حق زندگی والاترین اصل حقوق بشر است

دویچه‌وله: آقای دکتر لاهیجی، پیش از موافقت اکثریت اعضای کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای برای متوقف‌کردن اجرای احکام اعدام، بحث و جدلی در این شورا میان نمایندگان کشورهای موافق و مخالف اعدام وجود داشته است، از جمله نماینده‌ی سنگاپور اروپا را متهم به این کرده است که می‌خواهد ارزش‌های حقوقی خودش را به کشورهای دیگر تحمیل بکند. این نماینده از چه موضع و دیدی این انتقاد را بیان می‌کند؟

عبدالکریم لاهیجی: این بحث به اصطلاح نسبیت فرهنگی و این که حقوق بشر یک مقوله‌ی غربی‌ست تازگی ندارد. پس از فروریختن دیوار برلن و از بین رفتن دو اردوگاه متخاصمی که سالها بر سر حقوق بشر، به‌قول یک اردوگاه حقوق لیبرالی و به‌قول اردوگاه دیگر حقوق واقعی، بالاخره حقوق بشر و مجموعه‌ی اصول حقوق بشر به عنوان یک نظام ارزشی برای دنیا شناخته شد و اقبالی که طی سال ۱۹۹۰ دنیا نسبت به حقوق بشر کرد، متاسفانه در جریان کنفرانس جهانی حقوق بشر در وین در ۱۹۹۳ تبدیل شد به یک جنگ تازه‌ی ایدئولوژیک میان کشورهایی که دشمنی سیاسی با حقوق بشر داشتند، با مدافعان حقوق بشر. ولی خیلی جالب است که متاسفانه کشورهای اسلامی در صدر این دشمنان شناخته‌شده‌ی حقوق بشر هستند و حالا این موضوع را در ارتباط با مجازات اعدام مطرح می‌کنند. در صورتی که اعدام اگر در اسلام و قرآن آمده، از تورات آمده است و چگونه است که کشورهای غربی که می‌دانید به هرحال گذار مذهبی را و جدایی دین از دولت را به راحتی از سرنگذراندند، بلکه به این نتیجه رسیدند که با وجود اینکه در کتب دینی‌شان اعدام پیش‌بینی شده است از این مرحله بگذرند. ولی کشورهای اسلامی همچنان متاسفانه به مسایل به قول خودشان „فرهنگی“ و به واژه‌ی درست‌تر „اسلامی“ متوسل می‌شوند، برای اینکه اعدام را به عنوان یک اهرم سرکوب نگهدارند. کافی‌ست که ما نگاهی به ژئوپولتیک این کشورها بیندازیم، ببینیم وضعیت آزادی‌های اساسی، وضعیت حقوق بشر، وضعیت حقوق زن، وضعیت دموکراسی به‌طور کلی، حقوق اجتماعی واقتصادی در این کشورها چگونه است، تا بفهمیم چرا اینها پشت دستاویز مذهبی یا „فرهنگی“ نیات سیاسی خودشان را پنهان می‌کنند.

از دیگر استدلال‌هایی که در موافقت با اعدام بیان شده است، این بوده که به این وسیله دارد در سیستم قضایی این کشورها دخالت داده می‌شود!

همانطور که گفتم، سیستم این کشورها هم متاسفانه نشانه‌ای‌ست از اینکه نه فقط به استقلال قضایی توجهی ندارند، بلکه به دموکراسی و حقوق بشر هم توجهی ندارند. در این کشورها می‌دانید که حقوق متهم هرگز شناخته نمی‌شود. دادرسی عادلانه که یکی از اصول پایه‌ای حقوق بشر است وجود ندارد. دادگاه‌ها در بیشتر مواقع بویژه درباره‌ی متهمان عقیدتی‌­ سیاسی غیرعلنی‌ست. و بنابراین مسئله‌ی دخالت در قوه قضاییه نیست، به خاطر این که قوه قضاییه در این کشورها متاسفانه آلت فعل قدرت سیاسی و قوه مجریه است.

آقای لاهیجی، اطلاع دارید که نماینده ایران چه موضعی گرفته است؟

نماینده ایران هم متاسفانه در صدر کشورهای مخالف لغو مجازات اعدام است و همانطور که اشاره می‌کنم، موضوعی که الان در کمیته‌ی سوم سازمان ملل مطرح است، لغو مجازات اعدام نیست، بلکه متوقف کردن مجازات اعدام است. چیزی که در حال حاضر در دوسوم کشورهای عضو سازمان ملل وجود دارد، یعنی ۱۳۰ کشور از ۱۹۲ کشور. ولی آمار سال گذشته به ما نشان می‌دهد که فقط در ۲۵ کشور بوده که اعدام رواج داشته است و متاسفانه نام ایران هم در صدر این کشورها هست و در ردیف دوم، پس از چین. بنابراین مشخص است که ایران طرفدار متوقف کردن اعدام نیست، بویژه که امسال اعدام در ایران افزایش بیشتری داشته نسبت به سال گذشته و می‌دانید که متاسفانه همچنان حربه‌ای‌ست برای ازبین‌بردن مخالفان سیاسی. آخرین نمونه‌اش این که حکم اعدام یک روزنامه‌نگار کرد، عدنان حسن‌پور طی دو هفته‌ی گذشته در دیوان عالی کشور تایید شده است و هر زمان ممکن است او را در ایران اعدام بکنند. بنابراین باز اشاره می‌کنم که تمام کشورهایی که به اعدام به عنوان یک حربه‌ی مبارزه با جرم و حربه‌ی مبارزه با جنایت متوسل می‌شوند متاسفانه نیات واقعی خودشان را آشکار نمی‌کنند، ولی عملکرد آنها طی دهه‌های گذشته نشان داده است اعدام بیشتر وسیله‌ای‌ست برای سرکوب مخالفان سیاسی‌­ عقیدتی تا به عنوان وسیله‌ای در مبارزه با جرم و جنایت.

می‌توانید به اختصار بگویید که مخالفان اعدام در شورای حقوق بشر سازمان ملل چه استدلال‌هایی را آوردند؟

استدلال‌هایی که می‌کنند اینهاست که اعدام با نظام سیاسی‌­ حقوقی‌­ قضایی آنها مطابقت دارد. بنابراین با توجه به اینکه یکی از اصول منشور ملل متحد عدم دخالت در امور داخلی است، بنابراین نباید با تصویب این قطعنامه مانع توجیه‌کردن اعدام در این کشورها شد. پاسخ این است‌: مسایل حقوق بشر و از جمله حق زندگی که بالاترین و والاترین اصل حقوق بشر است، مسایل برونمرزی‌ست، مسایلی‌ست جهانشمول و هم در منشور ملل متحد و هم در میثاق‌ها و اعلامیه‌ جهانی حقوق بشر کشورها تعهد کرده‌اند که این اصول را فارغ از وابستگی‌های ایدئولوژیک و مذهبی‌ ونژادی‌شان در همه کشورها مورد تبعیت قرار بدهند.

به هرحال با وجود مخالفت‌هایی که وجود داشته است، مخالفان اعدام توانسته‌اند موفقیتی در نخستین گام کسب کنند. می‌توانیم امیدوار باشیم که به زودی دنیایی بدون اعدام داشته باشیم یا موضوع به این سادگی نیست؟

همانطور که گفتم، در ۱۳۰ کشور، یعنی دوسوم کشورهای عضو سازمان ملل امروز اعدام اجرا نمی‌شود. بنابراین این گونه دستاویزها و این گونه مانورها نمی‌تواند نهضتی را که هر روز بیشتر جهانگیر می‌شود و گسترش بیشتری پیدا می‌کند متوقف بکند. اشاره می‌کنم که طی سه سال اخیر در چند کشور اسلامی هم، از جمله ترکیه و سنگال، اعدام لغو شده است و این آرزو هست برای این که هر روز بیشتر در کشورهای آسیا که متاسفانه قاره‌ی بلاخیزی‌ست و از جمله در مورد اعدام، در کشورهای اسلامی هم لغو اعدام چه از نظر سیاسی و چه از نظر اجتماعی بهبود بیشتری پیدا بکند و گسترش بیشتری به خودش بگیرد.

مصاحبه‌گر: کیواندخت قهاری