"ایران و عربستان در حال جنگ سرد هستند"
۱۳۹۵ شهریور ۱۵, دوشنبه
هم‌زمان با آغاز ایام حج مسلمانان و ممنوعیت این مراسم برای زائران ایرانی و در آستانه ۲۹مین سالگرد کشته شدن حجاج ایرانی در مراسم موسوم به "برائت از مشرکین" در مکه توسط پلیس عربستان، آیتالله خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران پیامی را منتشر کرد.
او دراین پیام حاکمان سعودی را "گمراهانی روسیاه" و "شیطان‌هایی خرد و حقیر" نامیده که در "نهایت بی‌شرمی و وقاحت" از تشکیل هیئت "حقیقت‌یاب بین‌الملل اسلامی" سر باز زده‌اند و با "خباثت و سبکسری، دشمنی دیرین خود با جمهوری اسلامی و با هر پرچم برافراشته‌ی اسلام در مقابله با کفر و استکبار" را آشکار ساخته‌اند.
اشاره رهبر جمهوری اسلامی به کشته شدن زائران ایرانی در دو حادثه منا و سقوط جرثقیل است. اما اینها ظاهرا بهانه‌هایی هستند تا تیغ جمهوری اسلامی علیه عربستان را تیزتر کنند.
اختلافات دو کشور تنها به کشته شدن حجاج ایرانی در ۲۹ سال پیش یا سال پیش مربوط نیست. در حال حاضر یمن، بحرین، سوریه و تا حدی عراق صحنه جنگ نیابتی میان ایران و عربستان هستند. اختلاف بر سر بهای نفت و طرح فریز نفتی نیز به اینها اضافه شده است.
ریشه همه این اختلافات را هم شاید بتوان در دو چیز خلاصه کرد: اختلاف ایدئولوژیک سران دو کشور و نیز ادعای رهبری جهان اسلام از سوی هر دو طرف.
توافق اتمی و ترس عربستان
محسن میلانی، مدیر مرکز مطالعات دیپلماسی و استراتژیک دانشگاه فلوریدای جنوبی در آمریکا به دویچه‌وله میگوید در هفت ـ هشت سال اخیر مشکل دیگری هم به فهرست مشکلات ایران و عربستان اضافه شده است. او از اصطلاح "جنگ سرد" استفاده کرده و میگوید: «در این هفت ـ هشت سال اخیر و مخصوصا بعد از امضای قرارداد اتمی بین ایران و شش کشور پرقدرت جهان، عربستان سعودی و ایران وارد جنگ سردی شده‌اند که یک قسمتاش جنگهای مذهبیست، ولی قسمت عمدهاش بر سر این مسئله است که در منطقه خلیج فارس و یا بهتر بگویم در منطقه خاورمیانه آیا این عربستان سعودیست که بهعنوان قدرت مهم منطقه معرفی میشود یا ایران.»
نکته دیگر مورد اختلاف میان ایران و عربستان از دید محسن میلانی، نزدیک شدن ایران به غرب و به خصوص آمریکاست. این استاد دانشگاه میگوید: «مسئله مهمی که عربستان سعودی با آن روبروست به نظر من این است که خیلیها در طبقه حاکمه عربستان فکر میکنند که قرارداد بین ایران و شش کشور جهان به ایران اجازه میدهد که نقش خیلی مهم‌تری را در منطقه بازی بکند و بعضیها حتی اعتقاد دارند که این شروع فصل جدیدی از رابطه ایران و آمریکاست و بهخاطر همین هم هست که عربستان سعودی و کشورهای دیگری که همفکر عربستان سعودی هستند سعی میکنند جلو عادیسازی روابط ایران و کشورهای غربی را بگیرند و یک راهی که آنها انتخاب کردهاند این است که تنش بین دو کشور را در سطح خیلی بالایی نگه دارند.»
"ایران به دنبال کم کردن تنش است"
اما آیا واقعا تنها حاکمان عربستان هستند که مایلند تنش با ایران را در سطح بالا نگه دارند؟ سخنان امروز آیتالله خامنهای و اظهار نظر‌های تحریک‌آمیز پیشین فرماندهان سپاه و برخی امامان جمعه درباره عربستان آیا در جهت تیزتر کردن آتش اختلاف میان دو کشور نبوده است؟
امیر طاهری، روزنامه‌نگار و کارشناس کشورهای عربی در این باره به دویچه‌وله میگوید: «سخنرانی تند آقای خامنهای مصاحبه بسیار کند آقای رفسنجانی را همراه داشته که امروز منتشر شده و در آن میگوید ما باید به طرف عربستان دست دراز بکنیم و یادآوری میکند که موقعی که رئیس جمهور بود روابط نزدیکی را با عربستان برقرار کرده بود و عربستان به جمهوری اسلامی کمک کرد که میزبان کنفرانس سران اسلامی بشود. این همان برنامه همیشگیست؛ یکی تند صحبت میکند، یکی کند و این روند ادامه دارد.»
بیشتر بخوانید: عربستان خواستار تغییر سیاست‌های ایران شد
اما امیر طاهری معتقد است حاکمان عربستان سعودی کسانی مثل محمدجواد ظریف یا حتی علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی را که مواضعی نرمتر در قبال عربستان دارند، زیاد جدی نمی‌گیرند چرا که به زعم آنان تصمیم‌گیرنده اصلی نه وزیر امور خارجه است و نه رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام بلکه تصمیم برای بهبود یا بدتر شدن روابط با عربستان در جای دیگری گرفته میشود.
با این حال این کارشناس معتقد است اینکه هرروز کسی در ایران از فرماندهان نظامی گرفته تا امامان جمعه سخنی علیه عربستان به زبان میآورد به سود هیچیک از دو کشور نیست و تنش را بالاتر خواهد برد و امیری معتقد است "بازنده اصلی در این تنش جمهوری اسلامی خواهد بود".
اما سود این روند و هدف آن چیست؟
امیر طاهری میگوید: «علامتی که از تهران میرسد این است که ایران الان خودش را در موقعیت ضعف میبیند. در سوریه ابتکار عمل را با ورود روسیه و ترکیه از دست داده. شانس پیروزی کامل که آقای خامنهای بارها از آن صحبت کرده بود در آنجا وجود ندارد. در عراق وضع جمهوری اسلامی مرتب دارد مشکلتر میشود. آرزوهایی که از این توافق اتمی بوده برآورده نشده است. بنابراین جمهوری اسلامی بهنظر من دنبال این است که کمی تنش را پایین بیاورد و عربستان سعودی اگر واقعا دوراندیش باشد از این فرصت استفاده خواهد کرد.»
این روزنامه‌نگار البته این ناهماهنگی در اعلام مواضع را تنها مختص ایران نمی‌داند و میگوید: «در ریاض هم گروهی معتقدند که الان جمهوری اسلامی در موقعیت ضعف قرار دارد و باید کوبیدش. حتی صحبت از تجزیه ایران میشود. یک گروه دیگر که گروههای عملگرا یا پراگماتیست هستند معتقدند که ما باید با جمهوری اسلامی همکاری کنیم چرا که در بالا بردن قیمت نفت باهم منافع مشترک داریم، در حفظ امنیت خلیج فارس، در خلیج عدن، در دریای عرب، برای مبارزه با دزدان دریایی، برای مبارزه با گروههای تروریست بسیار افراطی که هم میخواهند جمهوری اسلامی را سربه نیست بکنند و هم خاندان سعودی را. یعنی منافع مشترک زیاد است. منتهی کدامیک از دو طرف موفق خواهند شد، بستگی به این دارد که آیا جمهوری اسلامی واقعا یک راهحل قابل قبول و جدی را عرضه خواهد کرد یا نه.»
"سعودیها هم تنش‌آفرینی میکنند"
محسن میلانی به اقدامات اخیر عربستان در قبال ایران اشاره کرده و میگوید این تنها مقامات ایرانی نیستند که با سخنانشان تنش‌آفرینی میکنند بلکه عربستان هم با اقداماتی مثل طرفداری علنی از سازمان مجاهدین خلق ایران (گروه اپوزیسیون جمهوری اسلامی) به این تنش‌ها دامن می‌زند.
میلانی میگوید: «عربستان رسما دارد با خیلی از کشورهای منطقه همکاری میکند و جبهه‌ای را علیه جمهوری اسلامی بهوجود میآورد. جمهوری اسلامی ایران فکر میکند و این را در جاهای مختلف هم گفته و نوشتهاند که عربستان دارد به سازمان مجاهدین کمک میکند، عربستان دارد به کردهای ایران کمک میکند، عربستان دارد به بلوچها کمک میکند و از این را‌ه‌ها سعی میکنند که ثبات سیاسی ایران را از بین ببرند. بنابراین موقعی که دو کشور وارد جنگ سرد میشوند این سخنرانیها از طرف آیتالله خامنهای و عملیاتی که از طرف عربستان انجام شده به نظر من خیلی معمولی‌ست.»
آینده روابط ایران و عربستان
امیر طاهری نقش رئیس‌جمهور آینده آمریکا در روابط بین ایران و عربستان را نیز مهم دانسته و میگوید: «اوباما نظر خوبی نسبت به جمهوری اسلامی داشت و در برابر جمهوری اسلامی خیلی کوتاه آمد. ولی جانشین احتمالی وی، یعنی خانم کلینتون یا آقای ترامپ، هر یک به شکلی بسیار به سعودیها نزدیکتر هستند و چندان به جمهوری اسلامی علاقمند نیستند. بنابراین مجموعه این تحولات منطقهای و بینالمللی آن چیزی را که به اصطلاح به آن "تقارن سعدین" می‌گویند برای جمهوری اسلامی بهوجود نمیآورد. برعکس وضعی را بهوجود میآورد که جمهوری اسلامی در موضع ضعفی قرار خواهد گرفت که چند سال پیش در آن قرار داشت.»
به همین دلیل این کارشناس معتقد است تا انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا تحول بزرگی در روابط ایران و عربستان به وجود نخواهد آمد.
بیشتر بخوانید: میانجیگری فرانسه برای گرفتن "دیه" زائران کشته‌شده ایرانی
عمده‌ترین مورد اختلاف ایران و عربستان اما از دید محسن میلانی مسئله سوریه است. او معتقد است تا زمانی که مسئله سوریه حل نشود ایران و عربستان سعودی نمی‌توانند مسائل دیگر خودشان را حل و فصل کنند.
با این حال او تاکید میکند: «من در این شکی ندارم که هم به منفعت ایران و هم به منفعت عربستان سعودیست که این جنگ سرد را تمام بکنند.»
محسن میلانی عربستان را نیز روبرو با مسائلی جدی و مهم در داخل این کشور دانسته و میگوید: «عربستان با یکسری مسائل خیلی جدی در داخل کشور خودش روبروست. بنابراین فکر نمیکنم که رابطه با ایران به این زودی حسنه بشود. ولی من امیدوارم که هم ایران و هم عربستان سعودی بتوانند راهی پیدا بکنند که اجازه ندهند این جنگ سرد به مرحله بعدی برسد که اگر این اتفاق بیافتد، به نظر من هم برای ایران ضرر خواهد داشت، هم برای عربستان سعودی و هم می‌تواند جلو حل مسئله جنگ داخلی سوریه را بگیرد، می‌تواند اختلافات را در عراق تشدید بکند و این به نفع منطقه نیست.»