تقابل منافع ترکیه و ایران در موصل و حلب
۱۳۹۵ مهر ۲۷, سه‌شنبه
مقامات ترکیه می‌گویند عملیات موسوم به "سپر فرات" رو به پایان است و نیروهای این کشور فقط ۲۰ کیلومتر از آن مناطقی دور هستند که برای این عملیات در نظر گرفته شده است. ولی بر خلاف این ادعا پیشروی نیروهای مخالف سوری مورد حمایت ترکیه از جمله "ارتش آزاد سوریه" به سوی حلب ادامه دارد.
ارتش آزاد سوریه با پشتیبانی ترکیه هر روز مناطق و روستاهای جدید را تصرف می‌کند. مناطق آزاد شده به گفته مقامات ترک اکنون به ۱۲۰۰ کیلومترمربع رسیده است.
وضعیت در عراق به شکل دیگری است. نیروهای نظامی ترکیه در داخل عراق و در ۲۰ کیلومتری شمال موصل حضور دارند. اردوغان ۱۷ اکتبر (برابر با ۲۶ مهر) اعلام کرد که "ترکیه بر سر میزعملیات موصل حاضر هست و مانع جنگ بین شیعه و سنی خواهد شد".
بینالی ییلدیریم نخست وزیر ترکیه هم (سه شنبه ۲۷ مهر) از مشارکت این کشور در عملیات آزاد سازی موصل خبر داد. او گفت ترکیه اجازه نخواهد داد که کنار مرزهایش هر اتفاقی بیفتد. ییلدیریم تصریح کرد آن کسانی که در خط اول عملیات موصل حضور دارند، توسط نیروهای نظامی ترکیه در پایگاه بعشیقه آموزش داده شده‌اند.
او همچنین تاکید کرد نیروی هوایی این کشور در عملیات هوایی ائتلاف علیه گروه دولت اسلامی مشارکت دارد. او به مخالفان حضور ترکیه در عراق هم گفت: «کسانی که می‌گفتند ترکیه کاری در موصل ندارد پاسخ خود را اکنون گرفته‌اند.»
بیشتر بخوانید: ترکیه در عراق به دنبال چیست؟
احتمال درگیری عراق و ترکیه
عماد آبشناس، نویسنده و کارشناس مسائل خاورمیانه می‌گوید: «چه کسی و یا چه نیرویی وارد موصل شود مربوط است به دولت عراق و ربطی به ترکیه و ایران ندارد. طبق توافقاتی که انجام شده لازم نیست که "حشد الشعبی" (شبه نظامیان شیعه عراقی طرفدار ایران) وارد موصل شود. یک گروه دیگر به نام "حشد الوطنی" که عمدتا از عشایر سنی و اهالی موصل هست قرار شده است وارد موصل شود.»
این کارشناس همچنین ادعا می‌کند: «ترکیه احتمالا تصمیم دارد گروه‌های تروریستی داعش را خارج کند و تحت عنوان گروه دیگری وارد ماجرا بکند. چون اگر می‌خواست این ماجرا را پایان بدهد از طریق دولت‌های سوریه و عراق اقدام می‌کرد. تصورم این است که احتمال درگیری نیروهای عراق با ترکیه هست و جمهوری اسلامی ایران در چنین شرایطی از دولت مرکزی عراق حمایت خواهد کرد.»
هماهنگی ترکیه با آمریکا و ائتلاف غرب
افشار سلیمانی، سفیر سابق ایران در آذربایجان و اوکرائین که تحلیگر اوضاع منطقه است، نظر این کارشناس را قبول ندارد و می‌گوید: «در شرایط فعلی نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و در هماهنگی با دولت عراق عمل می‌کنند. من بعید می‌دانم این اتفاق (حمایت ترکیه از داعش) بیفتد. من این تحلیل را قبول ندارم چونکه در شرایطی که هم ایران، هم غرب، هم خود عراق و همه علیه داعش هستند ترکیه اساسا به دنبال این کار نخواهد رفت.»
سلیمانی می‌افزاید: «در قضیه موصل الان کشورهای زیادی در خاک عراق هستند. به نظر من بهترین راه این است که بر سر منافع مشترک منطقه‌ای کار بکنند.»
این کارشناس معتقد است که ترکیه بدون هماهنگی با آمریکا و ائتلاف غرب عملیات خود در سوریه و عراق را نمی‌تواند اجرا بکند. وی توضیح می‌دهد: «اعتراض اردوغان به آمریکا که ما هماهنگ شدیم و در چارچوب ائتلاف بمانید و عمل کنید، نشان می‌دهد که یک هماهنگی‌هایی بین آنها وجود دارد. ترکیه راسا هم به عنوان ترکیه عمل نکرده و در قالب ائتلاف عمل کرده است. در سوریه هم ترکیه درهماهنگی با ائتلاف عملیات سپر فرات را انجام داده است.»
بیشتر بخوانید: حضور "۸۰ هزار شبه‌نظامی شیعه تحت حمایت ایران" در عراق
این دیپلمات سابق ایرانی اضافه می‌کند: «متاسفانه با این همه اختلافاتی که وجود دارد حتی داعش هم برود دور جدیدی از اختلافات در میان کشورهای منطقه باقی خواهد ماند. اگر ایران از شیعه حمایت بکند، ترکیه از سنی و بخواهند در مسئله کردها حق خودمختاری را به استقلال تبدیل کنند، حتی بعد از رانده شدن داعش هم این اختلافات باقی خواهد ماند و اگر اینها نتوانند این اختلافات را حل بکنند منطقه روی آرامش را به خود نخواهد دید.»
این کارشناس در ادامه تصریح می‌کند: «چشم انداز را بنده مثبت نمی‌دانم. جنگ‌های نیابتی ادامه پیدا خواهند کرد. این سناریو را صحنه‌گردانی کردند و مسلمانان را به جان هم انداختند تا از توسعه عقب بمانند و پولشان را برای خریدن سلاح مصرف بکنند. متاسفانه جهان اسلام با این اختلافات روبرو هست. مردم منطقه چه آنهایی که کشته می‌شوند، زنده هستند، پناهنده و یا آواره می‌شوند از بروز این جنگ‌ها زیان می‌بیند.»
تاثیر تحولات حلب و موصل بر مناسبات ترکیه و ایران
کارشناسان غربی از جمله پترا بکر از "بنیاد علم و سیاست آلمان" بر این باور هستند که هدف حمله ترکیه در سوریه فقط برای بیرون راندن نیروهای مسلح کرد بوده است.
پترا بکر که بیشتر درباره بحران سوریه تحقیق می‌کند، به دویچه وله می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم ترکیه که با زحمات زیادی توانست مناسبات خارجی خود را عادی بکند (درخصوص موضوع موصل و حلب) با ایران رویارویی داشته باشد. این دو کشور همسایه گرچه به لحاظ سیاسی در جبهه‌های مختلف قرار دارند ولی به لحاظ نظامی برخوردی بین آنها روی نخواهد داد. سپر فرات تنها به دلیل بیرون راندن نیروهای کردی بوده است.»
حمدی ملک تحلیل‌گر مسائل عراق هم نظر پترا بکر را تائید می‌کند و می‌گوید حتی در صورت احتمال حمله حشد الشعبی به نیروهای ترکیه هم بین ترکیه و ایران رویارویی نظامی اتفاق نخواهد افتاد.
حمدی ملک تاکید می‌کند: «دولت عراق حتی در اوج تهدید داعش هم درخواست نیروی زمینی نکرده بود و همیشه تاکید کرده است که ما فقط سلاح و آموزش می‌خواهیم، برنامه‌ریزی برای جنگ، اطلاعات و پوشش هوایی می‌خواهیم. ولی ترکیه بدون هماهنگی با دولت مرکزی وارد خاک عراق شد. از طرف دیگر ترکیه با نیروهایی در داخل موصل همکاری می‌کند که با دولت مرکزی عراق در تقابل هستند.»
به گفته حمدی ملک "قضیه حضور نیروهای ترکیه در اطراف موصل یکی از مسائل اساسی در روابط ایران و ترکیه نیست". اما این کارشناس مسائل عراق به این موضوع هم اشاره می‌کند که ترکیه هنوز مستقیم وارد موصل نشده است و اگر ترکیه چنین کاری بکند، این مسئله می‌تواند به تقابل بیشتر منافع ایران و ترکیه بینجامد.