افق روشن احیای دریاچه ارومیه با اما و اگر
۱۳۹۶ شهریور ۲۷, دوشنبه
خبرگزاری تسنیم روز دوشنبه ۲۷ شهریور (۱۸ سپتامبر) گزارش مفصلی از نشستی به مناسب احیای دریاچه ارومیه منتشر کرد با این عنوان: "نفس‌های آخر دریاچه ارومیه".
این در حالی‌ست که فروردین ماه امسال نماینده دفتر توسعه سازمان ملل در ایران در یادداشتی به مناسبت روز جهانی آب، وضعیت این دریاچه را بسیار خوب توصیف کرد و نوشت: «زندگی به دریاچه نمک شمال غرب ایران که زمانی در حال خشک شدن بود بازگشته است. این دریاچه و تلاش‌ها برای بازگرداندن چیزی که در آستانه نابود شدن بود موفقیت‌آمیز بوده است.»
در کنار همه اینها اخبار سال گذشته هم هست که از بازگشت حیات به دریاچه ارومیه نوید می‌داد و این که سطح آب در این دریاچه دوباره بالا آمده است.
حالا تکلیف چیست؟ آیا باید خبرهای خوش سال گذشته را باور کرد و نظر رئیس دفتر توسعه سازمان ملل در فروردین امسال را یا گفته‌های کارشناسانی که همین هفته از پایان حیات دریاچه ارومیه خبر دادند؟ آیا از فروردین تا کنون (حدود ۶ ماه) تغییری در وضعیت دریاچه ارومیه پیش آمده یا دیدگاه‌ها در این زمینه متفاوت است؟
یک راه‌حل پیشنهادی: کم کردن وسعت دریاچه
دکتر ناصر آق، استاد دانشگاه ارومیه و عضو کمیته راهبری ستاد احیای دریاچه ارومیه به دویچه‌وله می‌گوید که با لایروبی و مسیرگشایی، ورود آب به این دریاچه بسیار بیشتر و بهتر از قبل شده اما آنچه بهتر نشده، مدیریت این آب ورودی است: «بستر دریاچه در بسیاری جاها به خاطر رسوب‌گذاری‌ها پر شده و این باعث شده عمق دریاچه بسیار کمتر شود در نتیجه آب در سطح وسیع‌تری پخش می‌شود و سطح تبخیر هم بالاتر می‌رود و آب سریعتر تبخیر می‌شود.»
این کارشناس می‌گوید: «کارهایی که تا کنون برای احیای دریاچه ارومیه صورت گرفته خوب است اما کار دیگری که باید انجام شود و نشده مدیریت آب‌های ورودی به دریاچه است. این باعث شده آب‌هایی که با زحمت فراوان به طرف دریاچه می‌آید وقتی وارد دریاچه می‌شود سریع تبخیر می‌شود.»
دکتر آق طرحی را به ستاد احیای دریاچه ارومیه ارائه کرده که معتقد است به نجات دریاچه کمک می‌کند. بر اساس این طرح دریاچه ارومیه به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود و در دو مرحله ابتدا نیمه جنوبی با وسعت ۱۵۰۰ کیلومتر مربع احیا می‌شود و بعد از احیای نیمه جنوبی، نیمه شمالی احیا می‌شود.
در این طرح چون سطح دریاچه کمتر می‌شود ارتفاع آب ورودی بیشتر خواهد شد و در نتیجه تبخیر کاهش پیدا خواهد کرد. این استاد دانشگاه معتقد است با اجرای این طرح قطعا می‌توان در عرض ۸ سال دریاچه را در مقیاس ۳ هزار کیلومتر مربعی احیا کرد.
تشکیل وزارت محیط زیست
وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه دولت حسن روحانی را به چاره‌اندیشی وا داشت. به همین منظور در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۹۲ و کمتر از دو ماه پس از آغاز کار دولت اول حسن روحانی، ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل شد.
در نشست احیای دریاچه ارومیه که خبرگزاری تسنیم گزارش آن را منتشر کرده، فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار گفته است: «بخشی از فعالیت‌های مثبتی که شکل گرفته در روند خشکسالی دریاچه به صورت ناگزیر انجام شده است؛ دولتی‌ها برای نجات دریاچه ارومیه در این چهار سال کاری نکرده‌اند لطفاً اشتباه و کم‌کاری خودتان را تقصیر اقلیم نیندازید.»
اما آیا واقعا ظرف ۴ سال عمر ستاد احیای دریاچه ارومیه هیچ کاری صورت نگرفته است؟
بیشتر بخوانید: سفیر آلمان در ایران: وضعیت دریاچه ارومیه مرا غمگین کرد
دکتر بیژن کوشان، زمین‌شناس و کارشناس محیط زیست در آلمان که سال‌هاست درباره دریاچه ارومیه تحقیق می‌کند به دویچه‌وله می‌گوید: «دولت و متخصصان کار زیادی در این زمینه کرده‌اند اما این پروسه‌ای است که زمان می‌برد. راهی که دولت تا کنون پیموده راه درستی است اما این راه به عقیده من می‌تواند کوتاه‌تر شود.»
دکتر کوشان دو پیشنهاد برای کوتاه‌تر شدن این راه ارائه می‌دهد: یکی آموزش عمومی مصرف بهینه و حفاظت از محیط زیست به مردم حتی اگر به قول او قرار باشد "سر هر چراغ قرمز یک مونیتور بگذارند تا مردم مشاهده کنند چه وضعیتی پیش آمده است".
راه‌حل دوم از نظر او تشکیل وزارت محیط زیست است: «تمام مسائل محیط زیست باید دست یک نهاد باشد نه اینکه مثل الان بین وزارت نیرو و کشاورزی و سازمان محیط زیست پخش باشد. باید حداقل بودجه ۷ درصدی برای این وزارت‌خانه در نظر بگیرند و مردم را هم به سرمایه‌گذاری در این بخش دعوت کنند.»
کارهایی که تا کنون انجام شده است
دکتر ناصر آق معتقد است تا کنون برای احیای دریاچه ارومیه قدم‌های مثبتی برداشته شده است از جمله در زمینه بالا بردن فرهنگ مصرف آب در منطقه.
از آنجا که به گفته دکتر آق ۹۰ درصد آب منطقه دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، عمده اقدامات انجام‌شده در زمینه کمتر کردن آب مصرفی در همین بخش بوده است.
بیشتر بخوانید: نشست درباره بحران زیست محیطی ایران و دریاچه ارومیه در برلین
در این زمینه کمیته فرهنگ اجتماعی در ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل شده و این کمیته با همکاری استانداری توانسته تا حد زیادی مصرف آب کشاورزی در منطقه را کمتر کند.
همچنین در این بخش کشور ژاپن نیز با ایران همکاری کرده و اخیرا طرحی را به منظور الگوی مصرف کمتر آب در بخش کشاورزی به فائو (سازمان کشاورزی ملل متحد) ارائه داده تا در این منطقه اجرایی شود.
جلوگیری از سدسازی در منطقه و هدایت آب‌های رودخانه‌ای به سمت دریاچه ارومیه نیز از دیگر اقدامات دولت در این مدت بوده است.
دریاچه ارومیه احیا خواهد شد اگر...
با همه این اما و اگرها و با نگاه به اقدامات انجام‌شده آیا به نجات دریاچه ارومیه امیدی هست؟
دکتر ناصر آق به عنوان یک محقق دانشگاهی که ۲۰ سال است روی دریاچه ارومیه کار و تحقیق کرده معتقد است با راهکاری که تیم او برای کم کردن سطح دریاچه ارائه داده است، می‌توان این دریاچه را نجات داد.
بیشتر بخوانید: خشکی کامل دریاچه ارومیه در نتیجه "خشکسالی مالی"
او می‌گوید منطقه آذربایجان غربی به بحران بی‌آبی شدیدی دچار نیست و جزو مناطق پرآب ایران محسوب می‌شود؛ در نتیجه ظرفیت پر کردن دریاچه ارومیه وجود دارد.
این پژوهشگر می‌گوید: «من اعتقاد دارم اگر ما بتوانیم آب‌های این حوزه را بهتر مدیریت کنیم قطعا دریاچه ارومیه می‌تواند در ابعادی کوچکتر از سابق اما به طور دائمی احیا شود و زنده هم بماند.»
و اگر این امر انجام نگیرد او به نجات دریاچه امیدی ندارد: «اگر دریاچه را کوچکتر نکنیم و آب‌های ورودی به آن را مدیریت نکنیم و تبخیر سطحی را کاهش ندهیم قطعا احیای دریاچه با مشکل بزرگی مواجه است و این دریاچه احیا نخواهد شد.»