انتخابات مجلس شورای اسلامی و قومیت‌ها
۱۳۹۰ دی ۲۶, دوشنبه
در آستانه‌ی انتخابات مجلس موضوع‌های مربوط به حقوق قومیت‌ها یکی از مهم‌ترین بحث‌های تبلیغاتی نامزدهای رقیب در مناطق قومی کشوراست.
از سویی برخی از نمایندگان پیشین قومیت‌ها که در ادوار مختلف مجلس حضور داشتند، در گفت‌وگو با دویچه وله تائید کردند که تلاش آنها برای اجرای اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی مربوط به حقوق فرهنگی و زبانی قومیت‌ها تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است. آنها تاکید می‌کنند که امیدی به حل مشکلات موجود قومیت‌ها در دوره‌ی نهم نیز ندارند.
«ابراز وفاداری به اصل مترقی ولایت فقیه»
در فصل سوم، ماده ۲۸ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی درباره‌ی شرایط انتخاب شوندگان تاکید می‌شود که آنها باید «ابراز وفاداری به قانون اساسی و اصل مترقی ولایت فقیه» را بپذیرند.
این اصل مغایر با اعتقادات دینی نمایندگان مناطقی است که در آن اقلیت‌های قومی سنی مذهب زندگی می‌کنند. به‌رغم این موضوع، نمایندگان پیرو اهل تسنن در ادوار مختلف مجلس تعهد کردند که این اصل را رعایت کنند.
گرچه اقلیت‌های قومی و دینی مخالف این ماده‌ی قانون انتخابات بودند اما برای مشارکت اقوام در انتخابات مجلس این اصل، بزرگ‌ترین مانع نبوده است. هم شورای نگهبان از این "اهرم" استفاده نکرده و هم خود نامزدهای انتخاباتی آن را "فرمالیته" شمرده‌اند. کارشناسان البته هشدار دادند که اجرایی کردن آن به "اختلافات شیعه و سنی" در کشور دامن خواهد زد.
نامه نمایندگان فراکسیون اهل سنت در مجلس به رهبر
در نواحی که اقلیت‌های قومی کشور ساکن هستند مشارکت مردم در انتخابات مجلس و "شورای اسلامی شهر و روستا" در قیاس با انتخابات ریاست جمهوری بیشتر بوده است.
رای دهندگان این مناطق به دلیل حضور نامزدهایی از قومیت‌ها برای شرکت در انتخابات مجلس از خود علائق بیشتری نشان داده‌اند.
در انتخابات ریاست جمهوری ایران پیروان اهل سنت بر اساس قانون اساسی کشورحق نامزدی برای احراز مقام ریاست جمهوری ایران را ندارند.
نمایندگان مجلس در ادوار مختلف برای اصلاح و یا حذف این قانون تبعیض‌آمیز تلاش کردند.
آخرین بار "فراکسیون اهل سنت در مجلس" در ۴ دی ۱۳۹۰ با نوشتن نامه‌ای به رهبر جمهوری اسلامی درخواست اصلاح اصل ۱۱۵ قانون اساسی را کرد. نمایندگان این فراکسیون در نامه‌ی خود تاکید کردند که «براساس اصل ۱۱۵ قانون اساسی رجال مذهبی و سیاسی واجد شرایط اهل سنت از حق انتخاب شدن در انتخابات ریاست جمهوری محروم هستند.»
ناامیدی در حل مشکل قومیت‌ها در مجلس
دکتر ضیاء صدرالاشرافی، پژوهشگر و عضو "کنگره ملیت‌های ایران فدرال" که بیش از ۱۷ سازمان وابسته به ملیت‌های ساکن کشور در آن عضویت دارند، درباره‌ی انتظار قومیت‌ها از مجلس چنین توضیح می‌دهد: «ایران یک کشور کثیرالملله و چند فرهنگی است. از این منظر ساختار سیاسی آن باید منطبق با ساختار اجتماعی آن باشد. نه اینکه این ساختار سیاسی نماینده یک اقلیت باشد و اکثریتی که خودش را حاشیه نشین احساس می‌کند را سرکوب کند و با این تبعیض ریشه‌ی تجزیه‌طلبی را در دل مردمان آن جامعه بکارند.»
آقای صدر با بررسی فعالیت ادوار پیشین مجلس نتیجه می‌گیرد که در دوره‌های مختلف فعالیت مجلس حتی یک قانون برای دفاع از حقوق فرهنگی و زبانی قومیت‌ها تصویب نشده و با وجود تصریح بخشی از این حقوق در قانون اساسی، قدمی برای اجرای آن برداشته نشده است.
این پژوهشگر از عملکرد نمایندگان ملیت‌ها در مجلس در دوره‌های مختلف انتقاد می‌کند که چرا در اجرای حقوق قانونی این ملیت‌ها مندرج در قانون اساسی کشوراقدامات موثری انجام نداده‌اند. وی در عین حال به حضور نمایندگانی چون اکبر اعلمی از تبریزهم اشاره می‌کند که در صحن مجلس از "حقوق آموزش به زبان مادری ملیت‌ها" قاطعانه دفاع کرده است.
آقای صدر معتقد است که مجلس شورای اسلامی ایران بخشی از نظامی هست که برابری قومی را قبول ندارد و انتخابات مجلس نهم نیز آزاد و عادلانه نیست. وی به دویچه وله می‌گوید «امیدی به حل مشکلات ملیت‌ها در مجلس جمهوری اسلامی ایران ندارد و باید آن را تحریم کرد.»
عدم اجرای درخواست "فراکسیون نمایندگان کرد"
برخی از نمایندگان سابق مجلس و نخبگان وابسته به قومیت‌ها در داخل کشور نظر دیگری را هم مطرح می‌کنند و این‌گونه انتقادها را نمی‌پذیرند.
دکتر جلال جلالی‌زاده که در دوره‌ی ششم نماینده سنندج در مجلس بود، در گفت‌وگوبا "پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران" درباره‌ی تلاش خود برای اجرایی کردن اصول قانون اساسی درباره‌ی اقوام در مجلس ششم چنین توضیح می‌دهد: «اجرایی کردن اصل ۱۵ قانون اساسی، یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های "فراکسیون‌نمایندگان کرد" در مجلس ششم بود. سوالاتی از وزرا مطرح کردیم و تذکراتی دادیم و قدم‌هایی هم برداشته شد. یعنی شرایط در مجلس ششم فراهم شده بود.»
آقای جلالی‌زاده همچنین به تارنمای جماران می‌گوید، با روی کار آمدن احمدی نژاد جلوی این گونه اقدامات گرفته شده است.
«مشارکت صد در صدی قومیت‌ها»
انتخابات دوره نهم مجلس شورای اسلامی در ۱۲ اسفند ۱۳۹۰ برگزار می‌شود. آمار دقیق و مستقلی از مشارکت قومیت‌ها در دوره‌های مختلف مجلس وجود ندارد. اما برخی منابع خبری مربوط به قومیت‌ها گزارش دادند که تاکنون «استقبال انتخاب شوندگان در قیاس با دوره‌های پیشین مجلس کاهش یافته است.»
برخلاف این گزارش، رسانه‌های رسمی و دولتی از مشارکت صد درصدی اقوام در انتخابات خبر می‌دهند. از جمله خبرگزاری فارس در گفت‌وگو با جعفر گرزین، فرماندار گرگان می‌نویسد: «به لحاظ شرایط قومی در هشمین مجلس شورای اسلامی ۵۳ نفر فارس، ۳ نفر سیستانی و ۳ نفر ترکمن ثبت‌نام کرده بودند که در مقایسه با ثبت‌نام دوره‌ی نهم مجلس اقلیت‌های قومی رشد۱۰۰ درصدی داشته و در این دوره شش نفر سیستانی، شش نفر ترکمن و ۲۶ نفر فارس برای کاندیداتوری انتخابات نهم نامزد شده است.»
فارس از قول گرزین همچنین می‌نویسد: «این بار اصلاحطلبان استقبالشان کمتر از دوره گذشته بوده است».
چشم‌انداز این انتخابات چگونه خواهد بود؟
کارشناسان مسائل قومی در ایران پیش‌بینی می‌کنند در نواحی ساکن قومیت‌های ایران از انتخابات مجلس استقبال شایانی نخواهد شد. از جمله دلایل آنها این است که امید رای دهندگان برای تغییر و تحول در سرنوشت خود در مناطق قومی بیش از پیش کاهش یافته است. از سوی دیگر گفته می‌شود با توجه به کاهش ثبت‌نام نامزدها، به همان میزان علائق رای دهندگان نیز برای شرکت در انتخابات درمناطق قومی کشور کاهش یابد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شیرین جزایری