تاثیر تحریم فولاد بر اقتصاد ایران
۱۳۹۱ آبان ۲۱, یکشنبه
این روزها سازندگان مسکن و ساختمان و کارخانه‌داران در ایران با کمبود جدی فولاد و دیگر فلزات روبرو هستند. کمبود این فلزات نتیجه ممنوعیت صادراتی جدیدی است که از سوی اتحادیه اروپا مقرر شده و بر مشکلات اقتصادی ایران افزوده است، مشکلاتی که به خاطر تحریم‌ها در عرصه‌های مالی و نفتی روز به روز بیشتر شده است.
ایران که برای جبران کمبود تولید فولاد در داخل کشور متکی به واردات این آلیاژ فلزی است، مجبور به کاهش میزان خرید خود از خارج کشور شده، چون خریداران فولاد با اقدامات اتحادیه اروپا و آمریکا روبرو هستند که بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و دیگر شرکت‌های تجاری را از معامله با ایران تا هنگامی که این کشور تغییری در برنامه اتمی خود ندهد، بازداشته‌اند.
برخی از خریداران ایرانی فولاد به علت عدم دسترسی به ارز کافی به معامله پایاپای روی آورده‌اند. اما تحریم‌هایی که اتحادیه اروپا از ۱۵ اکتبر (۲۴ مهر) در مورد فروش فولاد، آلومینیوم و دیگر فلزات اساسی مقرر کرد برخی از بازرگانان را وادار ساخت که هر گونه فروشی را متوقف کنند و هم اکنون تجار ایرانی با افزایش قیمت‌ها و کمبود کالا برای خرید مواجه‌اند.
اینکه فولاد در اقتصاد ایران نقشی مرکزی ایفا می‌کند، چه برای اسکلت‌بندی ساختمان‌ها و چه برای ساخت ماشین‌ها، باعث شده که اختلال کنونی در امر تجارت این کالا ضرر زیادی به اقتصاد ایران بزند. البته این درست خواست قدرت‌های غرب است که درصددند ایران را از ساخت سلاح‌های اتمی بازدارند و ادعای این کشور را مبنی بر این که قصدی برای تولید سلاح اتمی ندارد را نمی‌پذیرند.
یک کارشناس آمریکایی مسائل اقتصادی به خبرگزاری رویترز گفت که ممنوعیت فروش فلزهایی چون آلومینیوم و فولاد به ایران که اخیرا از سوی اتحادیه اروپا مقرر شده است تاثیر زیادی بر رژیم ایران دارد و این رژیم را مجبور می‌کند دست به یک سری فعالیت‌ها بزند تا بتواند این تاثیر را دور بزند و همین باز مشکل‌ها و هزینه‌های تازه‌ای به بار خواهد آورد.
کاهش فعالیت‌های ساختمان‌سازی
در چند سال گذشته ایران سالانه در حدود ۱۰ میلیون تن فولاد از کشورهای دیگر وارد کرده است، اما طبق اطلاعات مرکز جهانی آمار فولاد حتی قبل از تحریم اروپا هم میزان واردات فولاد به ایران در حال کاهش بوده است. در ۹ ماه اول سال ۲۰۱۲ میزان واردات فولاد ایران بالغ بر ۴ میلیون تن بوده است، یعنی تقریبا یک چهارم میزانی که این کشور در همین دوره زمانی در سال گذشته وارد کرده بود.
سازندگان مسکن و ساختمان پروژه‌های ساختمانی خود را متوقف و سرمایه‌ای را که در اختیار دارند به بخش‌های دیگر منتقل کرده‌اند، برای نمونه آنها زمین می‌خرند یا پول خود را تبدیل به طلا می‌کنند، بجای آنکه آن را در بخش‌هایی که احتیاج به زمانی طولانی برای سوددهی دارد به کار بیندازند.
فرید که ۴۹ ساله و مدیر یک شرکت مهم ساختمان‌سازی در تهران است به رویترز گفت: «تحریم‌ها همه پروژه‌های دولتی را متوقف کرده‌اند. در حال حاضر قوی‌ترین پیمان‌کارها هم دست از کار کشیده‌اند.»
همچون بسیاری از ایرانیان فرید هم مایل نیست که نام کامل‌اش در رسانه‌های بین‌المللی منتشر شود، چون نمی‌خواهد مشکلی برایش از سوی دولت پیش بیاید.
یک مهندس ۴۲ ساله هم که در تهران به عنوان مدیر اجرایی شرکتی ساختمان‌سازی کار می‌کند به رویترز گفت که شرکت او در حال ساختن یک کارخانه بود، اما مجبور شد کار خود را متوقف کند چون مواد اساسی لازم را نمی‌توانست از اروپا وارد کند و کیفیت موادی که می‌شد از داخل تهیه و به عنوان جانشین استفاده کرد و نیز کیفیت مواد وارداتی از چین پایین بودند. این مهندس افزود: «بسیاری از پروژه‌ها متوقف شده‌اند. صنعت واقعا تضعیف شده است.»
هنگامی که پس از تحریم صادرات نفت ایران بهای ریال به شدت کاهش یافت دولت جمهوری اسلامی به طور رسمی صادرات فولاد از ایران را ممنوع کرد. ایران همچنین می‌کوشد تولید داخلی فولاد را بالا ببرد، اما هنوز سالها طول می‌کشد تا این کشور دیگر نیازی به واردات فولاد نداشته باشد.
همان‌طور که تحریم‌های پیشین علیه ایران جلوی تجارتی بی‌دغدغه را می‌گرفتند، تصمیمات جدید اتحادیه اروپا در مورد تحریم فلزات فروشندگان را بیش از پیش دلسرد کرده است. یک عضو خانه بازرگانی در بریتانیا به رویترز گفت: «تا چند ماه پیش ما هنوز سعی می‌کردیم به ایران فولاد بفروشیم، اما الان این تحریم‌های جدید شروع شده‌اند و ما هم فروش را به طور کامل متوقف کرده‌ایم.»
با اینکه نقاط کوری دور از چشم قانون وجود دارند که بازرگانان خارجی با استفاده از آنها معاملات خود با ایران را ادامه می‌دهند، دستورات جدید اتحادیه اروپا تاثیر شدیدی بر روی کاهش فروش فلزات به ایران داشته‌اند. عضو اتاق بازرگانی بریتانیا گفت: « وکیل ما گفته است که متن تحریم‌های جدید را مخصوصا تا حدی مبهم نوشته‌اند تا مردم را بترسانند و در این رابطه موفق هم بوده‌اند.»
بزرگترین شرکت تولیدکننده فولاد جهان، ارکلور میتال که مرکز آن در لوگزامبورگ است، نیز هم اکنون طبق آنچه اتحادیه اروپا مقرر کرده است عمل می‌کند. در گذشته کارخانه متعلق به این تولیدکننده در قزاقستان بخش مهمی از تولیدات خود را به ایران می‌فرستاد. اما اکنون به گفته مدیرعامل آن، فروش فولاد در کل منطقه خاورمیانه "به طور اساسی" کاهش پیدا کرده و باعث شده که از میزان تولید این شرکت نیز در ۹ ماه اخیر به میزان ۱۷ درصد کاسته شود.
نقاط کور خرید و فروش فولاد
طبق اطلاعات مرکز جهانی آمار فولاد، چین که واکنش رهبران آن نسبت به تصمیم غرب برای فشار به ایران همواره با سردی همراه بوده، صادرات فولاد خود به ایران را افزایش داده است، اما حجم صادرات فولاد از کشورهای کره جنوبی و روسیه به ایران از آغاز سال ۲۰۱۲ کمتر شده است.
همه تولیدکنندگان فولاد گامی فوری برای متوقف کردن یا کاهش فروش فولاد به ایران برنداشته‌اند. برخی بازرگانان از متن مبهم اتحادیه اروپا درباره تحریم اخیر علیه ایران استفاده می‌کنند و سود می‌برند. یک بازرگان اروپایی با اشاره به تاریخی که اتحادیه اروپا تعیین کرده گفت: «وکیل ما گفت اگر قرارداد قبل از ۱۵ اکتبر بسته شده باشد مانعی وجود ندارد.»
یک منبع تجاری که آگاه از امور حمل و نقل در دریای سیاه است به رویترز گفت که شمار کشتی‌هایی که از اروپای غربی فولاد به ایران ببرند به طور قابل توجهی کاهش پیدا کرده است، اما این کالا از جاهای دیگر، از طریق ترکیه و دریای خزر وارد ایران می‌شود.
این منبع افزود: «ترکیه این روزها مثل دروازه شده است. حوزه دریای خزر نیز راه صادرات را هموار می‌کند، اما هوا که سرد باشد آب یخ میزند و در نتیجه این راه چندان مناسب نیست.»
برای پرهیز از برخورد با مشکل مالی و ارزی معاملات پایاپای نیز صورت می‌گیرد. یک بازرگان سوییسی مثالی در این مورد زد: «شرکت‌های تجاری کره‌ای فولاد می‌آورند و بجای آن نفت می‌گیرند. این یک نوع داد و ستد است.»
به گفته مارک دوبوویتس، کارشناس بنیاد دفاع از دمکراسی در واشنگتن که مشاور باراک اوباما هم بوده است، اگر آمریکا هم با اقدامات آتی خود که در حال حاضر هنوز درباره آن بحث صورت می‌گیرد وارد عمل شود، صنعت فولاد ممکن است با اختلال بیشتری روبرو گردد.
به نظر این کارشناس، مورد ممنوعیت صادرات فولاد به ایران نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی از ذخایر ارزی و فلزات باارزش خود با مراقبت استفاده می‌کند و خود را آماده پیمودن راهی طولانی و پررنج کرده است.