افزایش اعدامها در ایران و انتظاری که از حسن روحانی می‌رود
۱۳۹۳ آبان ۶, سه‌شنبه
بنا بر آخرین گزارش احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل، تعداد اعدامها در ایران در سال ۲۰۱۳ نسبت به ۲۰۱۲ از ۵۸۰ مورد به ۶۸۷ مورد افزایش یافته است.
بر اساس این گزارش، همچنین از ماه ژوئن سال گذشته تا کنون ۸۵۲ نفر، از جمله هشت نوجوان٬ در ایران اعدام شده‌اند.
احمد شهید در گزارش خود همچنین از "موجی" از اعدامها در ایران در ۱۲ تا ۱۵ ماه گذشته سخن گفته است. زمان مورد بحث تقریبا طول دوره روی کار آمدن دولت حسن روحانی است.
با وجود این احمد شهید، حسن روحانی را مسبب افزایش شمار اعدامها در ایران نمی‌داند و اشاره می‌کند که ریاست جمهوری در ایران همه قدرت را در دست ندارد. او به دیگر قدرت‌های مطرح در ایران نظیر مجلس و دفتر رهبری جمهوری اسلامی اشاره کرده است.
بیشتر بخوانید: ریحانه جباری اعدام شد
با توجه به اصل تفکیک قوا در جمهوری اسلامی، سران سه قوه اجازه دخالت در امور قوای دیگر را ندارند. این مسئله باعث شده تا گروهی هم عقیده با احمد شهید بر این نظر باشند که برای توقف یا کم کردن سرعت قطار اعدامها در ایران، نمی‌توان از روحانی انتظار کمک داشت.
"رئیس جمهور ناظر بر اجرای صحیح قانون اساسی است"
شیرین عبادی وکیل، حقوقدان و برنده جایزه صلح نوبل معتقد است حسن روحانی در این زمینه به وظایف تعیین‌شده برای ریاست جمهوری در قانون اساسی به درستی عمل نمیکند. او در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید: «طبق قانون اساسی، رئيس جمهور مسئول اجرای صحیح قانون اساسی است و ایشان میتوانند از این مسئله صحبت بکنند که آیا دادرسی عادلانه صورت گرفته یا خیر و آیا مقررات و قوانین زندانها مطابق آییننامه داخلی زندانها هست یا خیر. در این رابطه میبایستی به تکالیفشان عمل کنند.»
به گفته خانم عبادی یکی از بخش‌های مهم قانون اساسی، بخش مربوط به حقوق ملت است و یکی از این حقوق "حق برخورداری از دادرسی عادلانه" است. در قسمت دیگری نیز به این موضوع اشاره شده که زمانی که برای یک جرم، مجازات کمتری وجود دارد، باید مجازات کمتر را برای متهم در نظر گرفت.
نظارت بر اجرای درست این اصول، جزو وظایف رئیس جمهور است. بنابراین شیرین عبادی تاکید می‌کند: «اگر در موردی این حقوق اجرا نمیشود، وظیفه رئیس‌جمهور است که نظارت کند، تذکر دهد و از ابزار قانونی که در اختیارش هست، استفاده کند که متاسفانه آقای روحانی از این ابزارها استفاده مناسب نمیکند.»
یک حقوقدان مقیم ایران اما نظر دیگری دارد. به عقیده او اگر کسی بخواهد درباره عادلانه بودن یک دادرسی نظر دهد، شرط اصلی‌اش آن است که از کیفیت رسیدگی به پرونده باخبر باشد و چون عملا رئیس‌جمهور نمی‌تواند از جزئیات پرونده‌های قضایی مطلع باشد، بنابراین نمی‌تواند درباره آنها نظر دهد.
این حقوقدان به دویچه‌وله می‌گوید: «رئیس‌جمهور بنا بر مقررات آیین دادرسی و سایر قوانین شکلی در این زمینه، طبیعتا اطلاع دقیقی از جزئیات دادگاه‌ها پیدا نمیکند و این کاملا طبیعیست و بدون اطلاع از جزئیات امور قضایی، اظهارنظر قضایی کردن، امریست غیرمعمول و غیرمتعارف. البته گاه ممکن است موضوعی از زاویه نگاه سیاسی مورد گفتگو قرار بگیرد. این یک بحث دیگر است. اما اگر بنابر این باشد که از زاویه حقوق و قوانین یک دادرسی نقد بشود، حتما باید از جزئیات پرونده مطلع بود. رئیس‌جمهور هم در چنین مقامی نیست. لذا من فکر نمیکنم که امکان قانونی و اختیار قانونی برای ورود رئیس‌جمهور به این مباحث وجود داشته باشد.»
آیا اعدامها به منظور فشار بر روحانی انجام می‌شوند؟
برخی از تحلیل‌گران سیاسی بر این نظرند که جناح تندروی حاکمیت ایران که قدرت را در قوه مجریه و نیز در سیاست بین‌الملل به طور کامل از دست داده، به منظور وارد کردن فشار بر دولت روحانی، روند صدور و اجرای احکام اعدام را سرعت بخشیده است.
طرفداران این نظریه بر این اعتقادند که با اجرای هر حکم اعدام در ایران، تیم مذاکره‌کننده اتمی مورد پرسش قرار می‌گیرد و احتمال صدور قطعنا‌مه‌های بین‌المللی علیه ایران بیشتر میشود.
بیشتر بخوانید: محسن امیراصلانی به اتهام تفسیر متفاوت از قرآن اعدام شد
شیرین عبادی اما با این نظر مخالف است. او می‌گوید: «من براین اعتقاد نیستم، زیرا اگر این فرضیه درست میبود، آقای روحانی میبایستی صراحتا مسئله را با مردم مطرح و عنوان میکردند که عقیدهشان غیر از آن چیزیست که در کشور در جریان است. حال آنکه ما میبینیم هیچ نوع واکنش مناسب و مطلوبی از ناحیه آقای روحانی دیده نشده است.»
پس دلیل افزایش شمار اعدامها در ایران در یک سال گذشته چیست؟ به نظر خانم عبادی در یک سال گذشته وضعیت اقتصادی وخیم‌تر شده و نقض حقوق بشر و سانسور همچنان ادامه دارد. مجموعه این عوامل باعث شده تا میزان نارضایتی مردم بیشتر شود.
شیرین عبادی نتیجه می‌گیرد: «زمانی که مردم ناراضیاند، فاصلهشان با حکومت بیشتر میشود و حکومت پایههایش لرزانتر میشود و حکومتی که پایهاش لرزان است، مجبور است دست به ارعاب بزند و کارهایی بکند که مردم را بترساند. به همین دلیل است که ما شاهد خشونتهای بیشتری هستیم، ازجمله اعدامها، ازجمله طرحهایی مانند حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر. تمام اینها نشانهی ترس حکومت از مردم است، برای اینکه حکومت در ضعیفترین حالت خودش است.»
در ساعات پایانی روز سه‌شنبه ۲۸ اکتبر (۶ آبان) گزارش بعدی احمد شهید درباره ایران منتشر خواهد شد. روز جمعه ۳۱ اکتبر (۹ آبان) نیز اجلاس عمومی بررسی ادواری حقوق بشر UPR در ژنو برگزار میشود که در آن تمامی کشورها به اضافه سازمان‌های غیردولتی گزارش خود از وضعیت حقوق بشر کشورشان را ارائه می‌دهند.
کمتر از یک ماه دیگر، یعنی در ۲۴ نوامبر(۳ آذر) آخرین مهلت برای دستیابی به توافق بر سر پرونده اتمی ایران است. آیا شمار اعدام‌هایی که انتقاد جهانی علیه ایران را برمی‌انگیزد می‌تواند بر دستیابی به این توافق تاثیر بگذارد؟