جمهوری اسلامی و قدرتمندانه جلوه دادن "نرمش قهرمانانه"
۱۳۹۲ شهریور ۲۸, پنجشنبه
رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای روز سه‌شنبه (۲۶ شهریور ۱۳۹۲/ ۱۷ سپتامبر) در سخنانی که با مواضع قبلی او تفاوت‌های آشکاری داشت گفت: «عرصه دیپلماسی، عرصه لبخند و درخواست مذاکره و مذاکره است.»
خامنه‌ای در این سخنرانی که در جمع فرماندهان و پرسنل سپاه پاسداران ایراد می‌شد "نرمش قهرمانانه" را یکی از "حرکت‌های صحیح و منطقی در سیاست‌های خارجی و داخلی" خواند و افزود که با این حرکت موافق است زیرا "در مواقعی بسیار خوب و لازم است."
تناقض مواضع قدیم و جدید خامنه‌ای
اظهارات خامنه‌ای در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب گسترده‌ای داشت. با افزایش تفسیرهایی که این سخنان را نشانه تاثیر تحریم‌ها و عقب‌نشینی خامنه‌ای از مواضع قبلی ارزیابی می‌کنند رسانه‌ها و شخصیت‌های حکومت می‌کوشند آن را تدبیری هوشمندانه جلوه دهند.
تلاش برای پنهان کردن تناقض موضع جدید خامنه‌ای با مواضع قبلی، از سوی خود او و در همان سخنرانی آغاز شد که تاکید کرد "نرمش قهرمانانه" را سال‌ها پیش نیز مطرح کرده است.
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار خامنه‌ای یک روز پس از سخنرانی او در جمع پاسداران، مطالب مختلفی، از جمله یک فیلم و متن گفتگوی ویژه خبری تلویزیون با جواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه را منتشر کرد تا بر قدیمی بودن این تعبیر و نادرست بودن برداشت تحلیلگران از آن تاکید کند.
در فیلم یاد شده خامنه‌ای از عبارت "نرمش قهرمانانه" استفاده کرده اما لحن و منظور او با موضع‌گیری‌های اخیرش تفاوت دارد.
«نرمشی تیزتر از شمشیر»
بنابر این گزارش خامنه‌ای ۱۵ مرداد ۱۳۷۵ در جمع مسئولان وزارت خارجه وقت با تاکید بر "پرهیز از حالت دفاعی در مسائل سیاسی" می‌گوید: «نمایندگان سیاسى جمهورى اسلامى ایران در جهان باید تیزتر از شمشیر، نرم‌تر از حریر و سخت‌تر از سنگ و پولاد باشند. عرصه سیاست خارجى میدان نرمش‌هاى قهرمانانه است، اما نرمشى كه در برابر دشمن تیز باشد.»
جواد لاریجانی که به گفته خودش مسئول تهیه پیش‌نویس نطق خامنه‌ای در مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۶۶ بوده، می‌گوید: «نرمش قهرمانانه به این معناست كه شما اصل را می‌چسبید، اما نسبت به حواشی‌اش نرمش نشان می‌دهید.»
جمهوری اسلامی بارها کشورهای غرب، و در راس آنها آمریکا را متهم کرده که هدفش تغییر حکومت است. بر این اساس اگر بتوان "اصل را چسبید" و جلوی سقوط نظام را گرفت می‌توان در مورد "حواشی" نرمش نشان داد.
خامنه‌ای نیز در دیدار با پاسداران گفت که در دیپلماسی باید ضمن نرمش توجه داشت که هدف اصلی حمله دشمن "به کجای مسئله" است.
نرمشی مانند صلح با معاویه
با این نشانه‌ها می‌توان احتمال داد که رهبر جمهوری اسلامی، بر اثر فشار تحریم‌هایی که به اعتراف مسئولان اقتصاد کشور را فلج کرده و با توجه به پیروزی حسن روحانی در انتخابات، که حاکی از شکست پروژه یکدست کردن حکومت است حاضر شده به شرط حفظ "اصل" تا حد لازم عقب بنشیند.
تعبیر مورد استفاده خامنه‌ای برگرفته از عنوان کتاب "صلح امام حسن؛ پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ" است که او سال‌ها پیش ترجمه کرده است.
مطابق روایات، دومین امام شیعیان پس از طرح ادعای خلافت، در برابر تهدیدها و لشکرکشی معاویه که خلافتش را به رسمیت نمی‌شناخت کوتاه آمد و با او صلح کرد. شیعیان این عقب‌نشینی را تدبیری هوشمندانه برای حفظ بنیاد تشیع می‌خوانند.
حسین شیخ‌الاسلام مشاور بین‌الملل رئیس مجلس ۲۸ شهریور به سایت خبری فرارو گفت که "صلح امام حسن"، پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل از سوی روح‌الله خمینی و توقف جنگ با عراق، همچون پذیرش پیمان منع استفاده از سلاح‌های شیمایی از سوی بشار اسد از نمونه‌های "نرمش قهرمانانه" هستند.
مقایسه نرمش قهرمانانه با نوشیدن جام زهر
آیت‌الله خمینی پذیرش قطعنامه را به نوشیدن جام زهر تشبیه کرده بود. ظاهرا به همین علت است که تحلیلگران مذاکره احتمالی مستقیم میان ایران و آمریکا را نیز به نوشیدن جام زهر توسط خامنه‌ای تفسیر می‌کنند.
به گزارش فرارو عماد افروغ، نماینده اصولگرای سابق مجلس معتقد است که "نرمش قهرمانانه نباید به معنای موضع عجز و ضعف و عقب‌نشینی تفسیر شود." او این تغییر تاکتیک را ناشی از شرایطی عنوان می‌کند که "رقیب ما با حسابی كه روی ما باز كرده" به وجود آورده است.
به رغم تلاشی که برای عادی و سابقه‌دار جلوه دادن سخنان خامنه‌ای می‌شود گاهی نیز عبارت‌هایی به گوش می‌رسد که تایید کننده چرخش حکومت با توجه به شرایط خاص کشور است.
جواد لاریجانی می‌گوید: «یکی از پایه‌های مهم بصیرت سیاسی این است که ما شرایط خود را درست بفهمیم یعنی خود را نه کوچکتر از آن که هستیم بدانیم و فرصت‌ها را از دست دهیم و نه لقمه‌هایی برداریم که نتوانیم هضم کنیم.»
لاریجانی در اظهاراتی کاملا شبیه به سخنان افروغ که ظاهرا از یک متن واحد گرفته شده، با اشاره به "نرمش قهرمانانه" خاطر نشان کرد که این تعبیر نه "از باب فشار و اضطرار" بلکه "مطالبه رهبری از موضع قدرت است."
۱۸۰ درجه چرخش در شش ماه
خامنه‌ای در حالی دیپلماسی را "عرصه لبخند و درخواست مذاکره" خوانده که چندی پیش به دولتمردان هشدار داده بود فریب لبخند دشمن را نخورند: «اوایل برخی‌ها لبخند دشمن را باور می‌کردند، اما به‌تدریج پشت صحنه این وعده‌ها را فهمیدند و متوجه شدند که دشمن چه راحت دروغ می‌گوید.»
رهبر جمهوری اسلامی شش ماه پیش (۲۸ بهمن ۹۱) هدف اصلی دولتمردان آمریكا از طرح پیشنهاد مذاكره مستقیم با ایران را "تبلیغ و هیاهو درباره تسلیم شدن ملت و نظام" عنوان کرد.
خامنه‌ای در دیدار با جمعی از مردم تبریز گفت: «آنها می‌خواهند به ملت‌های مسلمان و سربرافراشته منطقه، نشان دهند كه جمهوری اسلامی ایران هم با همه سرسختی و ایستادگی، عاقبت پای میز مذاکره و مصالحه آمد، بنابراین شما نیز چاره‌ای جز تسلیم ندارید.»
او با بیان این که هدف از تحریم‌ها "خسته كردن ملت ایران و جدا كردن ملت از نظام اسلامی است" پیش بینی کرده که به همین دلیل پس از مذاکرات مستقیم هم تحریم‌ها لغو نمی‌شوند. آمریکا شرط لغو تحریم را نه خود مذاکره که رسیدن به توافق‌هایی از جمله در مورد برنامه‌های مناقشه‌برانگیز هسته‌ای جمهوری اسلامی اعلام کرده است.
"اختیار تام" روحانی و احتمال ملاقات با اوباما
از زمان اعلام پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری شواهد زیادی چرخش در سیاست خارجی ایران را تایید می‌کند.
در روزهای گذشته خبرهایی در مورد ارسال نامه‌ای توسط رئیس جمهور آمریکا برای حسن روحانی منتشر شده بود که مسئولان در مورد آن توضیح صریحی نمی‌دادند.
روحانی، ۲۷ شهریور در گفتگو با شبکه تلویزیونی ان.بی.سی. آمریکا در اقدامی کم‌سابقه نه تنها نامه‌نگاری با باراک اوباما را تایید کرد و لحن رئیس جمهور آمریکا را "مثبت و سازنده" خواند، که دیدار با او در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل را نیز امکان‌پذیر دانست.
حسن روحانی همچنین تاکید کرده که برای دست‌یابی به توافق با غرب بر سر برنامه‌ی هسته‌ای ایران "اختیار تام" دارد. در حالی که تا کنون تعیین کننده خطوط کلی سیاست خارجی ایران علی خامنه‌ای بوده، سخنان روحانی می‌تواند حاوی پیامی خاص باشد، به ویژه که اوباما هم او را خطاب قرار داده.
سود سپاه از تنش با غرب
در جریان مبارزات انتخاباتی، حسن روحانی متهم می‌شد که با توقف غنی‌سازی اورانیوم در دورانی که ریاست مذاکرات هسته‌ای را برعهده داشته موضعی منفعلانه و سازشکارانه در برابر غرب داشته است.
رئیس دولت یازدهم بارها تاکید کرده که تمام تصمیم‌های او در مذاکره با غرب با اطلاع و موافقت رهبر جمهوری اسلامی اتخاذ شده و توقف موقت غنی‌سازی جلوی تصویب قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران را گرفته است.
برخی از ناظران معتقدند خامنه‌ای "اعلام کننده" تصمیم‌های کلان سیاست خارجی و داخلی جمهوری اسلامی است اما مراکز موازی قدرت، به ویژه نظامیان در تدوین این سیاست‌ها نقشی کلیدی دارند.
سپاه پاسداران تا کنون با هرگونه گفتگوی مستقیم با غرب مخالفت کرده و در سایه روابط پر تنش با آمریکا و متحدانش بیش از هر زمان جای خود را در صحنه سیاسی و اقتصادی ایران مستحکم کرده است.
بر این اساس اشاره روز سه شنبه خامنه‌ای مبنی بر ضروری نبودن فعالیت سیاسی پاسداران می‌تواند به معنای باز گذاشتن دست روحانی و دولت یازدهم برای مصالحه با غرب تلقی شود؛ چیزی که الزاما به معنای به نتیجه رسیدن مذاکرات نیست.