آیا توافق کردها با اسد نقطه پایان "پروژه روژاوا" خواهد بود؟
۱۳۹۸ مهر ۲۹, دوشنبه
منطقه خودمختار کردها در شمال سوریه از ابتدا به عنوان "خاری در چشم اردوغان" توصیف می‌شد. حال با حضور ارتش سوریه در این منطقه، رؤیای خودمختاری آنان با خطر فروپاشی مواجه شده است. در چنین وضعی چه چیزی از پروژه "روژاوا" بر جای می‌ماند؟ تحلیلگران خبرگزاری آلمان تلاش کرده‌اند پاسخی برای این پرسش بیابند.
بایستی برای مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دمکراتیک سوریه (SDF)، دشوار بوده باشد که برای مقابله با حملات ترکیه از بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور، کمک بخواهد. او خود درباره توافق با دمشق نوشته بود: «ما اعتمادی به قول و قرار آنها نداریم. صادقانه بگویم، دریافتن اینکه اصلا به چه کسی می‌توان اعتماد کرد دشوار است.»
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
با خروج نیروهای نظامی آمریکا از شمال سوریه و افزایش درگیری‌های نظامی، شبه‌نظامیان کرد "یگان‌های مدافع خلق" تحت رهبری نیروهای دمکراتیک سوریه، عملا در مخمصه گرفتار شدند. مظلوم عبدی نوشت: «ما اینک با سینه عریان در برابر خنجر ترکیه قرار گرفته‌ایم.»
خبرگزاری آلمان در گزارشی تحلیلی یادآور شده که با حضور ارتش بشار اسد در مناطق شمالی، پروژه خودمختاری کردستان غربی (روژاوا) که حاصل مبارزه‌ای سخت و طولانی است، به پایان خود نزدیک می‌شود.
پیش از آغاز حمله نظامی ترکیه در روز ۱۷ مهر (نهم اکتبر)، حدود یک سوم کل مساحت سوریه تحت کنترل نیروهای دمکراتیک قرار داشت و جزوی از اداره خودگردان شمال و شمال شرق این کشور محسوب می‌شد.
بشار اسد نیروهای نظامی خود را تابستان سال ۲۰۱۲ میلادی از مناطق کردنشین خارج کرد تا بتواند در نقاط دیگر با جهادگرایان بجنگد. بدین ترتیب جنگ داخلی فضا را برای تأسیس "روژاوا" یا منطقه خودگردان کردنشین سوریه آماده کرد.
تلاش‌ها برای ایجاد این خودمختاری البته از سوی مجامع بین‌المللی به رسمیت شناخته نشد. اما این آزمون جمعیت حدودا ۲۵ میلیونی کردها در کشورهای مختلف منطقه را که تاکنون دولتی مستقل نداشته‌اند تقویت کرد.
اکثریت کردها در ترکیه زندگی می‌کنند. پس از آن بیشترین تعداد کردها در ایران و عراق هستند. برآوردها نشانگر جمعیت دست‌کم یک میلیون نفری کردهای سوریه است. این در حالی است که دولت مرکزی در سال‌های گذشته عملا در مناطق کردنشین سوریه قدرتی نداشته است.
بازی اردوغان با کارت اسد
اینک اما پرچم سوریه دوباره در این مناطق برافراشته شده و تانک‌های حکومت مرکزی به آن راه یافته‌اند. ارتش بشار اسد تا شهرهای تل تمر در حسکه، الثوره (طبقه) در نزدیکی رقه و منبج و دیگر مناطق کردنشین این کشور از جمله کوبانی پیشروی کرده است؛ همان جایی که شبه‌نظامیان کرد در سال ۲۰۱۵ میلادی با حمایت آمریکا جهادگرایان "دولت اسلامی" (داعش) را وادار به عقب‌نشینی کردند.
حتی پس از آتش‌بس پنج‌روزه اعلام‌شده در پنجشنبه گذشته (۲۵ مهر) میان ترکیه و کردهای سوریه نیز تضمینی برای کردها وجود ندارد که واحدهای نظامی اسد روزی دوباره از این مناطق خارج شوند. به گفته نیروهای دمکراتیک سوریه، معامله با دمشق توافقی "کاملا نظامی" است.
در این میان رئیس جمهوری ترکیه مستقیما با کارت حضور ارتش سوریه در مناطق کردنشین بازی می‌کند. رجب طیب اردوغان می‌خواهد منطقه خودمختار شمال سوریه را از میان ببرد و از این طریق الگویی را که جذابیت بسیاری برای کردهای ترکیه دارد بی‌اثر کند.
افزون بر این، چنین اقدامی برای اردوغان با مصرف سیاسی داخلی نیز همراه است. او می‌خواهد از این طریق در صفوف مخالفان خود نیز تفرقه انداخته و میان "حزب دمکراتیک خلق‌ها" با بقیه اپوزیسیون ترکیه شکاف ایجاد کند. اردوغان حزب دمکراتیک خلق‌ها را نیز وابسته به حزب ممنوعه کارگران کردستان (پکک) می‌داند؛ اتهامی که این حزب آن را رد می‌کند.
این حزب طرفدار حقوق کردها در ترکیه با دقت پروژه "روژاوا" را دنبال می‌کند. حزب دمکراتیک خلق‌ها برخلاف ادعای اردوغان و ملی‌گرایان ترکیه، مدعی تشکیل دولتی مستقل نیست، بلکه برای تأسیس دولتی با ساختار فدرالی در چارچوب مرزهای این کشور مبارزه می‌کند که به گفته خود، از جمله کردها بتوانند در آن از حقوق بیشتری برخوردار باشند.
به همین دلیل، آنگونه که آزاد باریش، معاون مقام دبیرکلی حزب دمکراتیک خلق‌ها، به خبرگزاری آلمان گفته است، "نوعی خویشاوندی" میان این حزب و "روژاوا" وجود دارد. به گفته باریش: «روژاوا خاری در چشم اردوغان است، زیرا [این پروژه] الگویی است برای ترکیه‌ای فدرالیستی متضمن خودمختاری کردها.»
باریش می‌گوید، موضوع در اینجا بر سر نوعی "تجربه دمکراتیک" است که از نظر او غرب متوجه آن نیست. این موضوع در آلمان نیز واکنش‌هایی به‌شدت احساسی برانگیخته است. چند روز پیش در ایالت نوردراین ـ وستفالن آلمان شمار زیادی از طرفداران کردها، علیه حمله ترکیه به سوریه دست به تظاهرات زدند که در جریان آن ۹ نفر، از جمله پنج مأمور پلیس مجروح شدند.
"روژاوا"؛ استثنایی در خاورمیانه؟
به گفته پینار تانک، پژوهشگر انستیتوی پژوهش‌های صلح اسلو (PRIO)، برای کردهای شمال شرقی سوریه، این منطقه "رؤیایی قابل تحقق" محسوب می‌شود. خانم تانک می‌گوید: «آنها در مقام مقایسه منطقه‌ای موفق را در سوریه اداره کرده‌اند و ایده‌هایی بسیار پیشرو داشته‌اند.»
از جمله این ایده‌ها می‌توان به تشکیل مدارس مستقل، نیروهای امنیتی مستقل و نیز، از طریق کمک‌های مالی خارجی، سیستم بهداشتی مستقل توسط کردهای سوریه اشاره کرد. در مناطق تحت کنترل کردهای سوریه چندهمسری ممنوع است، زنان و مردان در کنار یکدیگر هدایت اداره‌ها و خدمات عمومی را در دست دارند و باور دینی نیز، برخلاف بخش وسیعی از مناطق خاورمیانه، امری خصوصی تلقی می‌شود.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
اما به گفته تحلیلگران خبرگزاری آلمان، پروژه "روژاوا" بیش از هر چیز بدین خاطر متزلزل شد که حزب اتحاد دمکراتیک (PYD) به عنوان بازوی سیاسی شبه‌نظامیان کرد سوریه، روابط خود با "پکک" را قطع نکرد؛ سازمانی که در ترکیه، آمریکا و اروپا در فهرست تروریستی قرار گرفته است.
به گفته پینار تانک، تصاویر عبدالله اوجالان، رهبر زندانی "پکک" همانگونه زینت‌بخش دفاتر حزب اتحاد دمکراتیک بود که عکس‌های کمال آتاتورک، مؤسس دولت ترکیه، در ادارات و دفاتر دولتی این کشور. به گزارش اندیشکده گروه بین‌المللی بحران، در جریان درگیری ترکیه با "پکک" که می‌خواهد از جمله با استفاده از خشونت به خودمختاری دست یابد، از ژوئن ۲۰۱۵ تاکنون بیش از چهار هزار و ۶۰۰ نفر کشته شده‌اند.
حال کردها بالاجبار با بشار اسد که می‌خواهد تمام سوریه را به کنترل خود در آورد، با بی‌میلی همکاری می‌کنند. روابط آنها شکننده است. حافظ اسد، پدر بشار اسد و رئیس جمهوری سابق سوریه، از ده‌ها هزار کرد سلب تابعیت کرده بود. شمار کردهای فاقد تابعیت سوریه در سال ۲۰۱۱ تا بیش از ۳۰۰ هزار نفر برآورد می‌شد. این در حالی است که کردها در مناطقی از جمله با ذخایر نفتی پراهمیت زندگی می‌کنند.
کردها در عین حال، به گفته پژوهشگر انستیتوی پژوهش‌های صلح اسلو، همواره مجبور به بندبازی میان قدرت‌ها بوده‌اند و "به‌خوبی می‌دانند چگونه می‌توان از رقابت نیروهای مختلف با هم استفاده کرد."