بحران آب و تغییرات آب و هوایی
۱۳۸۷ مهر ۱۹, جمعه
بسیاری از مناطق مختلف جهان، هم‌اکنون نیز با مشکل کمبود آب مواجه‌اند. این مشکل طی سال‌های آینده شدیدتر خواهد شد. دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در تهران، معتقد است که ارزش آب در آینده با ارزش نفت و جواهر امروز برابری می‌کند و در صورتی که چاره‌اندیشی مناسب صورت نگیرد، جنگ آینده جنگ آب خواهد بود.
کمبود آب یکی از مشکلات اساسی جهان امروز است. اما افزایش جمعیت و تغییرات جوی باعث می‌شوند که این مشکل روز به روز بزرگتر شود.
نیگل آرنل، مدیر مؤسسه‌ی تحقیقات سیستم آب و هوایی واکر در دانشگاه ریدینگ انگلستان است. او، همچنین از جمله کارشناسانی است که در نوشتن گزارش‌های هيئت بین‌المللی بررسی تغییرات آب وهوایی همکاری می‌کند. آرنل در مورد پیامدهای تغییرات آب و هوایی و تأثیر آن بر منابع آب چنین می‌گوید: «تمامی مدل‌های آب و هوایی نشانگر آنند که بارش باران و برف در مجموع بیشتر خواهد شد. اما در مناطق مختلف، اوضاع متفاوت خواهد بود. در قطب جنوب و در مناطق گرم و مرطوب، بارندگی افزایش و در مناطق خشک کاهش خواهد یافت. مناطقی هم وجود دارند مانند شبه جزیره‌ی هندوستان که مدل‌های آب و هوایی، تصویر دقیقی از وضعیت آب و هوای آن‌ها ارائه نکرده‌اند».
اثرات گرم‌شدن زمین در مناطق گرمسیری
دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در تهران، در مورد موضوع «آب و تغییرات آب و هوایی» خاطرنشان می‌سازد: «گرم شدن کره‌ی زمین، در درجه‌ی اول روی آب تأثیر خواهد گذاشت. یکی از تأثیرات بسیار زیادش ذوب یخ‌های قطبی از لایه‌‌های زیرین است. رفته رفته رودخانه‌ها پرآب می‌شوند، به اقیانوس‌ها می‌ریزند و سطح اقیانوس‌ها بالا می‌آید. ولی در کشورهای مناطق گرمسیری مانند ایران، طبعا اثرات بسیار وحشتناک‌تر خواهد شد. برای نمونه می‌توان به تالاب‌ها و مرداب‌هایمان اشاره کرد که خشک شدند یا شدیدا آبشان تقلیل پیدا کرد و در حال خشک شدن هستند. هامون در سیستان به کلی خشک شد. گاوخونی‌و بختگان خشک شدند. همینطور در کشورهای مناطق گرمسیر، مانند هندوستان ظرف سی ـ سی و پنج سال گذشته عرض رودخانه‌ی گانگ حدود ۱۰۰ متر کاهش پیدا کرد. این نشان می‌دهد که آب و هوا در حال گرمتر شدن است و در درجه‌ی اول به آب لطمه می‌زند».
دکتر کهرم برای توضیح اثرات تغییرات جوی، بر سفره‌های آبی به ایران اشاره می‌کند و تذکر می‌دهد: «برای مطالعه‌ی تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر روی سفره‌های آبی، می‌توان سری به مناطق جنوبی ایران مانند یزد و کرمان زد. قنات‌های افسانه‌ای ما که در جهان نمونه‌ی شاهکار معماری و استخراج آب بود، الان اغلب خشک شده و فرو ریخته است. چون آنقدر از آب برداشت شده که یا آب شور شده و یا این‌که سفره‌ی آب زیرزمینی به سرعت کاهش پیدا کرده است. یعنی اگر قبلا چاه ۹ متری به آب می‌رسید، الان آن ۹ متر شده ۲۷ متر عمق و دائم این میزان دارد بیشتر می‌شود. و حتی استان‌های پرآب مانند ارومیه الان دچار اشکال شده و تمام آن باغ‌های سیب و انگور که روزی شهرت جهانی داشت، به شدت دچار کم‌آبی شده و انتظار می‌رود که دریاچه‌ی ارومیه امروز و فردا خشک شود. چون از عمق حدود ۱۲ متر الان به شش متر کاهش پیدا کرده و هر چقدر مقدار آب کمتر شود، مقدار تبخیر بیشتر است. بنابراین ما انتظار زیادی از تالاب‌های ایران نخواهیم داشت.»
گزارش جدید هیأت بین‌المللی بررسی تغییرات آب و هوایی، ویژه‌ی آب، که توسط متخصصان سازمان ملل متحد نوشته شده، بیانگر شدیدتر شدن مشکل کمبود آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان در آینده است. در این گزارش آمده که مناطقی مانند آمریکای جنوبی، آفریقای جنوبی و قسمت‌هایی از استرالیا در آینده از آب کمتری برخوردار خواهند بود. اما منطقه‌ی دریای مدیترانه با بیشترین خطر مواجه می‌شود. به گفته‌ی آرنل: «در اواسط قرن آب‌دریای مدیترانه ۲۰ تا ۳۰ یا حتی ۴۰ درصد کمتر از امروز خواهد بود. دریاچه‌ی ابرو (Ebro)در اسپانیا، رون (Rhone) در جنوب فرانسه و بسیاری از دریاچه‌های ایتالیا از جمله دریاچه‌هایی هستند که در معرض خطر قرار خواهند گرفت.»
دکتر اسماعیل کهرم در این باره می‌گوید:«قاره‌ی استرالیا به خشک بودن شهرت دارد. در تمام این منطقه، فقط مناطق جنوبی و شرقی و بندری است که مقدار کافی آب دارند و سایر نقاط ندارند. در آمریکای جنوبی اینها کشورهای فقیری هستند که بیشترین آسیب خواهند دید. منطقه‌ی مدیترانه قطعا دچار کم‌آبی خواهد شد.»
کشورهای ساحل دریای مدیترانه با چالش‌های عظیمی روبرو می‌شوند. به دلیل کمبود آب، ذخیره کردن آب برای روزهای خشک تابستان، امکان‌پذیر نخواهد بود و بی‌آبی نه تنها کشاورزی و کشت بلکه صنعت و امور خانگی را تهدید خواهد کرد.
بارش برف کم خواهد شد
حتی مناطق دیگر نیز که از منابع آبی اندکی برخوردارند، در فصول معین با مشکلات زیادی روبرو خواهند شد. آرنل در این باره خاطرنشان می‌سازد: «در برخی مناطق جهان که در زمستان برف می‌بارد و برف زمستانی در بهار ذوب می‌شود، اوضاع دیگر به این شکل نخواهد ماند. وقتی هوا گرمتر شود، بارش برف کم خواهد شد و آبی که پیش از این بر اثر ذوب برف و یخ در بهار جاری می‌شد، اینک در زمستان جاری می‌شود. این روند، در قسمت‌های وسیعی از اروپای مرکزی، آمریکای شمالی و مناطق پرارتفاع آسیا اتفاق خواهد افتاد و بخش بزرگی از ذخیره‌ی آبی در بهار از دست خواهد رفت.»
دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در تهران، هشدار می‌دهد که در صورت عدم جلوگیری از روند گرمتر شدن کره‌ی زمین،آب موضوع جنگ‌های آینده خواهد بود: «به قول کرمانی‌ها باران که گرفت خشک و تر می‌‌سوزد، سراسر جهان به این عارضه مبتلا خواهد شد. در آینده آب را چنان خواهیم دید که امروز جواهر و نفت را می‌بینیم. کمااینکه جنگ‌های آینده بر سر آب خواهند بود. این مسئله بیشتر به خاطر این است که بسیاری از کشورها یک رودخانه‌درشان جاری هست و بعد می‌آید در کشوری دیگر به رودخانه‌ای، دریاچه‌ای، مصبی و باتلاقی می‌ریزد. اگر آن کشور روی رودخانه‌اش سد ببندد، آنوقت خواهید دید که کشوری که دریافت‌کننده‌ی این رودخانه‌ها خواهد بود به چه مصیبتی دچار می‌شود، این مسئله را ما در مورد رود هیلمند داریم که متأسفانه افغان‌ها دو تا سد رویش بستند و قرار شده که ثانیه‌ای ۲۶ متر مکعب به ایران آب بدهند که ندادند و در نتیجه هامون با ده‌میلیارد متر مکعب ذخیره‌ی آبی خشک شده است. از این حوادث بین مرزی و بین ملت‌ها اگر در آینده تکرار شود این گفته واقعا صحت پیدا می‌کند که جنگ آینده جنگ آب خواهد بود.»
فریبا والیات