ترکیه و ایران؛ اختلافات سیاسی، رشد مبادلات اقتصادی
۱۳۹۱ خرداد ۹, سه‌شنبه
جودت ییلماز وزیر رشد و توسعه ترکیه یادآورشد که حجم مبادلات تجاری ترکیه و ایران ظرف ۱۰سال اخیر ۸ برابر شده است. وی با شرکت در نشست "شورای کار ترکیه و ایران" (در سوم خرداد ۱۳۹۱) در تهران، تاکید کرد که ترکیه قصد دارد در چارچوب قواعد بین‌الملل به صورت قانونی به تجارت با همسایه‌ی خود بپردازد. این مقام بلندپایه ترکیه به تحریم‌های اقتصادی علیه ایران اشاره‌ای نکرد.
اما تحریم‌های اقتصادی علیه ایران یکی از دغدغه‌های بزرگ ترکیه در مناسبات تجاری این کشور با ایران است. اومیت یاریم، سفیر ترکیه در تهران در مصاحبه مطبوعاتی با خبرنگاران گفت:«تحریم‌های علیه ایران را نمی‌توان باور کرد، همچنین نمی‌توان ارزیابی مثبتی از نتایج این تحریم‌ها داشت.»
صادرات ایران به ترکیه عمدتا نفت و گاز طبیعی است و در رده‌ی پنجم کشورهای تامین‌کننده نیا‌های ترکیه قرار دارد. از سوی دیگر ایران جزو چهار کشوری است که ترکیه بیشترین صادرات را به آن داشته است. صادرات ترکیه به ایران از جمله ماشین آلات، فولاد و وسایل خانگی است.
محمد صالح خاتم، تحلیل‌گر مسائل ترکیه از شهر استانبول می‌گوید: «رقم مربوط به مبادلات تجاری ترکیه و ایران بدون محاسبه‌ی فروش نفت و گاز طبیعی ایران به ترکیه اعلام می‌شود و جودت ییلماز اکنون آن را با محاسبات خرید نفت و گاز بیان کرده است.»
این کارشناس اشاره می‌کند که در گزارش‌های اداره‌ی آمار ترکیه تردیدهائی وجود دارد و آنها «شفاف و دقیق» نیستند.
احساس خطر ترکیه از شرکت‌های ایرانی
محمد صالح خاتم کارشناس مقیم استانبول به دویچه وله می‌گوید: «مسئولین ترکیه از افزایش ثبت شرکت‌های ایرانی در کشورشان احساس خطر می‌کنند، چون هیچ ضمانتی وجود ندارد که این شرکت‌ها در ترکیه پایدار بمانند و از این کشور تنها برای دور زدن تحریم‌ها استفاده نکنند. پس از تشدید اختلاف نظر ترکیه با ایران بر سر سوریه مقام‌های ترکیه متوجه شدند که نیاز اقتصادی ایران ممکن است به ضررترکیه تمام شود.»
این کارشناس نتیجه می‌گیرد که مناسبات اقتصادی دو کشور تحت تاثیر بحرانهای سیاسی قرار دارد و این کشور به‌ویژه پس از سفرهفته‌ی آینده‌ی هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه‌ی آمریکا به ترکیه مجبور خواهد شد جایگزینی برای واردات نفت و گاز طبیعی ایران پیدا کند.
استقلال روابط اقتصادی از مسائل سیاسی
آرتوم دینچ، کارشناس مسائل ایران و ترکیه با نظر محمد صالح خاتم موافق نیست. به نظر او روابط سیاسی، مناسبات تجاری و اقتصادی ترکیه و ایران را رقم نمی‌زند وعلیرغم بحران سیاسی میان دو کشور مناسبات اقتصادی آنها رشد و توسعه بیشتری داشته است.
وی تاکید می‌کند که «ایران به دلیل محاصره و تحریم اقتصادی مجبور است برای بدست آوردن فن‌آوری صنایع خود از طریق ترکیه و آن کشورهایی که با غرب روابط نزدیکی دارند، مناسبات اقتصادی خود را با این کشورها توسعه دهد. منطق این تضاد در مناسبات اقتصادی و سیاسی را هم می‌توان از این دیدگاه تحلیل کرد.»
پرفسور محمت سیف‌الدین ارول، رئیس "مرکز استراتژیک اویروآسیا" (آسام) در ترکیه، توسعه مناسبات ترکیه و ایران را از منظر جغرافیایی- تاریخی بررسی می‌کند.
وی در این رابطه به دویچه وله می‌گوید: «گرچه میان دو کشور در دوران مختلف تاریخی اختلافاتی بروز کرده، اما پس از معاهده‌ی صلح قصرشیرین در سال ۱۶۳۹ میلادی، اختلافات یا بحرانهای بین دو کشور هیچگاه به جنگ منتهی نشده است.»
پرفسور ارول نتیجه می‌گیرد که چالش‌های مربوط به سوریه و عراق بر اساس تجربیات تاریخی دو کشورهمسایه برطرف خواهد شد. به باور او، ترکیه به‌ویژه سیاستی عاری از هیجان و عاقلانه را در پیش گرفته است.
این کارشناس اضافه می‌کند که در عرصه‌ی سیاسی، اختلافات میان دو کشور تشدید شده و حتی تا جنگ لفظی پیش رفته، اما در عرصه‌ی اقتصادی و تجاری مناسبات ترکیه و ایران توسعه یافته است. وی همچنین تائید می‌کند که آمار اعلام شده در رابطه با افزایش حجم مناسبات دو کشور، گواهی بر مدعای اوست.
کارشناس ترک: آمریکا به ما گاز نمی‌فروشد
محمت سیف الدین ارول از مرکز استراتژیک اویروآسیا (آسام)، در ترکیه خاطرنشان می‌کند: «کشورهای منطقه در اولویت سیاست خارجی ترکیه قرار گرفته‌اند و ترکیه به هیلاری کلینتون که هفته‌ی آینده قرار است به ترکیه سفر کند، این پیام را می‌دهد که در عرصه‌ی سیاسی ما همراه شماییم اما در عرصه‌ی اقتصادی ما طرف همسایه‌مان ایران قرارگرفته‌ایم.»
این کارشناس می‌‌پرسد که ظرف سه یا چهار ماه دیگر که فصل سرما آغاز می‌شود، «ترکیه نیازمندی‌های گاز طبیعی خود را از باید کجا باید تامین کند؟ آیا آمریکا این گاز را به ترکیه خواهد داد؟»
وی در ادامه یاد‌آور می‌شود که «کشورما تابع همه‌ی سیاست‌های ناتو و غرب نیست و مناسبات خوب تجاری ایران با ترکیه هم در صورت تابعیت کامل ترکیه از ناتو و آمریکا غیرممکن است. ما شاهد نزدیکی ترکیه به روسیه و چین هم هستیم.»
به نظر آرتوم دینچ، تحلیل‌گر مناسبات ایران و ترکیه، فشار آمریکا به ترکیه پدیده‌ی تازه‌ای نیست. اما ترکیه در روابط خود با غرب و مناسبات اقتصادی و تجاری خود با ایران استراتژی خاص خود را دنبال می‌کند. به گفته وی در این استراتژی مولفه‌های چون «حفظ تعادل میان ایران و غرب به نفع منافع ملی ترکیه» و «استفاده از شرکت‌های تجاری و خصوصی ترک که خارج از دایره و اقتداردولت فعالیت می‌کنند عمل می‌کند.»
۳۱ برابر شدن صادرات طلای ترکیه به ایران
خبرگزاری فارس نیز در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۱ به نقل از مؤسسه‌ی آمار ترکیه اعلام کرد، صادرات طلای ترکیه به ایران در مارس ۲۰۱۲ با افزایش ۳۱ برابری نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۹ تن یعنی معادل ۴۸۰ میلیون دلار رسید.
این میزان در قیاس با ماه فوریه ۲۰۱۲ این میزان ۳۰ کیلوگرم بوده است.
به عقیده برخی از کارشناسان افزایش ۳۱ برابری صادرات طلای ترکیه به ایران، گواهی بر"غیرعادی و مقطعی" بودن رشد تبادلات تجاری دو کشوراست.
آرتوم دینچ و محمت سیف الدین ارول کارشناسان ترک بر این نظرند که تبادلات تجاری دو کشور تحت تاثیر بحران سیاسی پدید آمده میان دو کشور قرارنگرفته است. آنها همچنین تاکید می‌کنند که صحبت‌های جودت ییلماز وزیر رشد و توسعه ترکیه درباره‌ی افزایش حجم تبادلات تجاری ترکیه و ایران تا سقف ۳۵ میلیارد دلار فقط یک پیش‌بینی است.
این در حالی است که مقام‌های ایران و ترکیه سال‌ها از افزایش حجم تبادلات تجاری سخن گفته‌اند و اکنون پیش‌بینی‌آنان به واقعیت پیوسته است.