انتخابات، بازی کامپیوتری نیست
۱۳۸۷ اسفند ۱۴, چهارشنبه
اعمال اراده عمومی در نظام‌های دموکراتیک اساسا از طریق رأی دادن است. آرای داده شده بایستی شمرده شده و نتیجه‌ی آن اعلام شود. پس روندی طی می‌شود که شامل سه بخش یا مرحله است: ۱. دادن رأی، ۲. شمردن آرا، ۳. ثبت و اعلام نتایج.
در نظام‌های دموکراتیک قاعده بر این است که مردم بتوانند بر کل این روند نظارت داشته باشند. روند، بایستی باز و شفاف باشد و دارای سازوکارهای مشخص قانونی‌ای باشد که نظارت را تسهیل کنند. بدون این نظارت، یعنی صرفا از طریق رأی‌گیری هیچ نظامی دموکراتیک نمی‌شود.
شمارش آرا کار پرزحمتی است. مثل عرصه‌های دیگر در این عرصه نیز در روزگار ما فورا این ایده مطرح می‌شود که می‌توان آن را کامپیوتری کرد. اصطلاحی هم برای این تحول وضع شده است: E-voting .
کامپیوتر رأی‌گیری
کامپیوتری کردن با استفاده از "کامپیوتر رأی" انجام می‌شود. در فرهنگنامه‌ی آن‌لاین "ویکی‌پدیا" به زبان آلمانی کامپیوتر رأی‌گیری یا به بیانی دیگر "کامپیوتر انتخاباتی" (Wahlcomputer) این گونه توصیف شده است:
«منظور از "کامپیوتر رأی"، کامپیوتری است مجهز به سخت‌افزار و نرم‌افزار ویژه‌ای برای انجام انتخابات. در جهان انواع مختلفی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد: برخی‌ها تنها برای رأی‌دهی هستند، برخی‌ها فقط به کار شمارش خودکار ورقه‌های رأی می‌آیند.»
در این فرهنگنامه در مورد "کامپیوترهای انتخاباتی" به کارگرفته‌شده در آلمان آمده است:
«در حال حاضر تنها کامپیوترهای انتخاباتی مجاز در آلمان سیستم‌های جامع انتخاباتی ساخت شرکت Nedap هستند. به آنها "جامع" می‌گویند چون با سخت‌افزار و نرم‌افزار ویژه‌ی خود فقط به کار گرفتن و شمارش رأی نمی‌آیند، بلکه دارای این قابلیت بی‌نظیر در جهان هستند که امور مربوط به پیش و پس از انتخابات را هم سامان دهند.»
در انتخابات صورت گرفته در آلمان تا کنون فقط جای−جای از "کامپیوتر رأی" استفاده شده است. به عنوان نمونه در انتخابات مجلس مرکزی در سال ۲۰۰۵ از آنها فقط در چند شهر، از جمله کلن و دورتموند، بهره برده‌اند. استفاده از آنها مجاز بوده، اما هنوز لازم می‌دیده‌اند، ابتدا آنها را به صورت موضعی به کار گمارند، تا برای استفاده‌ی سرتاسری از آنها تجربه جمع شود، در ضمن فرهنگ لازم برای این نوع رأی‌دهی پدید آید.
حکم دادگاه قانون اساسی
در آلمان علیه کاربست "کامپیوتر رأی" چند شکایت مطرح شد و سرانجام کار به قضاوت بالاترین مرجع قضایی کشور یعنی دادگاه قانون اساسی کشید. این دادگاه در روز ۳ مارس "آیین‌نامه‌ی کاربست دستگاه‌های انتخاباتی" مصوب ۲۰ آوریل ۱۹۹۹ را مغایر با قانون اساسی دانست.
این امر به معنای باطل شدن کل یا بخشی از انتخابات سال ۲۰۰۵ نیست، چون رأی‌گیری عمدتا به صورت سنتی صورت‌گرفته و در مورد اینکه کاربست کامپیوتر منجر به تقلبی شده است، شکایتی نشده است.
تفسیرهای رسانه‌ها
در آلمان از حکم دادگاه قانون اساسی تفسیرهای مختلفی شده است. تفسیرها نسبت به اصل استدلال قاضیان مستقر در شهر کارلسروهه، لحن تأییدآمیزی دارند. قاضیان دلیل آورده‌اند که رأی‌گیری و شمارش آرای بایستی چنان باشد که شهروندان بتوانند بر جزئیات و کلیت آنها اعمال کنترل کنند، این شرط اما در رأی‌گیری کامپیوتری، بدان صورتی که در "آیین‌نامه‌ی کاربست دستگاه‌های انتخاباتی" آمده، برآورده نشده، پس این آیین‌نامه خلاف قانون اساسی است. بنابر این، موضوع بر سر حق شهروندان بر مراقبت از رأیشان است. در تفسیرها بر این حق تأکید شده است.
در روزنامه‌ی "زوددویچه تسایتونگ" (Süddeutsche Zeitung) در تفسیری زیر عنوان «رأی دادن بازی کامپیوتری نیست» آمده است:
«رأی دادن یک وظیفه‌ی شهروندی است و این عملی است که آداب محسوس خود را دارد: ورقه‌ی رأی را می‌گیری، به اطاقک رأی‌دهی می‌روی، ضربدرت را می‌زنی، کاغذ را تا می‌کنی و به درون صندوق می‌اندازی. کل داستان چندان طول نمی‌کشد، اما ابهت خود را دارد.» مفسر این روزنامه، ضربدر زدن را نوعی امضا کردن دانسته و بر این نظر است که عمل سنتی امضا کردن آمیخته با تعهد است. او در رأی‌دهی کامپیوتری این احساس و ابهت را نمی‌بیند.
روزنامه‌ی "فایننشل تایمز آلمان" (Financial Times Deutschland) می‌نویسد در آلمان کاربست کامپیوتر موجه نیست، چون در اینجا شمارش رأی با سرعت راضی‌کننده‌ای صورت می‌گیرد. در شمارش سنتی هر شهروندی می‌تواند به یک سند ارجاع دهد و بخواهد ببیند چه سرنوشتی یافته. فشردن یک تکمه‌ی کامپیوتر این "سندیت" را ندارد.
روزنامه‌ی تاگس‌اشپیگل (Tagesspiegel) نوشته است: بایستی از قاضیان دادگاه قانون اساسی تشکر کرد. از نظر مفسر این روزنامه کامیپوتر طبعا از دست سریع‌تر است. ولی برای دموکراسی در رأی‌گیری و شمارش آرا نه سرعت، بلکه شفافیت مهم است.
حکمی که علیه کامپیوتر نیست
در حکم دادگاه قانون اساسی آلمان نه کاربست کامپیوتر به طور کلی، بلکه آن گونه که تا کنون معمول بوده است و آیین‌نامه‌ی خود را دارد، مغایر با قانون اساسی دانسته شده است.
ممکن است روشی باب شود که آن حد شفاف و کنترل‌پذیر باشد که با الزامات یک سامان دموکراتیک بخواند. برخی روزنامه‌های آلمان به این موضوع اشاره کرده‌اند و از جمله نوشته‌اند که ممکن است کامپیوتری کردن، به معنای حذف قلم باشد، ولی کاغذ سرجای خود بماند. یعنی شهروند رأ‌ی‌اش را با کامپیوتر می‌دهد، نتیجه چاپ می‌شود و او آن نتیجه‌ی مجسم را می‌بیند و بعد این ورقه مبنای شمارش قرار می‌گیرد.
به هر حال عرصه برای ابتکار باز است. مهم آن است که رأی، رأی میسر باقی بماند و شهروندان بتوانند سرنوشت رأیشان را دنبال کنند.