ادعای سفیر آمریکا برای تأمین اینترنت ایرانیان چقدر عملی است؟

ریچارد گرنل، سفیر آمریکا در آلمان، با انتشار پیامی در شبکه توییتر گفته است که آمریکا توانایی تأمین اینترنت برای مردم ایران را دارد. او از تولید‌کنندگان بزرگ تلفن‌های همراه، گردانندگان موتورهای جستجو و رسانه‌های اجتماعی خواسته است برای اجرای چنین وعده‌ای نیروی خود را متحد کنند.

آنچه گرنل می‌گوید در نگاه نخست شبیه داستان‌های علمی - تخیلی به نظر می‌رسد. چون اگر حکومتی مسیرهای ارتباط با شبکه را قطع کند، دسترسی به اینترنت از طریق کامپیوتر و تلفن‌های همراه برای کاربران معمولی تقریبأ غیرممکن می‌شود.

شبکه جهانی وب برای عملکرد صحیح به اتصال دائم با شبکه نیاز دارد تا بتواند بسته‌های داده را ارسال و دریافت کند. اگر حکومتی این ارتباط را قطع کند، وب از کار می‌افتد. اما اوایل دهه ۹۰ میلادی پیش‌از اینکه شبکه جهانی وب همه‌گیر شود، بسیاری از اینترنت برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کردند آن‌هم بدون اینکه، به صورت دائم آنلاین باشند.

آن زمان از برنامه‌های CrossPoint استفاده می‌شد. این برنامه‌ها نرم‌افزارهای بحث و گفتگو را با یک برنامه ایمیل همراه می‌کردند. سرور آن‌‌ها هم رایانه‌های شخصی خانگی بودند که مجهز به یک یا دو مودم تلفنی بودند.

این سرورها با یک تماس تلفنی به هم متصل می‌شدند و داده‌ها را مبادله می‌کردند. این روش در حکومت‌های استبدادی هم پاسخگو بود. مثلأ سال ۱۹۹۱ در جریان جنگ داخلی یوگسلاوی شبکه‌ای به نام "زمیر" فعال بود. به محض اینکه یکی از کامپیوترهای خانگی این شبکه با یک خط تلفن در کشوری آزاد مرتبط می‌شد، ارتباط شبکه با اینترنت هم برقرار می‌‌شد.

در چنین روشی ممکن است‌، ارسال یک ایمیل از فرستنده به گیرنده چند روز طول بکشد، اما این در هر حال سریعتر از نامه‌های پستی است.

روشن است، راه حلی که بتواند به مردم ایران و شهروندان سایر حکومت‌های مستبد امروزی کمک کند، باید بهتر باشد. سیستمی که سفیر آمریکا از آن صحبت می‌کند بر اصل ارتباط صدها هزار یا میلیون‌ها تلفن هوشمند استوار است. به این ترتیب که تمام کسانی که می‌خواهند به چنین سیستمی بپیوندند، می‌توانند با نصب یک اپ به طور مستقیم با هم مرتبط شوند. در این وضعیت هر گوشی تلفن خود تبدیل به یک سرور می‌شود و با تلفن‌های دیگری که در مجاورت آن است مرتبط می‌شود.

چنین سیستمی یک اینترنت موازی ایجاد می‌کند که برقراری ارتباط با یکدیگر را برای کاربران فراهم می‌سازد. اگر حفر‌ه‌ای در این شبکه به وجود آید، پیام ارسال شده باید صبر کند تا به مسیر ارتباطی بعدی رسد.

چنین سیستمی پیشتر نمونه‌ای به نام برنامه Bridgefy داشته است. در این برنامه گوشی‌های هوشمند از طریق بلوتوث به هم متصل می‌شوند. تظاهرکنندگان در هنگ کنگ قبلاً از این برنامه با موفقیت استفاده کرده‌اند. معترضان در لبنان هم از این سیستم استفاده می‌کنند.

برقراری ارتباط از طریق WiFi تلفن‌های همراه می‌تواند به همین روش امکان پذیر باشد. البته چنین سیستمی برای برنامه‌نویسان آسان نخواهد بود.

فابین مارکواردت که در دانشگاه بن در زمینه شبکه‌ها و امنیت فناوری اطلاعات تحقیق می‌کند به دویچه‌ وله می‌گوید: «در چنین شبکه‌ای توزیع مؤثر پیام دشوار است. اگر همه پیام‌ها مرتب برای همه فرستاده شوند، این خطر وجود دارد که در نهایت در گوشی‌های بسیاری داده‌های فراوانی بدون آنکه از آنها استفاده شود روی هم انبار شوند.»

مهمتر این است که کاربران در حکومت‌های سرکوبگر مانند چین یا ایران، باید نگران آن باشند که ردپایی از آنها برجای نماند. رد نخست سیم کارت تلفن هوشمند آنهاست.

چنین مشکلی با یک برنامه هوشمندانه بلوتوث یا WiFi مطرح نیست. چون کاربران نیازی به ثبت نام در یک شرکت مخابراتی ندارند و به راحتی قابل تشخیص نیستند. تنها شرط خرید یک تلفن همراه به صورت ناشناس است. نکته مهم دیگر استفاده از نرم افزارهای پیا‌م‌رسانی است که رمزگذاری شده باشند.

چنین نرم‌افزارهایی در حال حاضر وجود دارد: برنامه‌ای به نام Signal از سیستم Whisper که کارکرد آن مشابه واتس‌اپ است. البته بر خلاف واتس‌اپ، هیچ کس جز گیرنده نمی‌تواند بفهمد چه کسی پیام را ارسال کرده یا محتوای پیام چیست حتی نیازی به دسترستی به شماره تلفن‌های ذخیره شده در تلفن کاربر هم ندارد.

یک راه دیگر ارتباط ماهواره‌ا‌ی است. اگر کشوری تمام کانال‌های ارتباطی با خارج از کشور را قطع کند، تنها راه ماهواره‌ای باقی می‌ماند. اما همه تلفن‌های همراه نمی‌توانند با ماهواره‌ها ارتباط برقرار کنند چون تجهیزات فنی ارسال سیگنال به سمت ماهواره را ندارد.

اما تلفن‌های شرکت ارتباطات ماهواره‌ای آمریکایی ایریدیوم این توانایی را دارند. این شرکت یک پیام‌رسان ویژه هم دارد. می‌توان چند صد دستگاه از این تلفن‌ها را به افراد قابل اعتماد در ایران رساند تا آنها بتوانند با جهان خارج ارتباط برقرار کنند. تنها مشکل اینجاست که این سیستم توان ارسال تصاویر با وضوح بالا یا ارسال فیلم با حجم بالا را ندارد و ابتدا تنها امکان ارتباط نوشتاری به صورت متن‌های ساده را فراهم می‌‌کند.