امیدها و موانع در گسترش گردشگری پس از توافق هسته‌ای
۱۳۹۴ مرداد ۲۷, سه‌شنبه
مطابق سند "چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی" صنعت گردشگری ایران در پایان این دوره باید سالانه ۲۰ میلیارد دلار درآمد داشته باشد.
معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دیگر مسئولان این سازمان این هدف را دست‌یافتنی می‌دانند.
مسعود سلطانی‌فر می‌گوید در سال گذشته بیش از پنج میلیون گردشگر وارد ایران شده‌اند و برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز برنامه‌ریزی شده که تا یک دهه دیگر شمار گردشگران خارجی ورودی به ایران به ۲۰ میلیون نفر برسد.
رویای افزایش ۴۰۰ درصدی
به عبارت دیگر مسئولان میراث فرهنگی برنامه‌هایی دارند که با اجرای آن شمار گردشگران خارجی طی یک دهه ۴۰۰ درصد افزایش خواهد یافت.
این "جهش" با توجه به موانع ساختاری جذب توریست در ایران و ارزیابی‌های سازمان جهانی گردشگری از روند گسترش این صنعت در سال‌های آینده، به‌سادگی دست‌یافتنی نخواهد بود.
این سازمان، به عنوان معتبرترین مرکز بررسی تحولات صنعت گردشگری پیش‌بینی می‌کند صنعت جهانی توریسم تا سال ۲۰۳۰ میلادی سالانه ۳ و ۳ دهم درصد رشد داشته باشد.
این نهاد با بررسی آمار سال ۲۰۱۳ اعلام کرد که در این سال تعداد گردشگران قاره آسیا و اقیانوسیه با ۶ درصد بیشترین رشد را داشته است.
در این گزارش میزان افزایش شمار گردشگرانی که به کشورهای قاره‌های اروپا و آفریقا سفر کرده‌اند به طور متوسط ۵ درصد و برای کشورهای خاورمیانه صفر اعلام شده است.
بیشتر بخوانید: تعطیلی شناگاه‌های خزر به دلیل آلودگی میکروبی
محدودیت‌های جهش گردشگری
جهش گردشگری در کشورهایی که بحران‌های طبیعی، سیاسی و اجتماعی را پشت سر گذاشته‌اند برای مدت کوتاهی قابل تصور است، اما صنعت گردشگری ایران برای رسیدن به هدف‌های سند چشم‌انداز باید یک دهه هر سال ۳۰ تا ۴۰ درصد رشد کند که با واقعیت نمی‌خواند.
با فضای کمابیش مثبتی که در ارتباط با ایران پس از توافق هسته‌ای با کشورهای ۱+۵ ایجاد شده، افزایش سفر گردشگران خارجی به این کشور امری قطعی به نظر می‌رسد، ولی این افزایش با محدودیت‌هایی روبروست.
زیرساخت‌های نامناسب و محدودیت‌هایی که جمهوری اسلامی به شهروندان ایرانی و غیرایرانی تحمیل می‌کند مهم‌ترین مانع‌های گسترش چشم‌گیر صنعت توریسم به شمار می‌روند.
طول کناره‌های دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان به حدود ۲۷۰۰ کیلومتر می‌رسد که به دلیل الزام رعایت حدود شرعی نه تنها برای توریست خارجی که برای گردشگران ایرانی نیز دست‌کم به عنوان شناگاه جاذبه زیادی ندارد.
بی‌دلیل نیست که ایرانیان در سال‌های اخیر، پس از روس‌ها و آلمانی‌ها، سومین گروه اصلی مسافران به شهرهای ترکیه در ساحل دریای مدیترانه را تشکیل می‌دهند.
جاده‌های ناامن، گشت ارشاد
علاوه بر تفکیک جنسیتی در کناره‌های دریا، آلودگی میکروبی در اغلب شناگاه‌های شمال و جنوب ایران که مقام‌های رسمی هم به آن اعتراف می‌کنند، جاذبه‌های این مکان‌ها را در نظر خود ایرانیان نیز مدام کاهش می‌دهد.
سال گذشته در جریان بررسی طرح موسوم به "امر به معروف و نهی از منکر" در مجلس شورای اسلامی، نصرالله پژمانفر عضو کمیسیون فرهنگی اصرار داشت که این طرح و فعالیت گشت ارشاد شامل گردشگران خارجی نیز می‌شود.
پژمانفر گفته بود که این طرح دستگاه‌های اجرایی از جمله وزارت خارجه را موظف می‌کند به گردشگران خارجی قبل از ورود به ایران درباره‌ی "هنجارها و قوانین" به ویژه حجاب آموزش دهند.
چنین سیاست‌هایی دامنه گروه‌هایی را که بالقوه می‌توانند به عنوان توریست به ایران سفر کنند مدام محدودتر می‌کند و در دورانی که رقابت برای جذب گردشگران شدت یافته جمهوری اسلامی در این صنعت کم‌نصیب می‌ماند.
نامناسب بودن زیرساخت‌ها برای سفرهای داخلی نیز مزید بر علت می‌شود؛ جاده‌های ایران با بیش از ۱۶ هزار و ۸۷۰ کشته در سال گذشته ناامن‌ترین جاده‌های جهان به شمار می‌روند.
خبرگزاری مهر ۱۵ تیرماه به نقل از بررسی‌های بانک جهانی گزارش داد در میان ۱۹۰ کشور جهان، ایران به لحاظ ناامنی جاده‌ها در رتبه ۱۸۹ قرار دارد.
بیشتر بخوانید: "امر به معروف" دامن گردشگران خارجی را هم خواهد گرفت
ضعف زیرساخت‌های ضروری
کشوری که بخواهد صنعت گردشگری خود را در مدتی کوتاه چنین گسترش دهد باید خود را آماده‌ی پذیرایی از انواع توریست با علاقه‌مندی‌های مختلف کند.
ایران کشوری پهناور است با اقلیم‌ها و طبیعت گوناگون. بسیاری از جاذبه‌ها تاریخی و طبیعی ایران به درستی شناخته نیست و درباره آنها اطلاعات و نقشه‌های لازم وجود ندارد.
جز در موارد معدود، اطلاعات مربوط به دیدنی‌های ایران به زبان فارسی هم در دسترس گردشگران داخلی قرار داده نمی‌شود، چه رسد به زبان‌های بین‌المللی.
گرداشگرانی که مایل به کرایه خودرو برای سفر در داخل ایران هستند با کاستی‌های زیادی روبرو می‌شوند. کمبود استراحت‌گاه، سرویس‌های بهداشتی و مکان‌های مشخص و امن برای برپایی چادر در بین راه کمبودی است که مسافران ایرانی نیز با آن روبرو هستند.
اختلاف بهای رسمی و بازار آزاد ارز و عدم امکان استفاده از کارت‌های اعتباری خارجی از دیگر معضلاتی است که توریست‌های خارجی ایران را به گروه‌های کوچکی که از طریق تورهای گردشگری به این کشور سفر می‌کنند محدود می‌کند.
عدم دسترسی به شبکه آزاد اینترنت با پهنای باند متناسب، که هر گردشگری به آن نیازمند است، یکی از دیگر نارسایی‌های زیرساختی در صنعت گردشگری ایران است.
دولت اگر واقعا بخواهد و بتواند سالی ۲۰ میلیون توریست را به ایران جذب کند لازم است در میان مردم درباره نحوه برخورد با مسافران خارجی فرهنگ‌سازی کند.
فراهم کردن امکانات تفریح و آسایش، و دادن احساس امنیت به توریست از ملزومات رونق گردشگری محسوب می‌شود که تقریبا همه جا با رویکرد فرهنگی و اجتماعی حکومت ایران در تناقض است.
نیاز به ۲ هزار هتل جدید
کمبود امکانات اقامتی مناسب یکی دیگر از محدودیت‌های زیرساختی ایران است که چهار برابر شدن تعداد گردشگران در یک دهه را دور از دسترس می‌کند.
ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردانان ایران به‌تازگی (۱۹ مرداد) به خبرگزاری مهر گفت، هتل‌های ۴ و ۵ ستاره پنج شهر گردشگری اصفهان، یزد، تهران، شیراز و اهواز تا پایان سال جاری میلادی رزرو شده‌اند.
به بیان دیگر ظرفیت هتل‌های ایران با افزایش اندک توریست‌ها تکمیل شده، زیرا به گفته‌ی پورفرج شهری مانند اهواز یک هتل ۴ ستاره مناسب بیشتر ندارد.
مرتضی رحمانی موحد، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی چند روز پس از سخنان پورفرج اعلام کرد، در حال حاضر حدود هزار هتل و تاسیسات اقامتی در ایران وجود دارد و برای جذب ۲۰ میلیون توریست در سال باید دو هزار هتل جدید ساخته شود.
با توجه به این‌که بخش بزرگی از هتل‌های ایران پیش از شکل‌گیری جمهوری اسلامی ساخته شده، بعید است که بشود ظرف ده سال دو برابر هتل‌های موجود به آنها افزود.
بیشتر بخوانید: امکانات گردشگری ایران در جایگاه ۹۷ جدول جهانی
ادعای مسئولان، آمار بین‌المللی
مسئولان امور گردشگری در ایران درباره صنعت توریسم در این کشور آمار و ارقامی ارائه می‌دهند که یا شعاری و تبلیغاتی است یا نشان از ناآشنایی با واقعیت‌های بین‌المللی دارد.
معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی ادعا می‌کند: «ایران در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا در حوزه گردشگری می‌تواند از هر گردشگر بین ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ دلار درآمد کسب کند.»
مطابق آمار سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل این ادعا نادرست است و در سال ۲۰۱۳ درآمد متوسط کشورهای خاورمیانه از هر توریست حدود ۹۰۰ دلار بیشتر نبوده است.
کشورهای به‌نسبت گران‌تر اروپایی نیز به طور متوسط از هر گردشگر همین حدود درآمد داشته‌اند. میانگین جهانی نیز با احتساب کشورهای پردرآمدتری چون آمریکا اندکی بیش از هزار دلار به ازای هر توریست است.
آمار این سازمان از وضعیت گردشگری ایران تا سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد که به‌رغم افزایش تعداد گردشگران، درآمد متوسط، به‌ویژه پس از سقوط ارزش ریال به شدت کاهش یافته است.
بر اساس این آمار، ایران در سال ۲۰۱۰ به ازای هر توریست حدود ۸۳۰ دلار در آمد داشته و در سال ۲۰۱۲ که مطابق آمار دولتی بیش از ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار توریست به ایران سفر کرده‌اند، درآمد متوسط از هر نفر به حدود ۳۰۰ دلار سقوط کرده است.
ادامه آمارسازی در دولت روحانی
یکی از علت‌های دیگر کاهش درآمد ایران محدودیت ظرفیت ناوگان هوایی این کشور است. با افزایش گردشگران و تشدید تحریم‌ها جابه‌جای مسافران به طور عمده توسط ایرلاین‌های خارجی، به‌ویژه ترکیه‌ای انجام شده و ایران از این تجارت نصیبی نبرده است.
آمارسازی درباره تعداد گردشگران خارجی در دوران محمود احمدی‌نژاد اوج گرفت و در دولت حسن روحانی ادامه یافت.
اسفند ماه ۹۱ معاون وقت گردشگری مدعی شد در شش ماه نخست سال دو میلیون و ۴۷۰ هزار توریست خارجی وارد ایران شدند و این تعداد ۴۱ درصد بیشتر از زمان مشابه سال قبل است.
سال بعد جانشین او در دولت روحانی نیز از ورود دو و نیم میلیون توریست خارجی به ایران طی ده ماه نخست سال خبر داد و ادعا کرد "میزان ورود گردشگران خارجی به کشور نسبت به مدت مشابه، ۲۱ درصد رشد داشته است".
چند ماه بعد (فروردین ۹۳) رئیس سازمان میراث فرهنگی در یک برنامه تلویزیونی اعتراف کرد در ۸ سال گذشته برای جذب توریست خارجی اقدامی نشده و تعداد "توریست‌های واقعی" در سال‌های قبل یک میلیون نفر بیشتر نبوده است.
سلطانی‌فر اکنون به شیوه هم‌تایان قبلی خود توریست‌های واقعی و غیرواقعی را مخلوط می‌کند. چنان‌که خبرگزاری دولتی ایرنا ۱۸ مرداد گزارش داد او برخلاف سخن سال گذشته‌اش ادعا می‌کند: «ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی میزبان ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار گردشگر خارجی بوده است.»
بیشتر بخوانید: روایت رئیس سازمان میراث فرهنگی از وضع اسفبار گردشگری
کارگران مهاجر در فهرست توریست‌ها
مسئولان سازمان میراث فرهنگی برای بالا بردن آمار توریست‌های خارجی، پناه‌جویان و جویندگان کار از کشورهای همسایه را هم گردشگر حساب می‌کنند.
به همین دلیل در لیست "گردشگران خارجی" ایران افغانستان، پاکستان و عراق در صدر قرار دارند و نام هیچ کشور اروپایی و کشورهایی چون چین و ژاپن که بیشترین گردشگران جهان از آنها هستند، به چشم نمی‌خورد.
آمار نهادهای معتبر بین‌المللی حاکی است انگیزه ۵۳ درصد از گردشگران خارجی گذراندن تعطیلات و تفریح است. ایران از این بخش سهم چندانی ندارد.
مسئولان جمهوری اسلامی ابراز امیدواری می‌کنند دست‌کم در بخش زیارت و سلامت توریست‌های بیشتری جذب کنند که هر دو حوزه با محدودیت روبروست.
جاذبه‌های زیارتی ایران به طور عمده مربوط به بخش کوچکی از شیعیان است که فرقه‌های مختلف آن حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل مسلمانان را شامل می‌شود.
در حوزه توریسم سلامت نیز کار ایران مشکل خواهد بود، زیرا کشورهای رقیبی نظیر ترکیه، بلغارستان و مجارستان خدمات درمانی را با استاندارهای اروپایی و همراه با برنامه‌های تفریحی به گردشگران عرضه می‌کنند.
بیشتر بخوانید: روز جهانی گردشگری؛ سهم ترکیه، بی‌سهمی ایران
ایران، صادرکننده توریست
فضای امنیتی و محدودیت‌های موجود در جمهوری اسلامی، این کشور را به جای جذب‌کننده گردشگر خارجی به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان توریست تبدیل کرده است.
به گزارش خبرگزاری فارس، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، ۲۲ مرداد در یک نشست خبری اعلام کرد: «در سال ۲۰۱۴ ایرانی‌ها به غیر از پرداخت برای حج تمتع، ۱۸ میلیارد دلار برای سفرهای خارجی هزینه کرده‌اند.»
از چند سال پیش سازمان جهانی گردشگری، "گردشگری حلال" را شاخه‌ای از صنعت توریسم معرفی کرده و محور آن را تدارک سفرهای تفریحی برای مسلمانان با توجه به آداب شرعی معتقدان به این مذهب توصیف می‌کند.
مسئولان سازمان میراث فرهنگی از سال ۸۹ "گردشگری حلال" را به عنوان حلال مشکلات خود تلقی کردند و طرح‌های متفاوتی برای رونق آن ارائه دادند. جمهوری اسلامی در این زمینه نیز ناکام ماند و میدان را به رقیبان خود در ترکیه، امارات، قطر، مالزی و سنگاپور واگذار کرد.
ساده‌ترین علت ناکامی ایران در این نهفته است که این کشور ادعا می‌کند از ۳۷ سال پیش مطابق قوانین اسلام اداره می‌شود و بر این مبنا در این کشور "حرام"ی وجود ندارد که لازم باشد "حلال" را هم در کنارش عرضه کرد.