ادامه کاهش تیراژ و افزایش قیمت کتاب در سال ۹۳
۱۳۹۳ اسفند ۲۰, چهارشنبه
مسئولان جمهوری اسلامی برای مثبت نشان کارنامه نشر و رونق کتاب‌خوانی در ایران معمولا به افزایش عنوان کتاب‌های منتشر شده در هر سال استناد می‌کنند.
افزایش عنوان‌ها واقعیتی است که آمار نشر آن را تائید می‌کند. اما این آمار تنها بخشی از واقعیت است و بدون در نظر گرفتن مولفه‌های دیگری نظیر تیراژ، تعداد صفحه‌ها و شمارگان کل کتاب‌های منتشر شده در یک دوره زمانی، بررسی وضعیت نشر ممکن نیست.
از این منظر، وضعیت نشر کتاب در ایران از نخستین سال‌های شکل‌گیری جمهوری اسلامی با نوسان‌های اندکی سیری قهقرایی طی می‌کند که با روی کار آمدن دولت یازدهم نیز ادامه دارد.
کاهش ۲۴ درصدی شمارگان کل کتاب‌ها
موسسه خانه کتاب، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به دلیل دسترسی به اطلاعات رسمی وضعیت نشر در ایران، مهمترین و به لحاظ آماری از معتبرترین نهادهای فعال در این حوزه محسوب می‌شود.
مجید غلامی‌جلیسه، معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی این موسسه در نشست اطلاع‌رسانی برنامه‌های هفته کتاب سال ۹۳ اعلام کرد که در هفت ماه نخست امسال تعداد عنوان کتاب‌های منتشر شده به نسبت مدت مشابه در سال گذشته ۱۳ درصد افزایش یافته است.
بیشتر بخوانید: سرانه مطالعه و "آمارسازی ناشیانه" مسئولان جمهوری اسلامی
غلامی‌جلیسه می‌گوید در این مدت شمار کتاب‌های چاپ اول نیز ۲۱ درصد بیشتر از هفت ماهه نخست سال گذشته بوده است.
او می‌افزاید در عین حال تیراژ متوسط کتاب ۱۷ درصد و شمارگان کل کتاب‌های چاپ شده ۶ درصد کاهش داشته است.
آمار منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب برای چهارماه ابتدایی امسال حکایت از کاهش ده درصدی متوسط تیراژ کتاب داشت.
مطابق اطلاعات این موسسه، کاهش شمارگان کل کتاب‌ها در ۹ ماه نخست امسال نسبت به دوره مشابه سال پیش ۲۴ درصد بوده است.
کتاب‌خوانی و "دستاورد انقلاب اسلامی"
تولیان امور فرهنگی در دولت گذشته در مورد سرانه مطالعه ایرانیان ادعاهای عجیبی مطرح می‌کردند و این میزان را که زمانی چند دقیقه در روز اعلام شده بود به ۷۶ دقیقه "افزایش دادند".
منصور واعظی، دبیرکل وقت نهاد کتابخانههای عمومی، چهارم بهمن ماه ۱۳۹۱ در یک نشست خبری ضمن اعلام این رقم مدعی شد: «یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی و دولت‌های نهم و دهم در کشورمان، ارتقا، هدفمند شدن و سامان‌یافتن سطح مطالعه در میان اقشار مختلف بوده است.»
واعظی نیز مانند دیگر مسئولان حکومتی برای چنین ادعایی به افزایش عنوان کتاب‌های منتشر شده در هر سال استناد کرد و کاهش تیراژ متوسط و سقوط چشمگیر شمارگان کتاب‌های منتشر شده در سال را نادیده گرفت.
بیشتر بخوانید: کاهش ۴۳ درصدی تیراژ کتاب در یک دهه
در دهه هشتاد خورشیدی تعداد عنوان کتاب‌های منتشر شده تقریبا دو برابر شده، اما در این فاصله، به ویژه در دوره مورد نظر واعظی مجموع کتاب‌های چاپ شده کاهش یافته است.
تعداد کل کتاب‌های چاپ شده در ایران از ۲۲۸ میلیون و ۵۵۰ هزار نسخه در سال ۸۵ (نخستین سال دولت نهم) به ۱۹۸ میلیون و ۶۰۰ هزار در سال ۸۹ (نخستین سال دولت دهم) رسیده است.
سیر نزولی تیراژ کتاب‌های ادبی
وضعیت نشر کتاب در سال ۹۳ نیز ادامه روندی است که از مدت‌ها پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد. به عبارت دیگر هر سال، به رغم رشد جمعیت و افزایش تحصیل‌کردگان از تعداد کتاب‌هایی که برای مطالعه به آنها عرضه می‌شود کاسته شده و این شرایط امکانی برای افزایش سرانه مطالعه فراهم نکرده است.
روند رو به کاهش تیراژ کتاب که با روی کار آمدن دولت یازدهم ادامه پیدا کرده، از واقعیت‌هایی است که وضعیت بحرانی نشر و کتاب‌خوانی در ایران را آشکارتر می‌کند.
یکی از شاخص‌های مهم سنجش سرانه مطالعه، میزان خواندن کتاب‌های غیردرسی به ویژه کتاب‌های ادبی است.
تیراژ متوسط کتاب‌های ادبی در ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی بیش از ۵ هزار نسخه بود و در سال ۹۰ به اندکی بیش از ۲۰۰۰ نسخه کاهش یافته است.
بر اساس آمار موسسه خانه کتاب در ۹ ماه ابتدای امسال در حوزه ادبیات ۷۱۳۴ عنوان کتاب منتشر شده که نسبت به مدت مشابه سال پیش ۲۰ درصد افزایش داشته است. با این همه تیراژ متوسط کتاب‌های ادبی در سه فصل نخست سال جاری ۱۶۸۰ نسخه بیشتر نبوده است.
اعتراف به آمارسازی درباره کتاب‌خوانی
به گزارش خبرگزاری دوتی ایرنا، علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سی‌ام شهریور امسال تیراژ متوسط کتاب در ایران را "نامناسب" خواند.
وی اعتراف کرد: «برخی آمارهایی که در گذشته برای نشان دادن افزایش تعداد کتابخوان‌ها مطرح می‌شد، آمارسازی بوده است.»
کتابسازی بلای دیگری است که دامنگیر نشر در ایران شده است. این معضل در حوزه انتشار کتاب‌های دینی و آثاری که با حمایت مالی دولت و نهادهای حکومتی منتشر می‌شوند چشمگیرتر است.
معاون فرهنگی موسسه خانه کتاب در این باره می‌گوید: «بحث کتابسازی و کتاب‌های زرد مسئله‌ای نیست که دفعتا پدید آمده باشد بلکه سال‌هاست که این مسئله در حال رشد است.»
بیشتر بخوانید: فقر و فلاکت کتاب‌خوانی و کتابخانههای عمومی ایران
محمد کاظم شمس، مدير موسسه بوستان کتاب دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، در حاشیه بیست و دومین نمایشگاه کتاب تهران، به خبرگزاری ایرنا گفت: «ضعف توانایی‌های علمی و بعضی سودجویی‌ها در بخش خصوصی، باعث شده که به نشر کتاب در حوزه دين تنها به عنوان منبع کسب درآمد و سود نگاه شود.» او می‌گوید: «اين مساله آسيب‌های جدی به حوزه دين وارد می‌کند.»
شمار عنوان کتاب‌های حوزه دین در ۹ ماه نخست امسال به نسبت مدت مشابه سال گذشته ۲۴ درصد افزایش داشته که بالاترین میزان در میان تمام حوزه‌هاست.
کتاب‌های گران، کتاب‌های رایگان
تیراژ متوسط کتاب‌های دینی نیز در سال ۹۳ تقریبا دو برابر کتاب‌های ادبی، و اندکی بیش از ۳۱۰۰ نسخه است. بسیاری از این کتاب‌ها برای تولیدکنندگان سودآور هستند اما به طور مجانی پخش می‌شوند و در چرخه اقتصاد نشر نقشی ندارند.
یکی از این کتاب‌ها "دست پنهان" نام دارد که موضوع آن "نگاهی به تاریخچه و مبانی فقهی و بازتاب‌های قمه‌زنی در افکار عمومی و رسانه‌های بین المللی" ذکر شده است.
"دست پنهان" در سال ۸۶ در تیراژ صد هزار نسخه چاپ و در آستانه ماه محرم میان مردم و در هیئت‌های عزاداری توزیع شد.
این کتاب یک سال بعد به چاپ هشتم رسید و ویرایش تازه‌ای از آن در ۱۳۰ هزار نسخه و به صورت رایگان پخش شد.
این گونه کتاب‌ها و جزوه‌های دعا و امثال آن که در تیراژ وسیع منتشر می‌شوند تعداد عنوان‌های هر سال و شمارگان کل کتاب را افزایش می‌دهند اما در مطالعه واقعی سهم چندانی ندارند.
یکی دیگر از معضلات بازار نشر افزایش شدید قیمت کتاب است. به گزارش ایسنا، علی جنتی بهمن‌ما ماه امسال گلایه کرد که بسیاری حاضرند برای خرید یک پیتزا و عصرانه ۱۸ هزار تومان پرداخت کنند اما "برای خرید یک کتاب که می‌تواند غذای فکری برای یک یا دو هفته باشد، ۵۰۰۰ تومان هزینه نمی‌کنند".
ظاهرا وزیر ارشاد از تحولات بازار کتاب در این سال‌ها بی‌خبر است؛ میانگین قیمت کتاب از حدود ۴۵۰۰ تومان در سال ۸۸ به نزدیک ۱۱ هزار تومان در سال ۹۲ افزایش یافت و مطابق آمار خانه کتاب، بهای متوسط هر جلد کتاب در نیمه اول امسال ۱۳ هزار تومان بوده است.