سازمان ملل متحد با هدف افزایش آگاهی جامعه جهانی، روز ۳۰ جولای را به عنوان "روز جهانی مبارزه با قاچاق انسان" نام‌گذاری کرده است.
بر پایه آخرین آمار اعلام‌شده از سوی سازمان ملل برآورد می‌شود که قاچاق انسان و جرائم مرتبط با آن، با وجود جرم‌انگاری این پدیده بهعنوان یکی از بارزترین موارد نقض حقوق بشر در بسیاری از کشورهای جهان، روزانه دست‌کم ۵۰ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
همچنین آمارهای اعلام‌شده از سوی این نهاد بین‌المللی نشان می‌دهد که زنان بیش از مردان قربانی این پدیده غیرانسانی هستند.
طبق اعلام خبرگزاری سی‌ان‌ان تُرک، در روزهای اخیر ۱۳ مهاجر که قصد داشتند از راه دریایی و به‌صورت غیرقانونی از ترکیه وارد خاک یونان شوند، همراه سه نفر از قاچاقچیان انسان، در سواحل شهر آیوالیک، به‌دست پلیس ترکیه بازداشت شدند.
طبق اعلام این منبع، این مهاجران در حالی که سوار بر یک قایق بادی در آب‌های ترکیه تلاش داشتند خود را به یونان برسانند، بازداشت شده و سپس به بازداشتگاه اداره مهاجرت استان بالیکسیر منتقل شده‌اند.
حدود یک ماه پیش از آن، یعنی در ۱۴ ژوئن (۲۴ خرداد ماه ۱۴۰۲)، مقامات گارد ساحلی یونان اعلام کردند، قایق حامل صدها مهاجر غیرقانونی در آب‌های این کشور واژگون شده و دست‌کم ۵۹ پناهجو که قصد داشتند خود را از ترکیه به ایتالیا برسانند، در جریان این رویداد غرق شدند.
به‌گفته مقامات یونان، سرنشینان این قایق از ترکیه وارد آب‌های یونان شده بودند.
سازمان بین‌المللی مهاجرت هم در گزارشی اعلام کرده است، در قایقی که روز ۱۴ ژوئن در سواحل یونان (دریای مدیترانه) غرق شد، حدود ۷۵۰ پناهجو حضور داشته‌اند.
چهار روز پس از این رویداد اما محمدصادق سنجرانی، رئیس مجلس سنای پاکستان، در بیانیه‌ای اعلام کرد، دست‌کم ۳۰۰ نفر از کسانی که در این قایق حضور داشته و غرق شده‌اند، جزو اتباع پاکستانی بوده‌اند.
بیشتر بخوانید: کشف باند قاچاق مهاجران ایرانی و عراقی با هواپیمای خصوصی به اروپا
ترکیه یکی از مسیرهای اصلی ورود پناهجویان از خاورمیانه و سایر نقاط آسیا به اتحادیه اروپا است. رشد روزافزون فقر در کشورهای خاورمیانه، جنگ و انسداد فضای سیاسی در این کشورها سبب شده تا در طی سال‌های اخیر روند مهاجرت غیرقانونی به ترکیه، بهعنوان دروازه ورود به اروپا، تشدید شود.
ورود مهاجران غیرقانونی به ترکیه صرفا به کشورهای آسیایی محدود نمی‌شود. در میان پناهجویان، برخی از شهروندان کشورهایی نظیر لیبی و سومالی هم حضور دارند.
در این بین، قاچاقچیان انسان با سوءاستفاده از این وضعیت و در سایه عدم پیگیری کافیِ نهادهای امنیتی در ترکیه، بازار خود را برای ترانزیت انسان‌ها به اروپا داغ نگه داشته و از این طریق سود هنگفتی نصیب خود کرده‌اند.
تبلیغ علنی قاچاق انسان تحت رصد نهادهای امنیتی
در طی سال‌های اخیر عمدتا پناهجویان ایرانی برای ارتباط با یکدیگر نظیر درج آگهی کاری، خرید و فروش وسایل خانه و مواردی از این دست، در شهرهای مختلف ترکیه گروه‌هایی را در تلگرام ایجاد کرده‌اند.
هر چند شواهد نشان می‌دهد که این گروه‌های تلگرامی تحت رصد نهادهای امنیتی در ترکیه هستند، اما این گروه‌ها تبدیل به مأمنی برای تبلیغاتی نظیر "قاچاق انسان"، "فروش مواد مخدر" و "بازار غیررسمی کارگران جنسی" شده‌اند.
به‌بیان دیگر، قاچاقچیان انسان به‌سادگی و با درج آگهی در گروه‌های تلگرامیِ ایجادشده در شهرهای مختلف در ترکیه، قربانیان خود را به دام می‌اندازند. تبلیغات برای قاچاق انسان به اروپا و سایر نقاط جهان، در این گروه‌ها به‌قدری علنی و گسترده است که قاچاقچیان بدون نگرانی حتی شماره‌های تلفن خود را در دسترس عموم قرار می‌دهند.
اگر در بسیاری از کشورهای دنیا جستجو برای دسترسی به قاچاقچیان انسان نیازمند انجام عملیات پیچیده پلیسی است، در ترکیه اما هر کس به‌راحتی می‌تواند به‌صورت مستقیم و بی‌واسطه با آنها صحبت کند.
نرخ قاچاق انسان و همکاری علنی نهادهای مالی
نتیجه تحقیقات دویچه‌وله فارسی درباره روش‌ها و همچنین مبلغ پیشنهادی قاچاقچیان برای انتقال پناهجویان از ترکیه به اروپا از طرق مختلف، نشانگر سود سرشار قاچاقچیان و سوءاستفاده شدید آنان از استیصال پناهجویان است.
انتقال از طریق قایق‌های تفریحی که در بین پناهجویان به "گیم کشتی" هم شهرت دارد، محبوب‌ترین و پرسودترین روشی است که در ترکیه مورد توجه قاچاقچیان انسان است. طبق تحقیقات انجام‌شده، پناهجویان برای رسیدن به ایتالیا (بسته به نوع قایقی که قرار است سوار شوند یا بنا به درخواست قاچاقچی) باید مبلغی بین هشت هزار تا ۱۵ هزار دلار بپردازند.
مبلغ تعیین‌شده هم در اکثر اوقات به حساب صرافی‌های معتبر (عمدتا مستقر در استانبول) واریز (دپو) می‌شود و مدیر صرافی صرفا "یک رمز" در اختیار فردی که پول خود را دپو کرده قرار می‌دهد تا این فرد پس از رسیدن به مقصد، با دادن آن رمز به قاچاقچی، مبلغ مورد نظر را در اختیار او قرار دهد.
این صرافی‌های معتبر عمدتا از سوی قاچاقچیان معرفی می‌شوند، اما در برخی موارد هم پناهجویان پس از توافق با قاچاقچیان انسان، می‌توانند پول را به صرافی مورد اعتماد خود بسپارند.
آمار دقیقی از پناهجویان غرق‌شده در آب‌های ترکیه و یونان در دست نیست، اما به‌دلیل فرسودگی یا غیراستاندارد بودن قایق‌های مسافربری برای قاچاق پناهجویان از ترکیه به اروپا، در بسیاری از موارد این قایق‌ها در میانه راه یا به‌طور کامل غرق می‌شوند یا با از کار افتادن موتور و سایر تجهیزات، در دریا سرگردان می‌شوند. گزارش‌های بسیاری از مرگ پناهجویان به‌دلیل غرق‌شدن یا گرسنگی و تشنگیِ ناشی از سرگردانی قایق‌ها در دریا منتشر شده است.
انتقال پناهجویان با کامیون‌های باری (گیم کامیون)، یکی دیگر از روش‌های متداول قاچاق انسان از ترکیه به اروپاست. به‌دلیل قیمت پائین‌تر از گیم کشتی، عمدتا پناهجویان افغان یا سوری تن به این روش از خروج غیرقانونی از ترکیه می‌دهند.
در این روش، با هماهنگی قاچاقچیان، پناهجویان را در یکی از شهرهای ترکیه که هم‌مرز با یونان یا بلغارستان است، در قسمت بار و در کانتینرهای کاملا دربسته سوار می‌کنند و پس از طی مسیری چندروزه، مسافران خود را در یکی از کشورهای اروپای شرقی نظیر بلغارستان، صربستان، بوسنی و هرزگوین، مونته‌نگرو یا آلبانی پیاده می‌کنند. پناهجویان پس از پیاده شدن در این کشورها، می‌توانند خود را به کشورهای پیشرفته اروپایی نظیر آلمان، فرانسه یا انگلیس برسانند و در آنجا درخواست پناهندگی خود را ثبت کنند.
میانگین مبلغ رایج برای قاچاق پناهجویان از ترکیه به اروپا از طریق کامیون باری، بین چهار هزار تا هفت هزار دلار، بسته به توافق میان قاچاقچیان و پناهجویان، تعیین می‌شود. در این روش از انتقال غیرقانونی پناهجویان از ترکیه به اروپا، خطر خفگی ناشی از کمبود اکسیژن در کانتینرهای دربسته برای پناهجویان بسیار بالاست. همچنین، گزارش‌هایی درباره گروگان‌گیری و اخاذی از این پناهجویان منتشر شده است.
انتقال از طریق مرز زمینی ترکیه و یونان که در میان پناهجویان به "گیم خودانداز" هم معروف است، یکی دیگر از رایج‌ترین روش‌های انتقال غیرقانونی افراد از ترکیه به کشورهای اروپایی است.
در این روش، قاچاقچیان انسان با ایجاد گروه‌های تلگرامی جداگانه، طعمه‌های خود را عمدتا از بین افراد مجرد (زن و مرد) که توان جسمانی کافی برای هفته‌ها یا ماه‌ها پیاده‌روی دارند، انتخاب می‌کنند.
خروج غیرقانونی از ترکیه به اروپا از طریق زمینی و خودانداز یکی از کم‌هزینه‌ترین روش‌های پیش روی پناهجویان در ترکیه است.
قاچاقچیان انسان در این روش عمدتا با فروش جی‌پی‌اس برای تعیین مسیر امن پیاده‌روی در جنگل‌ها و کوه‌های کشورهای یونان تا کرواسی، مبلغی حدود ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ دلار را از پناهجویان اخذ می‌کنند و نقاط امن برای اتراق و رفع خستگی و همچنین نقاط تأمین مایحتاج نظیر غذا و دارو را به‌صورت منزل به منزل در اختیار پناهجویان قرار می‌دهند.
گزارش‌هایی از ناپدید شدن پناهجویان در میانه راه، مرگ به‌دلیل یخ‌زدگی یا گرمازدگی و همچنین بازداشت پناهجویان به‌دست مأموران پلیس یونان و دیپورت آنها به کشور مبدأ در دست است.
انتقال افراد از طریق فرودگاه‌های مسافربری در ترکیه (گیم هوایی) هم یکی دیگر از روش‌های قاچاق انسان در این کشور است. در سال‌های اخیر و در سایه عدم تأمین نیازهای اولیه پناهجویان توسط دولت ترکیه، برخی از پناهجویان به‌دلیل فقر و برای تأمین معیشت، پاسپورت خود را در ازای مبلغی بین هزار تا سه هزار دلار به قاچاقچیان انسان می‌فروشند. قاچاقچیان نیز پس از دریافت پاسپورت، آن را بسته به کشور مقصد و به‌طور میانگین به میزان هفت تا ۱۵ هزار دلار به پناهجویان و مهاجران واگذار می‌کنند.
همچنین بخشی از پاسپورت‌های واقعی که از سوی قاچاقچیان انسان به افراد فروخته می‌شود، پاسپورت‌هایی است که قبلا توسط سارقان به سرقت رفته یا صاحبان آن پاسپورت‌ها درگذشته‌اند. قاچاقچیان انسان در ترکیه عمدتا عنوان "پاسپورت شباهتی" را برای نام‌گذاری چنین پاسپورت‌هایی به‌کار می‌برند.
پناهجویان پس از خرید این پاسپورت‌ها، با استفاده از گریم و شبیه‌سازی چهره خود با تصویر موجود در پاسپورت، بلیط کشور مورد نظر را تهیه می‌کنند و از راه یکی از فرودگاه‌های بین‌المللی در ترکیه، با هواپیما به سمت کشور مقصد پرواز می‌کنند. در سال‌های اخیر، اخبار بازداشت و دیپورت برخی از پناهجویانی که از این روش استفاده کرده بودند، در رسانه‌ها منتشر شده است.
در برخی اوقات هم جاعلان، پاسپورت‌های جعلی خود را در ازای دریافت پول در اختیار افراد قرار می‌دهند که به‌دلیل احتمال بالای غیرواقعی بودن محتویات این پاسپورت‌ها و خطر لو رفتن افرادی که از آن استفاده می‌کنند، مشتری زیادی در میان پناهجویان ندارد.
بازار قاچاق انسان در ترکیه در حالی هر روز داغ‌تر از قبل می‌شود که سران اتحادیه اروپا پس از شرکت در یک نشست مشترک در ژوئن سال ۲۰۲۱، برای نیازهای اولیه پناهجویان و همچنین برای جلوگیری از انتقال غیرقانونی آنها به کشورهای اروپایی، مبلغی به میزان سه و نیم میلیارد یورو به دولت ترکیه پرداخت کردند.
اتحادیه اروپا همچنین در سال ۲۰۱۶ میلادی شش میلیارد یورو به منظور تأمین مخارج پناهجویان و جلوگیری از قاچاق انسان به دولت ترکیه پرداخت کرده بود.
دولت ترکیه اما ادعا می‌کند در طی سال‌های اخیر بیش از ۴۰ میلیارد یورو را صرف هزینه‌های مربوط به نگهداری پناهجویان ساکن در این کشور کرده است و دولت‌های اروپایی باید میزان کمک مالی خود به ترکیه را افزایش دهند.
طبق اعلام اداره مهاجرت ترکیه در ماه مه ۲۰۲۳، مجموعا چهار میلیون و ۹۹۰ هزار و ۶۶۳ پناهجو در ترکیه سکونت دارند که سه میلیون و ۳۸۱ هزار و ۴۲۹ نفر از آنها پناهجویان سوری هستند.
* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.