار بازگشت این کارگران به کشورهایشان شدند. این سیاست کم و بیش تا امروز ادامه یافته است. تنها در زمینه جلب متخصص در زمینه الکترونیک است که دولت آلمان هنوز هم خواستار دعوت متخصصان است.

بخشی از خارجیانی که اکنون در آلمان زندگی می کنند، در زمان جدایی آلمان به دو بخش غربی و شرقی، به بخش شرقی آن یعنی "جمهوری دمکراتیک آلمان" دعوت شدند. هدف از این اقدام تامین نیروی کاری بود که این کشور در پایان دهه ۱۹۶۰ میلادی به آن احتیاج داشت. در ابتدا این نیروی کار از کشورهای برادر سوسیالیستی در اروپا تامین می شد. کشورهایی چون لهستان و مجارستان و سپس از سال ۱۹۷۴ ویتنام و موزامبیک، آنگولا و کوبا نیز به این جمع افزوده شدند. زمانی که در سال ۱۹۸۹ دیوار برلین فروریخت و اتحاد دو آلمان به واقعیت پیوست، ۹۴هزار کارگر در بخش شرقی آلمان زندگی می کردند. پس از اتحاد دو آلمان اگرچه بسیاری از این کارگران کار، مسکن و کمک های مالی از طرف اداره تامین اجتماعی را در آلمان از دست دادند، اما بسیاری در این کشور ماندند و هنوز هم در این کشور زندگی می کنند.

نویسنده: عباس کوشک جلالی

تحریریه: داود خدابخش