«اقدام ایران در بازجویی از ناو آمریکایی در آبهای بین‌المللی، تحریک‌آمیز بوده است» · مصاحبه
۱۳۸۶ دی ۲۰, پنجشنبه
در فیلمی که پنتاگون از این رویداد منتشر کرده، کلمه «انفجار» از سوی یکی از ایرانیان خطاب به ناوهای آمریکایی شنیده می‌شود. مقامات ایرانی این فیلم را ساختگی و بخشی از تبلیغات ضد ایرانی معرفی کرده‌اند.
دکتر سعید محمودی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه استکهلم و کارشناس حقوق دریاها معتقد است که در صورت صحت داشتن اظهارات مقامات آمریکایی مبنی بر حضورشان در آبهای بین‌المللی، اقدام ایران تحریک‌آمیز و خلاف قوانین بین‌المللی بوده‌است.
دویچه وله: از نظر قوانین بین‌المللی مربوط به حقوق دریاها آیا اقدام اخیر قایقهای ایرانی را در تنگه هرمز نسبت به ناوهای آمریکایی تحریک‌آمیز می‌دانید؟
سعید محمودی: اطلاعاتی که راجع به این اتفاق منتشر شده است، به نظر من کافی نیست برای اینکه یک نظر قطعی داده بشود.
ولی اگر به‌طور خلاصه بخواهم جواب سوال شما را بدهم، به این ترتیب است که تنگه هرمز یک تنگه‌ی بین‌المللی‌ست و قسمت عمده‌ی این تنگه عرضش بیش از ۲۱ مایل دریایی نیست، بنابراین یک تنگه‌ی باریک است و تقریبا تمام آبهای تنگه‌ی هرمز دریای سرزمینی ایران و دریای سرزمینی عمان است.
به این ترتیب و از نظر حقوق بین‌الملل مفهومش این است که عبور کشتی‌های خارجی از تنگه‌ی هرمز یا در دریای سرزمینی ایران است و یا در دریای سرزمینی عمان. ولی با توجه به اینکه عمق دریای سرزمینی عمان مناسب‌تر است برای ترافیک، به همین دلیل تقریبا می‌شود گفت که تمام کشتی‌های خارجی در دریای سرزمینی عمان رفت‌وآمد می‌کنند. محل دقیق این اتفاق مشخص نیست. آمریکا اعلام کرده است که این اتفاق در آبهای بین‌المللی افتاده است. یعنی در آبهایی یا نزدیک تنگه هرمز یا بلافاصله بعد از تنگه هرمز هستند.
اگر این صحیح باشد و بنا را بر این بگذاریم که کشتی‌های آمریکایی در آبهای بین‌المللی بودند، زمانی که قایقهای ایرانی به آنها نزدیک شدند، طبعا کار ایران خلاف حقوق بین‌الملل است. به این دلیل که در آبهای بین‌المللی بخصوص کشتی‌های جنگی که از مصونیت برخوردار هستند، نمی‌توانند مورد مواخذه قرار بگیرند و طبعا نباید تهدید بشوند. حتا دولت ساحلی، در این مورد ایران، اجازه ندارد اطلاعات شناسایی از آنها درخواست بکند. در حالیکه اگر این کشتی‌ها در آبهای سرزمینی ایران بودند، که گاهی پیش می‌آید و در آنجا هستند، کشتی‌های ایرانی این حق را از نظر حقوق بین‌الملل دارند که اطلاعات شناسایی را از آنها بخواهند. ولی تحت هیچ عنوانی نه در آبهای ساحلی ایران و نه در آبهای ساحلی عمان و نه در آبهای بین‌المللی، دولت ساحلی اجازه‌ی این را ندارد که کشتی‌های خارجی را تهدید بکند. البته مطلب دیگری هست که باید اضافه بکنم. اگر این کشتی‌ها در آبهای ساحلی ایران، در آبهای سرزمینی ایران بودند و عبورشان امنیت و نظم در ایران را تهدید می‌کرد، در آن صورت البته دولت ایران و کشتی‌های ایرانی مجاز بودند که این کشتی‌های خارجی را حتا با کاربرد زور موظف کنند که از آبهای سرزمین ایران خارج بشوند. ولی دولت ایران با این اطلاعاتی که تاکنون داده است، هیچکدام نشان‌دهنده‌ی این نیست که عبور کشتی‌های آمریکایی تهدیدی بوده برای امنیت ایران. به همین دلیل اگر اساس را بگذاریم بر گفته‌های آمریکا فقط در این مورد، به نظر می‌رسد که عملکرد ایران خلاف حقوق بین‌الملل بوده است.
دویچه وله: فرمودید که تحت هیچ شرایطی ایران اجازه نداشته است این کشتی را مواخذه بکند، در صورتی که در آبهای بین‌المللی بوده باشند، یا در آبهای سرزمینی عمان. کشتی آمریکایی چطور؟ چون وزارت دفاع آمریکا اعلام کرده است که ناوهای آمریکایی آماده‌ی شلیک بودند و اگر قایقهای ایرانی دور نمی‌شدند، به قایقهای ایرانی شلیک می‌کردند. آیا آنها اجازه‌ی این کار را داشتند؟
سعید محمودی: بله، در این صورت مسئله‌ی حق دفاع مشروع پیش می‌آید. اگر یک دولت یا کشتی‌های دولتی، کشتی‌های دیگر را تهدید نظامی بکند، طبعا آن کشتی‌ها مجاز خواهند بود که از خودشان دفاع بکنند. من اینجا این مطلب را نیز اضافه کنم، چون از نظر حقوقی خیلی مهم است. در تنگه هرمز، بعنوان یک تنگه‌ی بین‌المللی، اصولا دو اصل از دیدگاه حقوق بین‌الملل جاری‌ست. یا اصل «عبور بی‌ضرر»، یا اصل «عبور ترانزیت». اکثر کشورهای دنیا و اکثر حقوقدانان بین‌الملل نظرشان این است که اصل حقوق ترانزیت در آنجا جاری‌ست و معنی حقوق ترانزیت یعنی عبور آزاد، یعنی کشتی‌های خارجی بدون دخالت دولتهای ساحلی حق عبور از آنجا را دارند و نمی‌شود آنها را کنترل کرد و نمی‌شود مانع عبورشان شد. در واقع هم زیردریایی‌شان می‌تواند زیر آب حرکت بکند، هم هواپیماهایشان روی آب می‌توانند پرواز بکنند و هم کشتی‌ها، بدون اینکه دخالتی از طرف دولتهای ساحلی انجام بشود.
دولت ایران این اصل را در آنجا نپذیرفته و معتقد است اصل «عبور بی‌ضرر» در آن تنگه جاری است و اصل عبور بی‌ضرر که از دیدگاه حقوق بین‌الملل اصل محکمی تا حدود سی‌سال پیش بوده، مفهومش این است که دولت ساحلی اجازه‌ی کنترل به‌مراتب بیشتری بر عبور این کشتی‌ها دارد، از جمله می‌تواند تعداد این کشتی‌هایی که از آنجا عبور می‌کنند را کنترل بکند، اطلاعات بیشتری ازشان بگیرد و بهرحال نحوه‌ی کنترل خیلی محکم‌تر است. و ممکن است این مسئله هم البته، یعنی این تفاوت تفسیر از این که چه اصل حقوقی در آنجا جاری هست، موجب این شده باشد که نیروی نظامی ایران این حق را برای خودش قائل است که عبور کشتی‌ها را کنترل بکند. ولی باز این مسئله فقط مربوط می‌شود به دریای سرزمین ایران و نه دریای سرزمین عمان، نه در آبهای بین‌المللی. و اگر، همانطور که گفتم، اساس، گفته‌ی آمریکا باشد که کشتی‌ها در آبهای بین‌المللی بودند، بهرحال کار ایران کاری خلاف حقوق بین‌الملل بوده است.
دویچه وله: آقای محمودی، فیلمی را که پنتاگون از این رویداد پخش کرده است، مقامات ایرانی جعلی دانسته‌اند. قبلا هم در مورد قایقهای انگلیسی همین ادعا از هر دو طرف مطرح شده بود. اگر واقعا می‌شود اینگونه فیلم‌ها را به‌سادگی دستکاری کرد، پس در اینگونه مواقع مرجع رسیدگی به این اتفاقات چه می‌تواند باشد؟
سعید محمودی: صرفنظر از اینکه این فیلم جعلی یا غیرجعلی باشد، به نظر من باید اساس را اظهارات دو طرف گذاشت.
اظهارات این است که آمریکا گفته این کشتی‌ها در آبهای بین‌المللی بوده و ایران تا جایی که من می‌دانم هنوز این مسئله را انکار نکرده است. و همانطور که گفتم، حتا اگر این کشتی‌ها در آبهای سرزمین ایران هم بوده باشند، صرفنظر از اینکه این ویدئو جعلی باشد یا نه، باز عملکرد ایران محدودیت‌هایی دارد. همانطور که در وهله‌ی اول سخنگوی وزارت خارجه گفت، اگر فقط در آبهای ایران تقاضای اطلاعات و شناسایی از کشتی‌ها بشود و البته کاملا مطابق حقوق بین‌الملل، این مسئله‌ای نیست. اما اگر بدون اینکه عبور این کشتی‌ها امنیت ایران را تهدید کرده باشد، نیروهای ایرانی به آن نزدیک بشوند و تهدیدش بکنند، طبیعتا این مسئله خلاف حقوق بین‌الملل است و به هیچ وجه قابل توجیه نیست.
مصاحبه‌گر: میترا شجاعی