استانبول؛ میزبان اجلاس چهارجانبه سوریه
۱۳۹۷ آبان ۵, شنبه
جنگ داخلی سوریه هفت سال دوام یافته و هنوز راه حلی سیاسی برای این کشمکش خونین پیدا نشده است. روز شنبه قرار است روسای دولت‌های ترکیه، روسیه، فرانسه و آلمان در اجلاسی در استانبول گرد هم بیایند. این نخستین دیدار در این قالب است. این چهار نفر قصد دارند درباره چشم‌انداز سوریه به گفت‌وگو بنشینند.
مهم‌ترین نکات و پرسش‌های این اجلاس به این قرارند:
اوضاع نظامی در سوریه چگونه است؟
در حالی که در مقاطعی بشار اسد قدرت را از دست داده بود، گروه‌های دولتی توانسته‌اند بخش بزرگی از سوریه و تقریبا همه شهرهای بزرگ را دوباره به کنترل خود در آورند. اسد از سوی روسیه و ایران حمایت می‌شود. آخرین کانونی که هنوز در اختیار شورشیان نزدیک به ترکیه قرار دارد، شهر ادلب در شمال غربی سوریه است.
افزون بر این، کردها همچنان بر شمال شرقی سوریه مسلط هستند. آنها با کمک آمریکا در حال نبرد با آخرین شبه‌نظامیان گروه دولت اسلامی (داعش) هستند.
قرار است در اجلاس سوریه در چه زمینه‌ای صحبت شود؟
دستور کار این اجلاس، وضعیت ادلب خواهد بود؛ جایی که ترکیه و روسیه بر سر ایجاد یک منطقه نظامی بی‌طرف و عاری از سلاح در آن به توافق رسیده‌اند تا جلوی تهاجم نیروهای دولتی به شهر را بگیرند. این محدوده از ۱۵ اکتبر ایجاد شده اما به گفته کنشگران محلی، نیروهای رادیکال در آن هنوز حضور دارند. گرچه اوضاع ادلب به نسبت سابق آرام گزارش می‌شود اما در آستانه برگزاری اجلاس استانبول، دیدبان حقوق بشر سوریه از کشته شدن ۷ غیرنظامی در حمله توپخانه سوریه به ادلب خبر داد.
تنها آلمان نیست که شرایط کنونی را فرصتی برای یک فرایند سیاسی جدید با هدف تعامل بین اپوزیسیون و دولت دمشق می‌بیند. در ماه ژانویه نیز در کنگره سوچی که به ابتکار روسیه برگزار شد، کمیته‌ای برای کار روی یک قانون اساسی جدید در سوریه تشکیل شد. البته دولت سوریه تا کنون با چنین گامی و نقش‌آفرینی سازمان ملل در این مسیر مخالفت کرده است.
چرا آلمان در اجلاس استانبول شرکت می‌کند؟
آلمان تاکنون نقش مهمی در بحران سوریه بازی نکرده و این نخستین حضور آنگلا مرکل در چنین نشستی است؛ آن هم در حالی که آلمان پذیرای بیشترین آوارگان سوری در سطح اروپا بوده است. برلین از بهار ۲۰۱۸ تا کنون کنفرانس‌هایی با کشورهای عربی و غربی بر سر پذیرش پناهجویان برگزار کرده است. کشورهایی شامل فرانسه، امریکا، بریتانیا، عربستان سعودی و اردن.
آلمان امیدوار است که اجلاس استانبول گام موثری برای یافتن یک راه‌حل سیاسی برای سوریه باشد. به نظر آلمان، هنوز زود است که حرفی از نقش برلین برای کمک به بازسازی سوریه به میان بیاید. در چارچوب اجلاس استانبول، خانم مرکل فرصتی نیز خواهد داشت تا با سران کشورهای دیگر مذاکراتی دوجانبه داشته باشد. صدراعظم از جمله می‌تواند با پوتین درباره کشمکش اوکراین نیز صحبت کند.
کشورهای دیگر چه منافعی دارند؟
روسیه در تلاش است آنکارا را با توجه به مناسبات تیره ترکیه و آمریکا، هر چه بیشتر به سمت خود بکشاند. مسکو نگران است که نفوذ خودش در سوریه و پایگاه‌های نظامی‌اش در این کشور را از دست بدهد. کرملین همچنین برای کمک به بازسازی برای سوریه تبلیغ می‌کند. در اجلاس استانبول مسکو می‌خواهد پیش از هر چیز، مذاکرات صلح سوریه را دوباره به جریان بیندازد. واقعیت آن است که چون روسیه در کنار سوریه است، هیچ چیز بدون مسکو تغییر نخواهد کرد.
ابراهیم کالین، سخنگوی رئیس جمهوری ترکیه نیز می‌گوید آنکارا از اجلاس خواهان یک نقشه راه برای حل سیاسی جنگ داخلی سوریه است؛ نقشه راهی که شامل تشکیل کمیته قانونی اساسی نیز باشد. کالین افزوده که رجب طیب اردوغان روی حفظ توافق با روسیه درباره ادلب تمرکز خواهد کرد. ترکیه دستکم از بیم موج جدیدی از پناهجویان، به برقراری آرامش در این منطقه علاقمند است.
امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه مایل است آتش‌بس در ادلب تضمین شود و مذاکرات مربوط به راه حل سیاسی تقویت شوند تا از فاجعه‌ای انسانی و سیل جدیدی از آوارگان پیشگیری شود. افزون بر این، وزیر خارجه فرانسه گفته که پاریس می‌خواهد از یک فاجعه امنیتی جلوگیری کند زیرا ممکن است هزاران تن از نیروهای جهادی در اثر حمله به ادلب پراکنده شوند و تروریست‌های خارجی آموزش دیده دوباره به کشورهایشان بازگردند. به طور کلی سوریه در سیاست خاورمیانه‌ای مکرون، جای اول را دارد. فرانسه عضو ائتلاف نظامی ضد داعش در عملیات هوایی در سوریه است که رهبری آن را آمریکا بر عهده دارد.
چرا آمریکا در این اجلاس نیست؟
از نظر نظامی، ایالات متحده هنوز به عنوان متحد کردها در مبارزه علیه داعش در سوریه فعال است. در دوران ریاست جمهوری ترامپ، آمریکا از روند تلاش‌های سیاسی کنار کشید. در مذاکرات پبشین صلح سوریه در ژنو، دیپلمات‌های اروپایی شکایت داشتند که واشنگتن به عنوان یک شریک پرنفوذ و حامی اپوزیسیون، صحنه را ترک کرد و به مسکو داد.
مذاکرات در چه قالبی پیش خواهند رفت؟
مهم‌ترین الگو همان چیزی است که در کنفرانس آستانه پیشنهاد شد. در نشست‌هایی در پایتخت قزاقستان با شرکت روسیه، ترکیه و ایران، پیرامون کاهش تنش در مناطق پرجمعیت برای پیشگیری از تلفات انسانی مذاکره شده است. اردوغان و پوتین هم پیرامون منطقه حائل درادلب دو مرتبه با هم دیدار کرده و به توافق رسیده‌اند. این در حالی است که استفان د میستورا، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه بارها قصد میانجیگری در صلح سوریه را داشته اما ناکام مانده است.