تحریم نفت روسیه تا چه حد عملی است؟

روسیه سومین تولیدکننده و دومین صادرکننده بزرگ نفت در جهان است.

تحریم‌های فعلی غرب و متحدان آن، از جمله ژاپن، استرالیا، نیوزیلند و کره جنوبی، باعث اختلال شدید در تعاملات مالی و انتقال نفت روسیه به بازارهای جهانی شده است.

روسیه قبل از تحریم‌ها، روزانه ۵ میلیون بشکه صادرات نفت خام و ۲.۸ میلیون بشکه صادرات میعانات و مایعات گازی و محصولات نفتی داشت.

این میزان از صادرات، معادل ۷ درصد از مصرف جهانی نفت است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

علت اینکه صادرات نفت روسیه به صورتی ناگهانی به کمتر از نصف کاهش یافته، این است که اروپا مهمترین بازار نفت روسیه بود و نیمی از نفت صادراتی روسیه را تحویل می‌گرفت؛ اما غرب تحریم‌های مالی سنگینی علیه روسیه وضع کرده و شرکت‌های بزرگ کشتی‌رانی اروپا، خصوصا "مرسک" و "تورم" حمل نفت روسیه را متوقف کرده‌اند.

این موضوع باعث اوج‌گیری قیمت نفت به نزدیک ۱۴۰ دلار در صبح روز دوشنبه ۱۶ اسفند شد که بالاترین رقم از سال ۲۰۰۸ است.

مقاصد نفت صادراتی روسیه

قبل از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، نیمی از صادرات نفت روسیه راهی اروپا می‌شد. آخرین آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی که مربوط به نوامبر پارسال است، نشان می‌دهد در این ماه اروپا و ترکیه در مجموع روزانه بیش از ۴.۵ میلیون بشکه واردات نفت و محصولات نفتی از روسیه داشته‌اند که معادل ۳۴ درصد از کل واردات آنها بود.

همچنین ایالات متحده آمریکا بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز واردات نفت خام از روسیه داشته است.

در واقع، ۶۵ درصد از صادرات نفت و محصولات نفتی روسیه راهی اروپا و آمریکا شده بود.

اما سهم بازارهای آسیایی از واردات نفت روسیه اندک است و وابستگی چندانی به نفت روسیه ندارند. برای نمونه هند پارسال تنها ۳ درصد از نفت وارداتی خود را از روسیه تامین کرده بود. سهم نفت روسیه در واردات ژاپن، کره جنوبی و تایلند نیز بین ۳ تا ۶ بود. چین، بعنوان بزرگترین واردکننده نفت جهان، تنها ۱۵ درصد از نفت وارداتی خود را از روسیه تامین کرده بود.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

با توجه به سهم اندک نفت روسیه در تامین نفت کشورهای آسیایی، همچنین اجتناب غولهای کشتی‌رانی جهان از حمل نفت روسیه، گزارش‌ها حاکی است که بخشی از محموله‌های نفتی این کشور هم‌اکنون با بیش از ۲۵ دلار تخفیف نیز بدون مشتری مانده است. خبرگزاری رویتزر نیز گزارش داده است هزینه حمل نفت روسیه توسط نفتکش‌های دیگر نیز چهار برابر زمان قبل از حمله روسیه به اوکراین شده است.

آمریکا اگرچه نفت از روسیه وارد می‌کند، اما آن را پالایش کرده و دوباره صادر می‌کند. تراز تجارت نفت آمریکا از سه سال پیش مثبت شده؛ یعنی این کشور به صادرکننده خالص نفت و محصولات نفتی تبدیل شده است. آمریکا هم‌اکنون روزانه ۱۷.۷ میلیون بشکه تولید نفت خام، میعانات و مایعات گازی دارد و بزرگترین تولیدکننده نفت جهان است. در مقام مقایسه، این رقم برای عربستان ۱۲ میلیون بشکه و روسیه ۱۱ میلیون بشکه است.

از طرفی، تولید نفت آمریکا در سال جاری ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت که بخش عمده آن در ماه جاری اتفاق افتاده است.

منابع جایگزین نفت روسیه

مهمترین منبع جایگزین نفت روسیه کشورهای اوپک هستند. اعضای اوپک (منهای قطر با تولید روزانه ۶۰۰ هزار بشکه نفت خام که از سال ۲۰۱۹ این سازمان را ترک کرد) در سال ۲۰۱۸ روزانه ۳۱.۵ میلیون بشکه تولید نفت داشتند، اما در ماه گذشته این رقم زیر ۲۸ میلیون بشکه بود.

بخشی از افت تولید اوپک مربوط به توافق کاهش تولید نفت این کشورها برای جلوگیری از سقوط قیمت نفت با آغاز شیوع کرونا بود.

اما بخش مهمتر این کاهش، مربوط به افت چشمگیر تولید نفت ایران و ونزوئلا تحت تحریم‌های آمریکا است.

آمریکا طی روزهای گذشته هیاتی به ونزوئلا فرستاده و آغاز به مذاکره برای لغو تحریم‌ها کرده است. از طرفی، مذاکرات برجام به مرحله نهایی رسیده و احتمال توافق بسیار بالاست. در این میان، روسیه بصورت غیرمنتظره‌ای، پیش‌شرط‌های جدیدی در مذاکرات برجام ارائه کرده و تحریم‌های روسیه را به توافق هسته‌ای ایران گره زده است. فرانسه این اقدام روسیه را "باج‌خواهی" نامیده و آمریکا می‌گوید شروط روسیه ربطی به برجام ندارد. ایران نیز بنابر گزارش‌ها، از موضع روسیه ناراحت شده، اما معلوم نیست نهایتا در برابر فشار و خواسته‌های روسیه تسلیم خواهد شد، یا نه.

ایران قبل از تحریم‌های آمریکا روزانه ۲.۵ میلیون بشکه صادرات نفت داشت که یک چهارم آن راهی اروپا می‌شد. بعد از خروج آمریکا از برجام، نفت "اورال" روسیه فورا جایگزین نفت ایران در اروپا شد.

هم‌اکنون کل صادرات نفت خام ایران کمتر از یک میلیون بشکه در روز است که با رفع تحریم‌ها می‌تواند به تدریج افزایش یابد و تا ۹ ماه به سطح قبل از تحریم‌ها برسد.

از طرفی، ایران ۱۱۰ میلیون بشکه نفت بی‌مشتری در تاسیسات خشکی و نفتکش‌های لنگر انداخته در خلیج فارس انبار کرده که با سرعت بیشتری می‌تواند راهی بازارهای جهانی شود.

اکنون که دنیا با کسری نفت مواجه است و کشورهای صنعتی از ذخایر استراتژیک نفت خود برای جبران تقاضای داخلی استفاده می‌کنند، بهترین فرصت برای ایران جهت تسهیل و تسریع ورود دوباره به بازارهای نفت است.

البته، حداقل سه ماه طول خواهد کشید تا آمریکا بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای را تایید و تحریم‌ها را لغو کند و بعد از لغو تحریم‌ها نیز ۶ تا ۹ ماه طول خواهد کشید که تولید و صادرات نفت ایران به سطح قبلی برسد. با اینحال، کشورهای صنعتی عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی هم اکنون ۱.۵ میلیارد بشکه ذخایر استراتژیک نفت دارند که می‌توانند به پشتوانه و امید افزایش چشمگیر تولید نفت ایران و ونزوئلا در ماه‌های آینده، بخشی از آن را راهی بازار کنند تا جلوی افزایش بیشتر قیمت نفت گرفته شود.

هفته گذشته این کشورها بر آزادسازی ۶۰ میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک نفت خود توافق کردند، اما این رقم اندک بود و نتوانست جلوی رشد قیمت نفت را بگیرد.

عربستان نیز ظرفیت تولید اضافی روزانه یک تا دو میلیون بشکه نفت را دارد.

از طرفی انتظار نمی‌رود با تحریم‌های غرب، کل صادرات نفت روسیه متوقف شود و کشورهایی مانند چین کماکان خرید نفت روسیه را ادامه خواهند داد. چین پارسال روزانه ۱.۶ میلیون بشکه واردات نفت از روسیه داشت.

بعید است روسیه در شرایط حاضر از تلاش برای به تاخیر انداختن بازگشت نفت ایران و ونزوئلا به بازارهای جهانی دست بکشد، اما اگر تحریم‌های ایران و ونزوئلا لغو شود، بازارهای جهانی تا حدی به ثبات می‌رسد و از طرفی برنامه فشار اقتصادی غرب بر روسیه با نصف کردن صادرات نفت این کشور نیز محقق می‌شود.

طبق گزارش بانک مرکزی روسیه، این کشور پارسال ۱۰۲ میلیارد دلار صادرات نفت، ۶۹ میلیارد دلار محصولات نفتی و ۶۲ میلیارد دلار صادرات گاز داشت که مجموع آنها معادل ۴۵ درصد از کل صادرات کشور بود.