ترکیه: افزایش تلاش‌ها برای حل مسئله کردها
۱۳۸۸ فروردین ۵, چهارشنبه
عبدالله گل، رئیس جمهور ترکیه در سفر خود به عراق تابوشکنی کرد. گل در هواپیمایی که او را به بغداد می‌برد در پاسخ به این سوال یک خبرنگار که «شمال عراق را چه می‌نامید، شاید کردستان مثلا؟»، گفت: «پس چه اسمی دیگری برای آن به کار برم. در قانون اساسی عراق هم همین اسم آمده است.»
این سخن عبدالله گل گسستی است آشکار با سیاست‌ها و رویکردهای ترکیه در قبال کردهای عراق و منطقه‌ی خودمختار آنها. تا کنون اگر کسی در ترکیه لفظ کردستان را به کار می‌برد، فوراَ این سوءظن در باره‌اش شکل می‌گرفت که تجزیه‌طلب یا هوادار حزب غیرقانونی کارگران کردستان ترکیه است. نامیدن شمال عراق به نام واقعی‌اش (کردستان) از سوی گل نشانه‌ای از "آب‌شدن یخ دگماتیسم" و سربرآوردن نوعی پراگماتیسم در سیاست‌های کردی دولت ترکیه تلقی شده است.
دولت آنکارا تا کنون از هرگونه تماس رسمی با مقامات دولت خودمختار کردستان عراق به شدت امتناع می‌کرده است. نظامیان و دولتمردان ترکیه کردستان عراق را هسته و نطفه‌ی تشکیل یک دولت بزرگ کردستان در منطقه می‌دانسته‌اند که می‌توانسته تهدیدی برای یک پارچگی ترکیه به شمار آید و به بروز گرایش جدایی‌طلبی در میان کردهای این کشور بیانجامد.
چرخش‌های تازه
اما همزمان با برخی تحولات در مناسبات دولت ترکیه با اقلیت کرد این کشور، رویکرد و سیاست آن در برابر کردستان عراق نیز در حال دگرگونی است. ظاهراَ رهبران جدید ترکیه به این درک رسیده‌اند که ارائه‌ی چهره‌ای موجه و قابل قبول در منطقه و در سطح بین‌المللی با محرومیت و سرکوب اقلیت‌های درون کشور منافات دارد و نزدیک‌شدن به اتحادیه‌ای اروپا نیز از جمله مستلزم تأمین حقوق این اقلیت‌ها و به ویژه اقلیت پرشمار کرد است. این درک نیز در آنکارا رو به قوت است که معضل کردستان راه‌حل نظامی ندارد.
همزمان، حتی نظامیان ترکیه نیز دریافته‌اند که بدون همکاری با دولت خودمختار کردستان عراق، مهار ۳۵۰۰ عضو مسلح حزب کارگزاران کردستان ترکیه که در کوه‌های شمال عراق پناه گرفته‌اند کار آسانی نخواهد بود.
تغییر در مواضع رهبران ترکیه به حدی بوده است که عبدالله گل قصد داشت در سفر جاری خود به عراق از دو شهر کردنشین اربیل و کرکوک نیز دیدار کند. گرچه به دلایل امنیتی این سفرها انجام نمی‌شوند، اما گل قول داده است که در وقت مناسب آن را انجام خواهد داد. او حتی دیدار با مسعود بارزانی رهبر دولت خودمختار کردستان عراق را نیز بعید ندانسته است. شایان ذکر است که در ۳۳ سال گذشته هیچکدام از روسای جمهور ترکیه از عراق دیدن نکرده‌اند و از این جهت نیز، سفر گل به بغداد اقدامی کم‌سابقه در مناسبات دو کشور به شمار می‌رود.
تابوهایی دیگر که شکستن آغاز کرده‌اند
گل در بغداد بر این نکته تأکید کرد که «همان گونه که ترکیه از تمامیت عرضی عراق حمایت می‌کند، مقامات کرد شمال عراق نیز باید ما را در مبارزه با ترور حزب کارگران کردستان ترکیه کمک کنند.» هفته‌ی پیش، جلال طالبانی، رئیس جمهور کرد عراق در حاشیه کنفرانس جهانی آب در آنکارا به گونه‌ای بی‌سابقه، آشکارا خواهان عفو عمومی برای اعضای حزب کارگران کردستان ترکیه شد. تا کنون هر گونه صحبت از چنین عفوی با موضع اساساَ منفی مقامات ترکیه و بخش بزرگی از افکار عمومی ترکیه مواجه می‌شده است. اما اینک به نظر می‌رسد که در این زمینه نیز تابوهایی در حال شکسته‌شدن است. گزارش‌ها حاکی از آنند که نمایندگانی از آمریکا و عراق و کردهای عراقی مشغول گفتگو با مسئولان حزب کارگران کردستان ترکیه در باره‌ی چند و چون یک عفو عمومی از سوی دولت ترکیه هستند. این احتمال مطرح است که رهبری حزب در یک کشور ثالث از حق پناهندگی برخوردار شود.
گفتنی است که اواسط ماه جاری میلادی (مارس) نمایندگانی از وزارت خارجه‌ی آمریکا آمریکا با شماری از روشنفکران کرد ترکیه در آنکارا در زمینه‌ی چگونگی حل مسئله‌ی کردهای ترکیه و تحقق مطالبات آنها به گفتگو و رایزنی نشستند.
امیدها و واکنش‌ها به کنفرانس اربیل
در این میان، جلال طالبانی، رئیس جمهور عراق امید زیادی به ملاقات سازمان‌ها و احزاب کردی ترکیه، ایران، سوریه و عراق دوخته است که قرار است در ماه آوریل در اربیل، مرکز دولت خودمختار کردستان عراق برگزار شود. انتظار می‌رود که این کنفرانس فراخوانی برای صلح بدهد که حزب کارگران کردستان هم آن گونه که طالبانی امید دارد، به آن آری بگوید واسلحه‌های خود را زمین بگذارد. رئیس جمهور عراق گفته است که بنا به ارزیابی او حزب کارگران کردستان ترکیه آماده است تحت نظارت و ضمانت آمریکا اسلحه‌ها را زمین بگذارد. گرچه رهبران حزب یادشده به کنفرانس در دست تدارک در اربیل واکنش منفی نشان داده‌اند، اما عبدالله اوجلان، رهبر زندانی حزب، برقراری صلح میان دولت آنکارا و کردهای ترکیه را به طور مشروط ممکن دانسته است. او با بیان این که حزبش «همچون سازمان آزادیبخش فلسطین تابعی از دولت آمریکا نخواهد شد»، به رسمیت شناختن هویت کردی در قانون اساسی ترکیه و ایجاد یک کمیسیون حقیقت‌یاب برای بررسی قتل و کشتارهای سی سال گذشته که به مرگ ۳۵ هزار نفر انجامیده‌اند را از جمله شرایط یادشده توصیف کرده است.
در همین حال، عبدالله گل نیز از برگزاری اجلاس اربیل استقبال کرده و آن را "گامی بسیار مهم" دانسته است.