افزایش خودکشی در ایران؛ دلایل و ریشه‌های اجتماعی
۱۳۹۳ شهریور ۸, شنبه
مشکلات خانوادگی و شکست در زندگی خصوصی از دلایل اصلی اقدام به خودکشی هستند اما فقر، گسست هویتی «آنومی»، بیکاری و کمبود «حیات اجتماعی» نیز از عمده علت‌های افسردگی و اقدام به خودکشی نزد گروه‌های مختلف سنی در ایران عنوان می‌شوند.
اطلاعات منتشره از سوی پزشکی قانونی ایران، نشانگر روند صعودی اقدام به خودکشی در این کشور هستند. خودکشی در مکان‌های عمومی نیز از پدیده‌های چند سال گذشته در ایران است که عمدتا در پرتاب از پلهای هوایی یا انداختن خود به زیر قطار مترو تجلی می‌کند.
در آخرین نمونه و در پنجم شهریور ۱۳۹۳، زنی خود را به زیر قطار مترو در ایستگاه ولیعصر پرتاب کرد. شاهدان عینی گفته‌اند که او پیش از اقدام به خودکشی در حال صحبت با تلفن همراه خود بود و از صحبت‌هایش بر می‌آمد که از دادگاه خانواده بر می‌گردد. این زن نجات یافت و به اورژانس منتقل شد.
یک مورد دیگر از خودکشی در متروی تهران، در دیماه ۱۳۹۲ صورت گرفت که دستفروش جوانی خود را در ایستگاه «گلبرگ» به زیر قطار پرتاب کرد. رسانه‌های داخلی نوشتند که مرگ این دستفروش، به دلیل ممنوعیت کار در ایستگاه‌های مترو و توقیف دارو ندارش توسط ماموران مترو بود. او تهدید کرده بود که اگر وسایلش را پس ندهند، خود را می‌کشد.
نمونه‌های دیگر اقدام به خودکشی، رفتن افراد بر روی پلهای هوایی یا ساختمان‌های بلند است. در ۱۷ تیر ۱۳۹۳، مرد جوانی با بالا رفتن از دکل مخابراتی نزدیک پل عابر پیاده در میدان «هفت تیر» تهران، قصد خودکشی داشت. او روپوش زردی پوشیده بود که روی آن عبارت «فقر، اختناق و دروغ عامل خودکشی» به چشم می‌خورد. این فرد توسط ماموران آتش‌نشانی نجات یافت اما نیروی انتظامی او را پس از انتقال به پایین دکل دستگیر کرد.
روانشناسان و کارشناسان آسیب‌های اجتماعی، در بررسی پدیده خودکشی و تبدیل آن از یک موضوع فردی به موضوعی اجتماعی، به پارامترهایی چون هویت اجتماعی و حیات اجتماعی اشاره می‌کنند.
سعید معیدفر، جامعه‌شناس ایرانی در گفت‌وگو با وبسایت «فرارو» عنوان کرده که «تضعیف پیوندها در جامعه» از مهم‌ترین دلایل مستقیم خودکشی در ایران است. او دلایل غیر مستقیم را در بیکاری، تورم، مشکلات اقتصادی، خانوادگی و ... خلاصه کرده است.
معیدفر می‌گوید: «فرد بیکار ارتباط خود را با جامعه، خانواده و محیط کار از دست می‌دهد و همین موضوع پیوندهای اجتماعی او را از میان می‌برد. فقر نیز به این دلیل که فرصت با دیگران بودن را از فرد می‌گیرد، موجب سستی پیوندها و فاصله گرفتن فرد از جامعه و سپس خودش می‌شود.»
بر اساس داده‌های پزشکی قانونی، آمار خودکشی در ایران تنها در ۹ ماه نخست سال ۹۲ نسبت به سال ۹۱ بیش از ۱۴ درصد افزایش یافته است.
بیشتر بخوانید: خودکشی از نگاه جامعه‌شناسانه
معیدفر خودکشی در مکان‌های عمومی را نشان‌دهنده واکنش فرد به جامعه و نوعی اعتراض به شرایط حاکم می‌داند. او به چالش کشیدن شدن نهاد خانواده و از میان رفتن بنیان‌های محکم سنتی را نیز از عوامل بسیار موثر در افزایش خودکشی در ایران معرفی می‌کند: «خانواده ایرانی امروز دچار بحران است و همچون گذشته دارای استحکام نیست. نهادهای اجتماعی مانند محله، گروه‌های خویشاوندی یا روابط همسایگی دیگر به کمک خانواده نمی‌آیند و تعاملات گذشته از بین رفته‌اند.»
این جامعه‌شناس تاکید می‌کند که نتیجه بحران یاد شده، افزایش خشونت‌های خانوادگی، فرزندکشی، قتل‌های خانوادگی و خودکشی است. معیدفر یادآور می‌شود که نهاد خانواده در ایران در تعارض میان مدرنیته و سنت قرار دارد ولی به هیچ وجه نمی‌تواند به گذشته باز گردد: «در حالی که سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی ایران عمدتا تعریفی سنتی از خانواده دارند.»
سعید معیدفر می‌گوید لازم است به نهادها، گروه‌ها و انجمن‌های اجتماعی و غیردولتی مجال بروز و فعالیت داده شود تا این گروه‌ها بتوانند زمینه‌های زندگی در جامعه مدرن را فراهم سازند.
آمار خودکشی در ایران به دلیل پنهان ماندن دلیل بسیاری از موارد مرگ ناشی از خودکشی و کراهت فرهنگی و مذهبی این اقدام، روشن و واقعی نیست. بیشتر خانواده‌ها مرگ ناشی از خودکشی را به بیماری، مصرف زیاده از حد دارو و عوارض جسمی نسبت می‌دهند.
تحقیقات و آمار خودکشی بین قشرهای مختلف در ایران نیز نایاب است اما بر اساس یکی از معدود تحقیقاتی که در این باره انجام شده تنها در فاصله سال های ۷۷ تا ۸۳، خودکشی دومین علت مرگ، پس از تصادفات میان دانشجویان در ایران بوده است.
هادی معتمدی روانپزشک و عضو هيات علمی دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی تهران در تیرماه ۱۳۹۳ گفته بود که علت اصلی افزایش نرخ خودکشی در جوانان ایران "سياست های غلط جمعيتی در گذشته بدون توجه به نيازهای اين قشر" است.