ابتکار ترکیه و انزوای ایران در مسایل منطقه

شهر استانبول، میزبان کنفرانس دو روزه سفرای فلسطین در روزهای ۲۳ و ۲۴ ژوییه بود. در این کنفرانس رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه و محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین خواستار به رسمیت یافتن کشور مستقل فلسطین وعضویت کامل آن در سازمان ملل متحد شدند.

در روزهای اخیر مخالفان دولت سوریه نیز در ترکیه نشستی برگزار کرده بودند که موجب شکاف بیشتر میان ایران و ترکیه بر سر موضوع سوریه شد. آیا اکنون مسئله‌ی فلسطین نیز به چالشی دیگر میان ایران و ترکیه تبدیل می‌شود؟

تفاوت دیدگاه ایران و ترکیه بر سر فلسطین

در نشست سفرای فلسطین، اردوغان سخنان تندی علیه اسرائیل عنوان کرد و فلسطینیان را به وحدت فراخواند. پیش از این داوود اوغلو، وزیر امور خارجه‌ی این کشورگفته بود که ترکیه نخستین کشوری خواهد بود که استقلال فلسطین در سازمان ملل را به رسمیت خواهد شناخت.

عارف کسگین کارشناس "مرکز استراتژیک ترکیه"، در گفت‌وگو با دویچه‌وله به دیدگاه‌های متفاوت ترکیه و ایران پیرامون مسئله فلسطین اشاره می‌کند: «ترکیه نخستین کشور مسلمان است که اسرائیل را به رسمت شناخت اما ایران اسرائیل را به عنوان یک دولت قبول نمی‌کند. ترکیه بر ایجاد دو دولت فلسطین و اسرائیل تاکید می‌کرد و حتی پیش از قدرت گرفتن حزب "عدالت و توسعه" طرفدار بازگشت اسرائیل به مرزهای ۱۹۶۷ بود. ترکیه طرفدار پروژه‌ی صلح اعراب بود. دیدگاه اردوغان چیز جدیدی نیست و سیاست این کشور تغییر زیادی نکرده است».

قدرت‌گیری ترکیه در منطقه؟

ساکار دمیرتاش، رییس نمایندگی روزنامه حریت در آنکارا با رد نظر آقای کسگین به دویچه‌وله می‌گوید: «در پنج سال اخیر ترکیه سیاست خاورمیانه‌ای جدیدی در پیش گرفته است. ترکیه شانزدهمین قدرت اقتصادی دنیاست و نه تنها به بازار داخلی، بلکه به بازار جهانی و منطقه هم نیاز دارد.»

به‌نظر دمیرتاش از روزنامه حریت، گرایش‌های اسلامی حزب حاکم عدالت و توسعه هم نقش ترکیه را در میان کشورهای عرب افزایش داده‌اند. وی خاطرنشان می‌کند: «مجموعه‌ی این عوامل باعث شده است که ترکیه در منطقه قدرت پیدا کند و سیاست خارجی آن نقش تاثیرگذاری در رویدادهای منطقه داشته باشد».

سه شرط اردوغان برای اسرائیل

درخواست آمریکا و اتحادیه اروپا آن است که ترکیه مناسبات خود را با اسرائیل بهبود بخشد. ترکیه حتی پس از حادثه‌ی کشتی "مرمره آبی" هم روابط کشورش را با اسرائیل قطع نکرد. اکنون اردوغان برای کاهش مخالفت افکار عمومی، سه شرط را برای بهبود مناسبات کشورش با اسرائیل مطرح می‌کند.

نخست وزیر ترکیه در دومین نشست سفرای فلسطین در استانبول گفت:«تا زمانی که اسرائیل به دلیل حمله‌ی خونین به کشتی مرمره آبی از ترکیه عذرخواهی نکند، روابط دو کشور بهبود نخواهد یافت». اردوغان همچنین اسرائیل را به پرداخت غرامت به بازماندگان قربانیان این حادثه فراخواند و خواستار قطع محاصره غزه شد. اردوغان تاکید کرد که در غیر این صورت امیدی به بهبود روابط دو کشور نیست.

به نظر عارف کسگین از مرکز استراتژیک ترکیه، اگر اسرائیل حتی دو مورد از این سه شرط را هم بپذیرد، مناسبات دو کشور بهبود خواهد یافت.

ایران چگونه سیاستی دارد؟

عارف کسگین با اشاره به سخنان شدیداللحن اردوغان در قبال اسرائیل می‌گوید که تفاوت‌های اساسی بین سیاست ترکیه و ایران وجود دارد. به‌نظر او حمایت ایران از حزب الله لبنان، رژیم سوریه و حماس در غزه به معنای سرنگونی اسرائیل است و این سنگ بنای سیاست ایران است.

وی می‌افزاید: «ما دردیدگاه‌های ترکیه و ایران تضاد می‌بینیم. ترکیه هم با جنبش فتح و هم با گروه حماس ارتباط خوبی دارد. اما نگرش ترکیه به حماس یک نگرش مشروط است و با نگاه ایران به حماس تفاوت دارد. ترکیه می‌خواهد که فتح و حماس به وحدت برسند، اما نظام جمهوری اسلامی ایران چنین چیزی نمی‌خواهد. از این منظرهم تفاوت دیدگاه‌های ترکیه و ایران واضح است.»

دلیل فعال شدن سیاست خارجی ترکیه؟

به‌نظر کسگین، ترکیه در فکر "توسعه طلبی و برتری‌‌‌طلبی منطقه‌ای" نیست و قصد ندارد امپراطوری عثمانی را احیا کند، بلکه می‌خواهد از افراط گرایی پیرهیزد. این افراط گرایی به‌نظر او می‌تواند در ایران، در اسرائیل و یا در نوار غزه باشد.

کسگین در ادامه می‌‌گوید: «اگر سیاست منطقه‌ای ایران و ترکیه را مقایسه کنیم، نتیجه می‌گیریم که سیاست خارجی ایران در مقابل سیاست ترکیه قرار گرفته‌است. موضوع سوریه این شکاف را آشکار تر کرد.» به باور کسگین، هردو کشور به این نتیجه رسیده‌اند که به هم نیاز دارند و برای همین تنش و بحران را کنترل کردند تا تبدیل به بحران نشود، اما مسئله سوریه می تواند این مناسبات را به تنش تبدیل کند.

"چشم انداز خوب برای مخالفین دولت ایران"

به عقیده کسگین، تشدید اعتراضات در سوریه یا سرنگونی بشارالاسد موجب خواهد شد که مخالفان جمهوری اسلامی و جنبش سبز در ایران نیز جان تازه‌ای بگیرند. این کارشناس مرکز استراتژیک ترکیه به همین دلیل، مسئله سوریه را یک مسئله امنیتی و داخلی ایران به شمار می‌آورد. او می‌گوید اگر در ایران هم اعتراض‌ها مانند سوریه اوج بگیرند، ترکیه طرف مخالفان را خواهد گرفت.

فلسطین چالش بعدی ترکیه و ایران؟

کسگین معتقد است که بین ایران و ترکیه، بر سر مسئله فلسطین نیز اختلاف نظر شدیدی وجود دارد. اما ساکار دمیر تاش از روزنامه حریت ترکیه موافق این نظر نیست. وی ضمن تائید اختلافات ترکیه با ایران بر سر مسئله فلسطین به دویچه وله می‌گوید که موضوع فلسطین به چالش جدیدی بین ایران و ترکیه تبدیل نخواهد شد.

هر دو کارشناس در گفت‌وگو با دویچه‌وله تاکید می‌کنند که به موازات فعال شدن سیاست خارجی ترکیه و افزایش ابتکارات این کشور در حل مشکلات منطقه، نفوذ ایران در این حوزه کاهش خواهد یافت.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: مهیندخت مصباح