ایران می‌خواهد "جعبه مرگ" در موصل راه بیاندازد

برنامه جنگی ارتش عراق و سیاستی که دولت حیدر عبادی در این کشور برای تصرف مجدد شهر موصل در ذهن داشت، شامل حمله "نعل اسبی" به این شهر می‌شد. هدف این بود که با حمله به شهر موصل، سه سمت شهر را مسدود کرده و قسمت غربی شهر را برای عقب نشینی و فرار نیروهای وابسته به گروه تروریستی "دولت اسلامی" باز بگذارند. به این ترتیب نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" می‌توانستند با بهره گرفتن از این مسیر، خود را به نقاط تحت کنترل در سوریه و از جمله به رقه برسانند.

ارتش عراق و نیروهای ائتلاف بین‌المللی ظرف ۲ سال گذشته بارها از این سیاست برای بازپس‌گیری شهرهای عراق سود جسته‌اند. حمله "نعل اسبی" به رزمندگان وابسته به "دولت اسلامی" و همچنین به افراد غیرنظامی امکان فرار می‌داد. چنین سیاستی می‌توانست باعث تسریع نبرد بر سر تصرف موصل شود و از پیچیدگی‌های این جنگ بکاهد. این حداقل باور برخی از تحلیلگران جنگ موصل و از جمله هشام الهاشمی است.

اما جمهوری اسلامی ایران مخالف این استراتژی نظامی بود. عقب نشینی نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" در عمل به معنی فرار آن‌ها به خاک سوریه بود و ایران مخالف هر آن چیزی است که منجر به تضعیف دولت اسد در سوریه شود.

جنگ موصل و منافع اسد

ظرف روزهای پس از شروع عملیات آزادسازی موصل، شماری از نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" موصل را ترک کرده و خود را به رقه، واقع در خاک سوریه، رساندند. از این رو، ایران خواستار بستن همه راه‌های شهر موصل شد و مایل بود در قسمت غربی موصل یک "kill box" یا به عبارتی یک "جعبه مرگ" ایجاد کند.

دولت اسد با حمایت روسیه، ایران و حزب‌الله موفق شده بخش قابل ملاحظه‌ای از مناطق تحت کنترل شورشیان و نیروهای مخالف دولت را متصرف شود. نزدیک به ۸۰ درصد مناطق تحت کنترل شورشیان در شهر حلب نیز به تصرف نیروهای دولتی در آمده است. از این‌رو جمهوری اسلامی مخالف آن است که جبهه جنگ موصل به خاک سوریه منتقل شده و موقعیت دولت اسد را در کسب کنترل کامل بر سوریه به مخاطره بیاندازد.

بیشتر بخوانید: هشدار نسبت به رقابت ایران، ترکیه و عربستان در عراق

عقب نشینی نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" به رقه، در عمل باعث تقویت مواضع آن‌ها می‌شد. از این رو جمهوری اسلامی ایران بر آن بود تا نیروهای جنگی طرفدار خود و از جمله حشد الشعبی (بسیج مردمی عراق) را در جبهه غرب موصل و بین این شهر و رقه مستقر کند. وظیفه این نیروها، مقابله با آن دسته از نیروهای داعش اعلام شده بود که قصد ترک موصل را داشتند.

حال زیر فشار جمهوری اسلامی، جبهه واقع در غرب موصل ایجاد شده و خط ارتباطی بین موصل و رقه قطع شده است. به  این ترتیب امکان فرار نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" از بین رفته است و این نیروها چاره‌ای جز ادامه نبرد تا پای جان ندارند.

با مسدود شدن همه راه‌های ارتباطی شهر موصل، حال برای یک میلیون شهروند ساکن موصل نیز راه فراری باقی نمانده است و آنان ناگزیر شده‌اند بیشتر و بیشتر به مرکز شهر موصل پناه ببرند. یکی از کردها درباره برنامه حمله به موصل به خبرنگاران رویترز گفته است: «اگر شما دشمن‌تان را در گوشه‌ای گیر بیاندازید، برایش چاره دیگری نمی‌گذارید مگر نبرد تا آخرین نفس.»

بنا به اظهارات این افسر کرد، طرح اولیه از حمله "نعل اسبی" به موصل این بود که کریدوری برای فرار در ناحیه غربی شهر پیش بینی شود. اما حشد الشعبی، یا همان "بسیج مردمی عراق" به اصرار جمهوری اسلامی تصمیم گرفت راه گذار به سوریه را مسدود کند.

نبرد موصل

جنگ موصل، بزرگترین جنگی است که پس از حمله نظامی آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، در خاک این کشور روی می‌دهد. در نبرد بر سر تصرف موصل ۱۰۰ هزار نفر شرکت دارند؛ از سربازان عراقی و پلیس این کشور گرفته تا پیشمرگه‌های کرد و نیروهای وابسته به حشد الشعبی (بسیج مردمی عراق). اکثریت نیروهای موجود در حشد را شیعیان تشکیل می‌دهند. یک ائتلاف بین‌المللی نیز به فرماندهی آمریکا از زمین و هوا از عملیات آزاد‌سازی موصل پشتیبانی می‌کند.

ارتش عراق بارها درباره حضور شهروندان و افراد غیرنظامی در موصل هشدار داده و گفته بود که حضور صدها هزار نفر در شهر، امکان استفاده از جنگ‌افزارهای سنگین و حملات هوایی در مناطق پرجمعیت را دشوار می‌سازد.

بیشتر بخوانید: عبادی: آزاد سازی موصل سریع‌تر از آنچه انتظار می‌رفت پیش می‌رود

ارتش عراق در راستای ایجاد امکان برای خروج نیروهای غیرنظامی از سیاست "تهاجم نعل اسبی" دفاع می‌کرد. حتی پس از پذیرش استراتژی ایران، حیدر عبادی، نخست وزیر عراق حاضر بود در استراتژی نظامی خود تجدید نظر کند. اما با توجه به تجربه شهرهای دیگر از این تصمیم فاصله گرفت. تجربه شهرهای دیگر نشان می‌داد که نیروهای داعش به شهروندان در حال فرار شلیک می‌کنند و دست به کشتار غیرنظامیان می‌زنند.

"جعبه مرگ"

فعالان سازمان‌های امدادی به خبرنگاران رویترز گفته‌اند که پیش از شروع نبرد موصل کمپ‌هایی به منظور پناه دادن به فراریان و آوارگان عراقی در مناطق تحت کنترل کردها در سوریه ایجاد شده است. طبق این طرح قرار بوده که شهروندان و نیروهای غیرنظامی خود را از ناحیه غرب موصل به این کمپ‌ها برسانند. امکانات اسکان دادن به ۹۰ هزار نفر پیش‌بینی شده بود.

یکی از امدادگرایان به خبرنگاران رویترز گفته که جمهوری اسلامی ایران مخالف ایجاد یک کریدور امن برای عبور به سمت خاک سوریه بوده و عملا به خواست این کشور یک "جعبه مرگ" در غرب موصل ایجاد شده است.

هشام الهاشمی، تحلیلگر عراقی مسائل مربوط به جهادگران اسلامی درباره برنامه جنگی آزاد‌سازی موصل به این نکته اشاره می‌کند که قرار بوده از شرق موصل به این شهر حمله شود. با محاصره دو ناحیه جنوب و شمال این شهر، عملا راه غرب باز می‌ماند. اما یک هفته پیش از شروع عملیات حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان و از متحدان اصلی جمهوری اسلامی، آمریکا را متهم کرد که با این رویکرد نظامی عملا راه را برای رفتن نیروهای داعش به سمت سوریه هموار می‌کند.

حسن نصرالله گفته بود: «ارتش عراق و بسیج مردمی عراق می‌باید داعش را در همان موصل شکست دهند، چون در غیر این صورت آنها ناگزیر خواهند بود به شرق سوریه رفته و جنگ با این گروه تروریستی را آنجا ادامه دهند.»

کریم النوری، سخنگوی حشد الشعبی دست داشتن جمهوری اسلامی در استقرار رزمندگان شیعه در غرب موصل را تکذیب کرد و گفت: «ایران هیچ دلیلی برای دخالت در اینجا ندارد. اکثر این اظهارات صرفا تئوری هستند و واقعیت ندارند.»

این در حالی است که استقرار رزمندگان شیعه در غرب موصل برای جمهوری اسلامی و متحدانش یک مزیت دیگر هم دارد و آن اینکه این نیروها می‌توانند در شرق سوریه برای حمایت و پشتیبانی از دولت اسد وارد عمل شوند.

با شکست "دولت اسلامی" در عراق و سوریه، متحدان جمهوری اسلامی بر سراسر منطقه از ایران تا لبنان و سواحل مدیترانه تسلط خواهند یافت.

فشار روسیه و نگرانی فرانسه

این تنها ایران نبود که با ایجاد امکان فرار برای نیروهای "دولت اسلامی" در غرب موصل مخالفت می‌ورزیده، بلکه روسیه نیز در حمایت و پشتیبانی خود از رژیم اسد، به‌شدت مخالف انتقال نیروهای داعش به خاک سوریه است. گرچه سخنگوی وزارت دفاع روسیه از اظهار نظر صریح درباره این موضوع تا کنون اجتناب ورزیده است.

از سوی دیگر برخی از کشورهای غربی نیز نگران فرار نیروهای داعش از موصل هستند. خروج این نیروها از موصل عملا خطر حملات تروریستی در دیگر نقاط جهان را افزایش می‌دهد.

به عنوان نمونه، یکی از مخالفان اصلی حکومت بشار اسد، یعنی فرانسه، نیز از آن واهمه داشت که باز گذاشتن کریدور غرب موصل امکان فرار برای صدها ستیزه‌جوی وابسته به "دولت اسلامی" را فراهم کند؛ یعنی همان کسانی که در حملات تروریستی فرانسه و بلژیک دست داشته‌اند. باید یادآور شد که فرانسه نیز همراه با آمریکا از حملات هوایی و زمینی علیه داعش در موصل حمایت می‌کند.

بیشتر بخوانید: هشدار کمیسر امنیتی اتحادیه اروپا درباره کوچ تروریست‌ها از موصل به اروپا

یک هفته پس از شروع عملیات آزادسازی موصل فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه گفته بود که "فراهم کردن امکان فرار از موصل به تروریست‌ها این امکان را می‌دهد که از این شهر بگریزند و خود را به طور مشخص به رقه برسانند."

"جعبه مرگ" چگونه ایجاد شد؟

تا واپسین روزهای ماه اکتبر تغییری در برنامه نظامی ارتش عراق ایجاد نشده بود و بستن غرب شهر موصل نیز موضوعیت نداشت. اواخر ماه اکتبر حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق، با اعزام بسیج مردمی عراق به نبرد موصل موافقت کرد.

هشام الهاشمی، تحلیلگر عراقی مسائل مربوط به جهادگران اسلامی درباره موافقت عبادی با پیشنهاد جمهوری اسلایم به خبرنگاران گفته است: «دولت عراق به این دلیل با درخواست ایران برای اعزام بسیج مردمی عراق به موصل برای بستن راه سوریه موافقت کرد، چون گمان می‌کرد که مسدود کردن غرب موصل و راه ارتباطی این شهر با سوریه، کاری است زمان‌بر و از این رو، نیروهای داعش فرصت کافی برای فرار به سوریه خواهند داشت."

ماموریت حشد الشعبی برای قطع راه ارتباطی غرب موصل به سوریه روز ۲۸ اکتبر رسما آغاز شد؛ یعنی ۱۱ روز پس از شروع عملیات گسترده تصرف موصل. رزمندگان بسیج مردمی عراق اما خیلی سریع موفق شدند با انتقال نیروهای خود از جنوب موصل، ناحیه غربی این شهر را به تصرف خود در آورند.

الهاشمی در ادامه تحلیل خود می‌گوید: "حیدر عبادی از پیشرفت سریع نیروهای بسیج مردمی عراق و بستن ناحیه غربی شهر موصل تنها ظرف چند روز تعجب کرد. پس از آن، چهره جنگ موصل کاملا تغییر کرد. دسترسی به غذا و سوخت قطع شد و تنها چاره‌ای که برای نیروهای داعش باقی ماند، نبرد تا پای جان بود."

موصل، حلبی دیگر؟

از همان آغاز عملیات بستن ناحیه غربی شهر موصل توسط شبه‌نظامیان شیعه، رهبر "دولت اسلامی"، ابوبکر بغدادی، در یک پیام صوتی از پیروان خود در موصل خواست که در شهر زادگاه "خلافت اسلامی"، یعنی موصل باقی بمانند و عقب‌نشینی نکنند. بغدادی سال ۲۰۱۴ در موصل بنیانگذاری خلافت اسلامی خود را اعلام کرده بود.

سربازان عراقی از زمان آغاز عملیات موصل تا کنون در گزارش‌های گوناگون گفته‌اند که صدها حمله انتحاری علیه نیروهای ائتلاف بین‌المللی توسط نیروهای "دولت اسلامی" در موصل صورت گرفته است. نیروهای داعش با استفاده از تونل‌هایی که در مناطق مسکونی ایجاد کرده‌اند و با استفاده از ساکنان شهر به عنوان سپر انسانی علیه نیروهای ائتلاف می‌جنگند.

یکی از افسران ارشد آمریکا که در ائتلاف بین‌المللی عملیات آزاد سازی موصل مشارکت دارد، از استراتژی دولت عراق برای مسدود کردن ناحیه‌ی ‌غربی موصل دفاع و عنوان کرده است که ارتش عراق ۱۵ سال تجربه جنگ دارد و بهتر از دیگران می‌تواند درباره اوضاع نظر بدهد و نیروهای ائتلاف نیز به همین علت از تصمیم دولت حیدر عبادی و ارتش این کشور حمایت و پشتیبانی می‌کنند.

اما به نظر یکی از فرماندهان کرد که در جنگ موصل حضور دارد، بستن همه راه‌های ارتباطی این شهر، باعث پیچیده‌تر شدن و طولانی‌تر شدن این جنگ می‌شود و می‌تواند وضعیت موصل را شبیه وضعیتی بکند که در حلب حاکم است.