بازار نفت؛ صحنه نبرد ایران و عربستان سعودی

عربستان عزم خود را برای پایین آوردن قیمت نفت جزم کرده است. هرچند بازی با قیمت‌ها در ماه‌های مختلف مكانیزم طبیعی بازار نفت است اما كاهش قیمت این حامل انرژی در ماه‌های اخیر شائبه بازی سیاسی توسط سعودی‌ها را دامن زده است. بنا بر سنت بازار نفت، ابتدا عربستان قیمت نفت صادراتی‌اش برای انواع نفت‌خام‌های سبك و سنگین‌ را تعیین می‌کند و سپس سایر كشورها بر این اساس قیمت‌های نفت خود را اعلام می‌كنند.

بنا به تحریم نفتی اتحادیه اروپا، ایران از اول ماه ژوئیه دیگر هیچ نفتی به كشورهای این اتحادیه صادر نخواهد كرد. به گمان برخی از تحلیل‌گران كاهش قیمت نفت از سوی عربستان جلوگیری از ارایه تخفیف ایران به كشورهای آسیایی در ماه‌های آینده است. ایران با چنین تخفیفی می‌تواند بخشی از کاهش درآمدهای نفتی خود به سبب تحریم اروپا را جبران کند.

رضا تقی‌زاده، کارشناس مسائل انرژی، در ارتباط با انگیزه‌ها و توان عربستان برای زیر فشارگذاشتن ایران می‌گوید: «عربستان سعودی در گذشته با افزایش و کاهش تولید نفت از این ابزار برای تنظیم بازار استفاده کرده و حتی برای اعمال سیاست‌های نفتی‌اش از کم کردن میزان تولید در حد مصرف روزانه‌بهره برده است. حالا با توجه به این که در کنار اسرائیل، عربستان سعودی ازجمله دو مدعی اصلی برنامه‌های اتمی ایران است و در شرایطی که دنیای خارج علیه ایران تحریم‌هایی را اعمال می‌کند، اعمال فشارهای نفتی از طرف عربستان سعودی علیه ایران دور از ذهن نیست».

بشنوید: گفت و گو با رضا تقی‌زاده

ولی پرسش اینجاست که ذخایر نفت عربستان تا چه حد می‌تواند تامین‌کننده این تولید بالا باشد؟ از زمان تشدید تحریم‌ها علیه ایران، مقامات این کشور همواره تاکید کرده‌اند که عربستان در درازمدت قادر به جایگزینی نفت ایران نیست و ذخایر آن ظرفیت تولید بالا در زمان طولانی را ندارند.

رضا تقی‌زاده اما معتقد به این نظر نیست. او می‌گوید: «طول عمر ظرفیت تولید نفت عربستان بسیار بالاست و تردیدهایی که در مورد حجم ذخایر عربستان سعودی مطرح می‌شود بیشتر تردیدهای نظری‌ست تا عملگرایانه. اگر این خطر متوجه ذخایر تولیدی عربستان سعودی بود، خود آنها به کاهش تولید فکر می‌کردند. به نظر من عربستان سعودی موقعیت‌اش به‌عنوان یک تولیدکننده‌ی نفت ممکن است با مشکلاتی روبه‌رو شود، ولی این مشکلات خطرساز و در جهت توقف یا کاهش اجباری تولید نفت نیست».

قیمت پایین نفت اما برای خود عربستان نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. این کشور به عنوان اولین صادرکننده نفت اوپک شاید بیش از بقیه کشورها از کم بودن بهای نفت صدمه ببیند. ولی در این مورد نیز آقای تقی‌زاده معتقد است چون عربستان ذخیره ارزی بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار دارد، از کاهش قیمت نفت ضرر چندانی نخواهد دید.

وی برای مثال به بحران نفتی سال ۲۰۰۸ اشاره می‌کند که در جریان آن قیمت نفت در عرض شش ماه از ۱۴۷ دلار برای هر بشکه به کمتر از ۳۷ دلار سقوط کرد و در آن بحران، ایران بسیار بیشتر از عربستان ضربه اقتصادی خورد.

ایران بیشترین ضربه را از قیمت پایین نفت می‌خورد

رضا تقی‌زاده معتقد است کشوری مثل ایران، آسیب‌پذیرترین موضع ممکن را در جمع صادرکنندگان نفتی دارد چرا که پایین‌ترین ذخیره‌ی ارزی را داراست و جمعیت آن هم بالاترین جمعیت کشورهای صادرکننده‌ی نفت منطقه است.

به گفته‌ی آقای تقی‌زاده ذخایر ارزی عربستان سعودی بالاتر از۵۰۰ میلیارد دلار است در حالی که ذخایر ارزی اعلام‌شده‌ی ایران زیر ۱۰۰ میلیارد دلار است. این در حالی است که جمعیت ایران سه برابر و نیم عربستان سعودی است.

در بودجه سال جاری ایران، قیمت نفت برای هر بشکه ۹۰ دلار در نظر گرفته شده است اما رضا تقی‌زاده می‌گوید حتی این قیمت هم قابل اطمینان نیست: «حفظ این قیمت هیچ وقت با ضمانت همراه نیست و تجربه‌ی سال ۲۰۰۰ بازار ممکن است که در وضعیت فعلی هم تکرار شود. با درنظرگرفتن این که سال گذشته با وجود داشتن ظرفیت صادراتی بالاتر و با توجه به این که میزان درآمدهای ارزی ایران بالاتر بود، ایران ۳۰ میلیارد دلار کسری بودجه داشت. بنابراین اگر در سال جاری قیمت‌نفت از سطح ۹۰ دلار در هر بشکه که در بودجه در نظر گرفته شده کاهش پیدا کند، میزان کسری درآمدهای ارزی دولت و کسری بودجه نسبت به سال گذشته حداقل دو برابر خواهد شد».

در مارس سال ۲۰۰۰ به دنبال شرایط بین‌المللی، قیمت نفت به بشکه‌ای ۲۳ دلار رسید.

دبیرکلی اوپک؛ صحنه دیگری برای رقابت ایران و عربستان

۲۵ خرداد، ۱۴ ژوئن نشست اعضای اوپک برای تعیین دبیرکل جدید این سازمان نفتی است. ایران، عربستان سعودی، عراق و اکوادور چهار نامزد اصلی احراز این پست هستند.

در طول تاریخ ۵۲ ساله اوپک، ایران تنها یک دوره در فاصله سال‌های ۱۹۶۱ تا ۶۴، ۱۳۴۰ تا ۴۳ سمت دبیرکلی اوپک را دارا بوده است.

دوره دبیركلی عبدالله سالم‌البدری، دبیرکل کنونی اوپک پایان سال ۲۰۱۲ تمام می‌شود. در اجلاس ماه ژوئن وزرای نفت اوپک، موضوع تعیین دبیركل مورد بحث قرار خواهد گرفت. قبل از انتخاب سالم‌البدری به سمت دبیركلی، اوپك سه سال بدون دبیركل اداره شد. ایران دبیركلی را حق خود می‌دانست و كشورهای عرب اوپك آن را نمی‌پذیرفتند.

اینک بار دیگر جمهوری اسلامی ایران برای احراز این پست نامزد معرفی کرده است.

اما به واقع شانس ایران چقدر بالاست؟ رضا تقی‌زاده می‌گوید: «عربستان تعیین‌کننده‌ی قطعی و نهایی سیاست‌های اوپک است و نفوذ عربستان در اوپک قابل مقایسه با نفوذ ایران نیست. البته پیش از انقلاب سال ۷۹ شاید نفوذ ایران بالاتر از عربستان سعودی بود ولی، یک، به علت از دست دادن ظرفیت صادراتی، دو، به سبب دور ماندن از مدیریت اوپک این نفوذ در طول این سالها از بین رفته است. ایران در طول سی و چند سال گذشته تنها قادر شد یکی از نمایندگان خود را به‌عنوان رئیس اوپک به کرسی ریاست بنشاند. در حالی که سیاست‌گذاری‌های اوپک، اجرای امور اداری و حتی قیمت‌گذاری نفت، قدرتش در اختیار دبیرکل اوپک است که تعیین آن با نظر عربستان سعودی انجام می‌شود».

آقای تقی‌زاده معتقد است حتی اقداماتی مانند حمایت ایران از عراق برای موفق‌شدن در انتخابات دبیرکلی به جایی نخواهد رسید و سابقه نشان داده که این عربستان سعودی است که یا با حمایت از نامزدهای کشورهایی که نسبت به عربستان حرف شنوی دارند و یا با نامزد مورد نظر خودش، می‌تواند دبیر کل اوپک را تعیین کند.

مقام دبیرکلی اوپک در مقابل ریاست این سازمان مانند پست نخست‌وزیری در برابر مقام ریاست جمهوری در نظام‌های پارلمانی است. در اصل کلیه امور اجرایی سازمان اوپک بر عهده دبیرکل است و رئیس اوپک تنها یک مقام تشریفاتی است.

رئیس اوپک همه ساله و بر اساس فهرست الفبایی تعیین می‌شود. سال گذشته میلادی ایران ریاست این سازمان را بر عهده داشت.