آیا تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه اثرگذار است؟
۱۴۰۱ مرداد ۹, یکشنبه
از زمان حمله روسیه به خاک اوکراین در اواخر ماه فوریه، اتحادیه اروپا با تصویب شش بسته تحریمی تقریبا تمام تبادل اقتصادی با روسیه را که زمانی شریک اقتصادی مهمی به شمار می‌رفت متوقف کرد. اما موارد استثنایی نیز در این میان وجود دارد: گاز، نفت که از طریق خط لوله ارسال می‌شود، مواد غذایی، غلات و کودهای معین شیمیایی شامل تحریم‌ها نشده‌اند.
شورای اتحادیه اروپا که ۲۷ کشور عضو را نمایندگی می‌کند، می‌گوید که تحریم‌هایی علیه ۱۲۱۲ فرد حقیقی و ۱۰۸ شرکت و دیگر نهادها به اجرا درآمده‌اند. شخص رئیس‌جمهوری روسیه، وزیر خارجه او و شماری زیادی اولیگارش‌های ثروتمند حلقه پوتین جزو اشخاص تحریم‌شده هستند.
به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید
نیمی از ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه مسدود شده و دسترسی بانک‌های این کشور به سیستم تراکنش مالی بین‌المللی "سویفت" قطع شده است. صادرات فن‌آوری غربی، فنون هوانوردی، الکترونیک و کالاهای لوکس به روسیه ممنوع اعلام شده است. بیش از ۱۰۰۰ شرکت غربی از حوزه اقتصاد روسیه خارج شده‌اند. علاوه بر اتحادیه اروپا، کشورهای آمریکا، کانادا، ژاپن، سوئیس و بریتانیا نیز تحریم‌هایی علیه روسیه به اجرا گذاشته‌اند.
شبکه پژوهشی "کورکتیو" در بخش "دیده‌بان تحریم"، شمار اقدامات جامعه بین‌الملل از زمان حمله تهاجمی روسیه به اوکراین بدین سو را ۶۸۲۵ مورد عنوان کرده است. این میزان تحریم علیه یک کشور در تاریخ سابقه ندارد.
اقدامات تنبیهی چگونه و چه زمان اثر می‌گذارند؟
حال پرسش این است که این تحریم‌ها چگونه تأثیر می‌گذارند و آیا می‌توانند به تغییر سیاست جنگی کرملین بیانجامند؟
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مصاحبه با دویچه وله که جمعه ۲۹ ژوئیه (۹ مرداد) صورت گرفت، می‌گوید که اقتصاد روسیه به شدت زیر ضربات تحریم‌ها قرار دارد. «بازدهی اقتصاد روسیه حدود ۱۰درصد کاهش داشته است. آن‌ها بزرگترین رکود اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم را تجربه خواهند کرد.»
بورل اذعان دارد که اتحادیه اروپا هنوز به عرضه انرژی از سوی روسیه وابسته است، اما این وضعیت تا چند ماه دیگر تغییر خواهد کرد. «ما همچنان در حال خرید گاز هستیم، اما هم‌‌اکنون واردات خود [از روسیه] را به نصف کاهش داده‌ایم. انتظار معجزه نباید داشت.» روس‌ها اما با پول حاصل از صادرات گاز، نمی‌توانند در غرب، برای مثال فن‌آوری برای تانک‌های خود بخرند. «آن‌ها پول دارند، اما برای آن چیزی دریافت نمی‌کنند.»
در این فاصله نتایج تحقیقات چند دانشگاه و انستیتوی سرشناس حوزه پروهش‌های اقتصادی در مورد اثرات احتمالی تحریم‌ها در روسیه و کشورهای تحریم‌کننده غربی در دست است. تمام این پژوهش‌ها از یک پسرفت تعیین‌کننده در بازدهی اقتصادی در روسیه در سال جاری میلادی خبر می‌دهند. صندوق بین‌المللی پول این پسرفت را ۱۵درصد و اتحادیه اروپا ۱۰درصد ارزیابی می‌کند. ماریا شاگینا، پژوهشگر امور اقتصاد از زوریخ، از یک پسرفت ۶درصدی سخن می‌گوید. او در انستیتوی بین‌المللی پژوهش‌های استراتژیک (IISS) کار می‌کند.
روسیه باید خود را از نو سامان دهد
ماریا شاگینا به دویچه وله می‌گوید: «روسیه همچنان در حال فروش نفت و گاز خود با قیمت‌های تا کنون بی‌سابقه است و بدین گونه صندوق جنگی خود را پر می‌کند، آن‌هم در سطحی که پیش از جنگ داشته است. به همین دلیل ما با وضعیتی روبرو هستیم که در ظاهر به نظر می‌آید که تحریم‌ها بر روسیه تأثیر چندانی نداشته است.»
او می‌افزاید: «اما در سطح اقتصاد خُرد وضعیت به گونه دیگری است، به ویژه در صنعت خودروسازی و هوانوردی. پسرفت در این حوزه‌ها میان ۸۰ تا ۹۰ درصد مشاهده می‌شود.»
این پژوهشگر انستیتوی بین‌المللی پژوهش‌های استراتژیک (IISS) می‌گوید، روسیه باید الگوی اقتصادی خود را به کل دگرگون کند، زیرا دیگر به منابع مالی و بازارهای غربی دسترسی ندارد: «روسیه روند معکوس صنعتی شدن را تجربه خواهد کرد. این‌که روسیه با چه سرعتی بتواند این روند را پشت سر بگذارد و خود را مثلا با چین و یا هند یک‌کاسه کند، خود پرسش بزرگی است.»
گزینه‌های محدود
یولیان هینتس از انستیتوی اقتصاد جهانی با یقین تمام می‌گوید که تحریم‌ها بر روسیه تأثیر خواهند داشت. او به دویچه‌وله می‌گوید، این نظر که غرب بیشتر از روسیه از فشار تحریم‌ها رنج می‌برد، برداشت غلطی است: «وقتی به آمارهای تجاری نگاه کنیم، می‌توانیم ببینیم که اقتصاد روسیه به شدت از فشار تحریم‌ها رنج می‌برد. این، بسیار بسیار بیشتر از رنجی است که اقتصاد اروپا متحمل می‌شود. و این به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.» تغییر سازماندهی تولید به کالاهای روسی که کرملین تبلیغ می‌کند، بسیار دشوار است، زیرا صنعت روسیه به پیش‌کالاهای غربی و دانش فن‌آوری نیاز دارد.
از نظر این کارشناس اقتصاد از شهر کیل آلمان، یافتن خریداران جدید برای نفت و گازی که دیگر به اروپا و آمریکا صادر نمی‌شوند نیز امر دشواری است: «اگر بخواهیم صادق باشیم، این یک آرزو است، برای این‌که برای مثال خط لوله‌ای وجود ندارد. خط لوله‌هایی به سوی چین وجود دارد، اما این شاید ۱۰درصد ظرفیت آن میزانی را دارد که به اروپا صادر می‌شده‌اند. در حال حاضر هیچ جایگزینی برای خط لوله‌هایی که تاکنون برای اروپا عمل می‌کرده‌اند، وجود ندارد.»
بنا به ارزیابی یولیان هینتس، تحریم‌ها در درازمدت تأثیر کامل خود را نشان خواهند داد.
بورل: وضعیت انسان‌ها برای پوتین بی‌اهمیت است
از سیاستمداری چون جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا انتظار بردباری زیادی می‌رود. او معتقد است، روس‌ها به تدریج از مابقی جهان منزوی خواهند شد: «یک اقتصاد مدرن قادر نیست بدون پیوند با قدرت‌های اقتصادی و فن‌آوری کار کند. این امر به اقتصاد روسیه خسارت‌های سنگین وارد خواهد کرد. شاید این امر همین فردا رخ ندهد. شوربختانه این جنگ ادامه‌دار خواهد بود. اما اقتصاد [روسیه] ضربه سنگین خواهد دید.»
به کانال تلگرام دویچه وله فارسی بپیوندید
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید، روزی به این نقطه می‌رسیم که "پوتین باید میان سلاح و کَره برای مردم خود یکی را انتخاب کند. اما من می‌دانم که او دغدغه چندانی برای مردم خود ندارد.»
"تحریم‌ها به ندرت به تغییر سیاست می‌انجامند"
پرسش تعیین‌کننده اما اینجاست که آیا تحریم‌های اقتصادی می‌توانند تغییری در اراده سیاسی رژیم خودکامه حاکم بر روسیه ایجاد کنند؟
در این رابطه الکساندر لیپمان، رئیس انستیتوی اروپای شرقی دانشگاه آزاد برلین به فرستنده رادیویی دویچلند فونک گفته است که صدمات اقتصادی تأثیری بر جنگ‌سالاری چون ولادیمیر پوتین نخواهند گذاشت: «تحریم‌ها در طول هفته‌ها و ماه‌ها تأثیری نخواهند داشت. باید صادق باشیم. پژوهش‌های زیادی در دست است که می‌گویند، تحریم‌ها ابزاری است که به طور متوسط تأثیرگذار نیستند. تحریم‌ها در اغلب موارد تأثیری بر کشورهای تحریم‌شده نداشته‌اند.»