انفجار در بیروت؛ نیترات آمونیوم چرا خطرناک است؟

در ویدئوهایی که عصر سه‌شنبه ۱۴ مرداد (۴ اوت) در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، انفجاری عظیم در بیروت دیده می‌شود که موج آن منطقه‌ای وسیع‌تر از پایتخت لبنان را لرزاند.

مرکز تحقیقات زمین‌شناسی آلمان می‌گوید لرزه‌های پس از این انفجار قابل مقایسه با زمین لرزه‌ای به قدرت ۵/ ۳ ریشتر بوده است.

بیش از صد تن در بیروت کشته و هزاران نفر مجروح شدند. نخست وزیر لبنان حسن دیاب می‌گوید وقوع حادثه محل نگهداری دو هزار و ۷۵۰ تن نیترات آمونیوم بوده که از سال‌ها پیش بدون رعایت دستورات ایمنی انبار شده بوده و حال به دلایل نامعلومی منفجر شده است.

حامد حسن وزیر بهداشت لبنان  هم از شهروندان بیروت خواسته است اگر می‌توانند شهر را ترک کنند چون "مواد خطرناک به جا مانده از انفجار می‌تواند اثرات کشنده طولانی مدت" داشته باشند.

نیترات آمونیوم چیست؟

نیترات آمونیوم (NH4NO3) ماد‌ه‌ جامد، بی رنگ و کریستال مانندی است که از ترکیب آمونیاک و اسید نیتریک تشکیل شده است. این ترکیب به راحتی در آب حل می‌شود. کریستال‌های این ماده حتی به دمای اتاق هم واکنش نشان می‌دهند.

نیترات آمونیوم عمدتا به عنوان کود مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده حاوی مقدار زیادی ازت شیمیایی نیتروژن است که عنصری مغذی و تعیین کننده برای رشد گیاهان است. چنین کودهایی از قرن نوزدهم در کشاورزی برای تولید محصول بهتر مورد استفاده قرار می گیرند.

اغلب کودهای معدنی غیر‌آلی قدرت اشتعال بالایی دارند یا قابل انفجار هستند. به همین دلیل از این کودها همراه با ترکیبات مقاوم برابر آتش مانند آهک استفاده می‌شود.

نگهداری نادرست نیترات آمونیوم می‌تواند موجب گرم شدن آن و بروز حریق شود. درجه حرارت این ماده حتی زمانی که مقادیر بسیاری زیادی از آن در یک مکان انبار شده باشد هم بالا می‌رود.

در حرارت بالاتر از  ۲۰۰ درجه سانتیگراد نیترات آمونیوم به اکسید نیتروژن و آب تجزیه می‌شود. حرارت دادن این ماده، فرآیند تبدیل آن به فرآورده‌های گازی ازت، اکسیژن و بخار آب را تسریع و آن را انفجاری می‌کند. این ماده باید از منابع گرما یا آتش دور نگهداری شود.

از نیترات آمونیوم برای تهیه مواد منفجره هم استفاده می‌شود. تا جنگ جهانی دوم این ترکیب کاربرد زیادی داشت. به عنوان مثال مین‌های دریایی و کلاهک‌های اژدرهای نیروی دریایی آلمان حاوی نیترات آمونیوم بود.

از این ترکیب  در ساخت موشک‌هایی که سفینه‌های فضایی را حمل می‌کنند یا کابردهای نظامی دارند، استفاده می‌شود.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

انفجار ناشی از نیترات آمونیوم حادثه نادری نیست. چندی پیش ۱۷۳ نفر در پی چند انفجار ناشی از آن در بندر تیانجین چین جان خود را از دست دادند.

در کارخانجات تولید کود نیز بارها انفجارهای تصادفی رخ داده است. سال ۲۰۰۱ میلادی سالن یک کارخانه‌ در تولوز فرانسه منفجر شد و ۳۱ نفر را به کام مرگ کشید.

قرن گذشته نیز شاهد حوادثی از این دست بوده است. به عنوان مثال سال ۱۹۲۱ میلادی در بندر لودویک‌هافن آلمان انفجار نیترات آمونیوم در یک شرکت تولید محصولات شیمیایی بیش از ۵۰۰ کشته بر جای گذاشت.

سال ۱۹۴۷ هم یک محموله ۲۳۰۰ تنی نیترات آمونیوم در یک کشتی فرانسوی منفجر شد و حدود ۶۰۰ نفر را به کام مرگ کشید‌.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

عاملان حملات تروریستی هم از این ماده برای تهیه مواد منفجره استفاده می کنند. آندرس برویوی نروژی سال ۲۰۱۱ از این ماده برای بمب‌گذاری در اسلو استفاده کرده بود. تیموتی مک‌وی هم سال ۱۹۹۵از این ماده شیمیایی برای منفجر کردن یک ساختمان اداری در شهر اوکلاهما استفاده کره بود.

بعد از این حمله قوانین نگهداری نیترات آمونیوم در اوکلاهما به مراتب سخت‌تر شد. برای مثال بخش‌هایی از تاسیسات شیمیایی که ۹۰۰ کیلوگرم (زیر یک تن) نیترات آمونیوم انبار کردند، مرتب بازرسی می‌شود.

هنوز روشن نیست که چرا ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم در بندر بیروت انبار شده بوده است.