جشن جهانی نوروز هنوز جهانی نشده است

سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) در ۸ مهر ۱۳۸۸ نوروز را به عنوان میراث جهانی ثبت کرد. به پیشنهاد جمهوری آذربایجان، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نشست ۴ اسفند همان سال ۲۱ مارس را به عنوان روز جهانی عید نوروز به رسمیت شناخت و در تقویم خود جای داد.

در متن تصویب شده‌ قطعنامه (۲۵۳/۶۴RES/A ) سازمان ملل آمده است که نوروز قدمتی ۳ هزار ساله دارد و بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند.

تارنمای "جشن جهانی نوروز"، وابسته به معاونت ارتباطات و اطلاع رسانی ریاست جمهوری ایران نام ۳۸ کشور را "در حوزه‌ تمدنی نوروز" قید کرده است. کشورهای حوزه تمدنی و فرهنگی نوروز در مناطق شبه قاره‌ هند، آسیای مرکزی، قفقاز، خاورمیانه، بالکان، حوزه‌ دریای سیاه و بخش‌هایی از آفریقا قرار دارند.

محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور ایران در نوروز سال ۱۳۹۱ برای سران ۳۸ کشور دنیا پیام تبریک فرستاد. روسای جمهوری آمریکا و دبیرکل سازمان ملل نیز به مناسبت نوروز پیام‌های شادباش فرستادند. امسال چهارمین دور جشن‌ جهانی نوروز در ۲۱ مارس ۲۰۱۳ (۱ فرودین ۱۳۹۳) در ترکمنستان برگزار خواهد شد. اما آیا جشن‌ جهانی نوروز در سه دور قبل توانست نوروز را به جهانیان معرفی کند؟

سه دور جشن جهانی نوروز

نخستین دور جشن جهانی نوروز در روز ۷ فروردین ۱۳۸۹ در تهران برگزار شد. در این جشن، روسای ‌جمهور ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، عراق، وزیر امور خارجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ جمهوری آذربایجان و معاون نخست‌وزیر ترکیه حضور داشتند.

دومین دور این جشن نیز در ایران برگزار شد. قرار بود جشن نوروز جهانی در شیراز برگزار شود که به دلیل مخالفت‌های برخی روحانیان انجام نگرفت و به ناچار در ۷ فروردین ۱۳۹۰ در کاخ سعدآباد تهران برگزار شد. در این دور تهران به عنوان مقر دبیرخانه‌ نوروز نیز برگزیده شد.

دور سوم جشن جهانی نوروز در فروردین ۱۳۹۱ در كاخ سامان واقع در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزارشد. این جشن در هر سه بار، از یک مراسم فرهنگی فراتر رفت و به مسائل سیاسی و اقتصادی نیز پرداخت.
مجتبی ثمره‌‌هاشمی، دستیار ارشد رئیس جمهور ایران در گفتگو با پایگاه اطلاع رسانی جشن جهانی نوروز، خاطرنشان کرده که حاشیه‌های جشن جهانی نوروز پررنگ‌تر بوده است. وی می‌گوید: «این جشن فرصت و بهانه خوبی برای همکاری‌های سیاسی و تعاملات دوستانه میان شرکت کنندگان این جشن بود.»

در عین حال، مخالفان این جشن از "ابداعات دولت احمدی‌نژاد و رئیس دفتر وی اسفندیار رحیم مشایی در حوزه‌ دیپلماسی" انتقاد شدیدی کردند.

چهارمین جشن جهانی نوروز در سال ۲۰۱۳ در تركمنستان و پنجمین دور جشن در سال ۲۰۱۴ در افغانستان برگزار می‌شود.

جشن جهانی نوروز در کشورهای منطقه

جشن‌های نوروزی در کشورهای آسیای میانه و جمهوری آذربایجان پس از استقلال این کشورها به عنوان جشن ملی و رسمی تلقی می‌‌شود.

با تاسیس دولت‌های مستقل در آسیای میانه و قفقاز، ترکیه نیز تلاش کرد برای ارتباط فرهنگی بیشتر با دولت‌های ترک‌زبان، توجه بیشتری به نوروز نشان دهد.

مقامات دولتی ترکیه، حتی پیش ازآغاز جشن‌های نوروز جهانی در سال ۱۹۹۴ میلادی برای اولین بار در مراسمی ویژه نوروز را در آنکارا برگزار کردند. وزارت آموزش و پرورش ترکیه در اواسط ژانویه سال ۲۰۰۵ میلادی طی بخشنامه‌ای به مراکز آموزشی این کشور، خواهان برگزاری آئین‌های ویژه نوروز به عنوان عید رسمی و ملی ‌کشور شد.

کشمکش بر سر وارث اصلی نوروز

میان برخی کشورهای "حوزه تمدنی نوروز" بر سر "وارث اصلی نوروز" اختلاف وجود دارد. خبرگزاری ایرنا در ۲۳ اسفند ۱۳۹۱ می‌نویسد: «محافلی در ترکیه به تازگی بدون توجه به سابقه روند نوروز در ترکیه تلاش کردند که به نوعی خود را وارث اصلی این میراث معرفی کنند. همین محافل در معرفی این روز باستانی ایرانیان در مقالات و سخنرانی‌های خود از آن با "نوروز بایرامی" یاد می‌کنند. در پی تصویب و به رسمیت شناختن نوروز در مجمع عمومی سازمان ملل، تلویزیون دولتی ترکیه "تی.آر.تی" مدعی شد که این کار با همت و تلاش ترکیه انجام شده است.»

آیت‌الله‌های مخالف جشن نوروز

پیش از این آیت‌الله خزعلی پیشنهاد کرده بود که عید غدیر به عنوان عید بزرگ ایرانیان، جایگزین عید نوروز شود. آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در ۲۳ اسفند ۱۳۹۱با برگزاری آئین‌های نوروزی مخالفت کرد و گفت: «اخیرا جشنی در تهران به نام جشن استقبال از نوروز تشکیل داده‌اند و این جشن ساعت‌ها طول کشید و از تمام اقوام آمدند و بساط موسیقی‌های مختلف محلی و غیرمحلی را به راه انداختند و رقصیدند و کوبیدند و حتی دختران را وادار به رقص کردند، اگر در برابر اینها چیزی نگوییم منکر معروف می‌شود.»

یکی از شرکت‌کنندگان مراسم نوروز جهانی که دوبار در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ در مراسم تهران حضور داشته به دویچه‌وله می‌گوید: «مخالفت و انتقاد برخی رهبران مذهبی ایران با برگزاری جشن‌های نوروزی تاثیری در این مراسم نداشته است، چون آیت‌الله خامنه‌ای روسای جمهور مهمان را به حضور پذیرفت و جشن جهانی نوروز را تائید کرد.»

وی با تاکید بر آن که پیش از هر چیز باید ماهیت فرهنگی نوروز عمده شود، می‌گوید: «مقام‌های ایرانی قصد دارند به جشن جهانی نوروز ماهیت سیاسی و مذهبی بدهند. ما شاهد بودیم که رئیس جمهور ایران در نوروز جهانی از جمله عراقی‌ها بیشتر استقبال کرد.»

نوروز در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که تقویم هجری شمسی به کار برده می‌شود، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه، قفقاز و ترکیه تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود و روز آغاز سال محسوب نمی‌شود.

حدود ۴ سال از تصویب قطعنامه سازمان ملل درباره‌ نوروز می‌گذرد. هنوز نوروز جایگاه جهانی پیدا نکرده وبا توجه به شرکت سران کشورهای همسایه ایران در سه دور پیشین جشن جهانی نوروز، بیشتر به عنوان یک جشن منطقه‌ای باقی مانده است. به گفته بسیاری ناظران، با عمده ‌کردن ماهیت فرهنگی نوروز جهانی می‌توان کشورهای بیشتری را از "حوزه‌ تمدن نوروزی" به جشن جهانی نوروز جذب کرد و زمینه‌ نزدیکی بیشتر مردمان این کشورها به یکدیگر را فراهم آورد.