اهداف سیاسی آشکار و پنهان روسیه در نزدیکی با حماس
۱۳۹۶ شهریور ۹, پنجشنبه
اوایل ماه اوت سال جاری، سفیر روسیه در تهران، لوان جاگاریان با لحنی دوستانه درباره سازمان حماس سخن گفت. جاگاریان درباره حماس گفت: از نظر ما، حماس یک سازمان تروریستی نیست.
سفیر روسیه در تهران حتی یک گام فراتر رفته و عنوان کرد که از نگاه کرملین، حماس یک جنبش ملی و یکی از نمایندگان فلسطینی‌هاست.
اعلام نظر رسمی روسیه در قبال حماس توسط سفیر روسیه در تهران دقیقا زمانی صورت می‌گیرد که خالد قدومی، یکی از نمایندگان ارشد حماس، در تهران به سر می‌برد. به این ترتیب، قدومی و از طریق او، سازمان حماس پیش از سایر کشورهای عربی از رویکرد روسیه نسبت به خود مطلع شدند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
پیام سخنان جاگاریان، اعلام همبستگی با فلسطینی‌ها و تلاش برای برقراری رابطه با جریانات اسلامگرا است.
سابقه تماس‌ها
تماس روسیه با رهبران حماس سابقه‌ای طولانی‌تر دارد. در اوت ۲۰۱۶، یعنی دقیقا یک سال پیش از اظهارات لوان جاگاریان، میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، در دوحه پایتخت قطر با خالد مشعل، یکی از رهبران ارشد حماس دیدار و گفت‌وگو کرد.
بیشتر بخوانید: افزایش دوباره حمایت نظامی و مالی جمهوری اسلامی از حماس
از محورهای مذاکرات بین بوگدانوف و مشعل اطلاعات دقیقی منتشر نشد. تنها اعلام شد که بوگدانوف و مشعل پیرامون بحران خاورمیانه تبادل نظر کرده‌اند.
اما همین دیدار از نگاه ناظران سیاسی پیام مشخصی داشت. یک سال پیش از دیدار مشعل با بوگدانوف، او با وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف نیز گفت‌وگو کرده بود.
سود متقابل
تماس‌های بین مقامات روسیه و رهبران حماس برای هر دو طرف سودمند است. حماس از طریق این دیدارها می‌تواند از انزوای جهانی خود بکاهد. مضاف بر آن، رهبران حماس می‌توانند از طریق این تماس‌ها، روی حمایت سیاسی روسیه نیز حساب باز کنند.
تحیسیر محیسن، مشاور امور بین‌الملل و دیپلماتیک حماس بر این باور است که نزدیکی به روسیه می‌تواند بر توان دفاعی حماس در برابر فشارهای برخاسته از رویکرد خصمانه آمریکا و حملات اسرائیل بیافزاید.
از جانب دیگر، روسیه نیز از طریق نزدیکی به حماس می‌تواند وزن سیاسی خود را در منطقه افزایش داده و از نفوذ حماس برای گسترش نقش خود در بین فلسطینی‌ها بهره گیرد.
مشاور امور بین‌المللی و دیپلماتیک حماس می‌گوید: «به نظر می‌رسد که پوتین خواستار احیای بخشی از نفوذ امپراتوری شوروی است و معتقد است که حماس و فلسطینی‌ها برای این منظور به‌مثابه درهای ورود به خاورمیانه هستند.»
محیسن می‌گوید از همین روست که روسیه برخلاف آمریکا و اتحادیه اروپا، حماس را یک سازمان تروریستی ارزیابی نمی‌کند.
سیاست خارجی روسیه بین مصلحت‌گرایی و فرصت‌طلبی
بر اساس مطالعات "راند کورپوریشین"، روسیه در تنظیم و تعریف سیاست خارجی خود محدودیت‌های کمتری نسبت به کشورهای غربی قائل می‌شود. همین رویکرد، به روسیه اجازه می‌دهد سیاستهای خارجی خود را منعطف‌تر از کشورهای غربی تعیین کند.
این سیاستهای منعطف نه تنها برخاسته از مصلحت‌گرایی کوتاهمدت است، بلکه می‌تواند حتی جنبه‌های فرصت‌طلبانه را نیز کسب کند.
بیشتر بخوانید: حماس در فهرست سازمان تروریستی اتحادیه اروپا باقی می‌ماند
از سوی دیگر، سیاستهای منعطف خارجی روسیه ناشی از محدودیت‌هایی است. به سخن دیگر، محدودیت‌ها و کاستی‌های مالی و نظامی به روسیه امکان تعیین یک سیاست استراتژیک و درازمدت خارجی را نمی‌دهد. از همین روست که روسیه، به فراخور وضعیت سیاسی لحظه، سیاستهای خود را تنظیم می‌کند.
به نظر می‌رسد روسیه در قبال حماس نیز دقیقا از همین سیاست حرکت می‌کند. به عنوان نمونه، برخلاف کشورهای غربی، روسیه در تنظیم سیاست خود در قبال حماس، قائل به هیچ فاصله‌سیاسی‌ای نیست.
به باور عبدلستار قاسم، استاد علوم سیاسی دانشگاه نابلس: «روسیه از طریق بهبود مناسبات خود با حماس، می‌تواند با سایر جنبش‌های اسلامگرا رابطه برقرار کند.»
این استاد علوم سیاسی، سخنان اخیر سفیر روسیه در تهران درباره حماس را امری تصادفی نمی‌داند. قاسم معتقد است که سخنان لوان جاگاریان دعوت از حماس برای پیوستن به ائتلاف ضد اسرائیلی به رهبری ایران است و در این بین، موضوع تشیع و تسنن، در محاسبات سیاسی آن‌ها نمی‌تواند تعیین کننده باشد.
فشار بر اسرائیل
اتحاد با حماس و همکاری نظامی با ایران، به روسیه این امکان را می‌دهد تا بر وزن سیاسی خود در منطقه بیافزاید. حماس که اساسا خود را از طریق مقاومت مسلحانه در برابر اسرائیل معرفی می‌کند، می‌تواند از طریق نزدیکی با کرملین بر دامنه قدرت خود به گونه‌ای چشمگیر بیافزاید.
از این منظر، تقویت مواضع حماس، عملا باعث تقویت مواضع روسیه در برابر اسرائیل و متحد و حامی اصلی آن، یعنی آمریکا می‌شود.
سخنان اخیر سفیر روسیه در اسرائیل نیز تاییدی بر این سیاست است. آلکساندر شاین، سفیر روسیه در تل‌آویو، اواسط ماه ژوئن گفته بود که از نظر روسیه، نه حزب‌الله لبنان یک سازمان تروریستی است و نه سازمان حماس.
نزدیکی روسیه به حماس عملا به معنی آن است که روسیه خواستار ادامه سیاست قدیمی خود در این منطقه است. چون همکاری روسیه و ایران در تحولات سوریه، به‌رغم مشکلات آن، از یکسو، و ایجاد ارتباط با حزب‌الله لبنان از سوی دیگر، به روسیه این امکان را می‌دهد تا اسرائیل را تحت فشار قرار دهد.
برقراری ارتباط با حزب الله لبنان از طریق متحد اصلی‌اش، یعنی جمهوری اسلامی ایران، به روسیه امکان می‌دهد در مرزهای اسرائیل حضور یابد.
روسیه و خاورمیانه
اسرائیل تا کنون از طریق اقدامات دیپلماتیک نسبت به این فشارها واکنش نشان داده است. دیدار هفته گذشته بنیامین نتانیاهو با ولادیمیر پوتین در سوچی نمونه‌ای از همین عملکرد است. این ششمین دیدار نتانیاهو با پوتین پس از آغاز جنگ در سوریه است.
بیشتر بخوانید: نتانیاهو: جبهه‌های جدید موشکی ایران علیه اسرائیل
نتانیاهو در دیدار خود با پوتین نسبت به حضور نظامی ایران در نزدیکی مرزهای اسرائیل هشدار داده است. استقرار نیروهای نظامی ایران در بلندی‌های جولان می‌تواند خطری جدی برای اسرائیل باشد. نتانیاهو در همین رابطه هشدار داده است که وقوع چنین چیزی می‌تواند کل منطقه را به کام جنگ بکشد.
روسیه با بهبود مناسبات خود با حماس می‌تواند نقش میانجیگری در بحران خاورمیانه را برعهده گیرد. روسیه از طریق مناسبات خود با حماس و حزب‌الله، در ارتباط با بحران خاورمیانه بی طرف نیست و موضعی جانبدارانه دارد. روسیه برای میانجیگری در بحران و مناقشه خاورمیانه به دنبال گرفتن امتیازات سیاسی است. اما روشن نیست که روسیه با تحت فشار قرار دادن اسرائیل، به دنبال چه امتیازاتی است.