آمار بالای طلاق در ایران نشانه چیست؟

هرروز در ایران ۳۸۱ زوج از یکدیگر طلاق می‏‌گیرند. این آخرین آماری است که خبرگزاری مهر اعلام کرده است.  همین آمار می‏‌گوید بیشترین طلاق‌ها در دو سه سال اول زندگی مشترک روی می‌‏دهد.

دکتر مجید ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی، به خبرگزاری مهر گفته است که ۸۵ درصد زوج‌ها در پنج سال نخست زندگی از یکدیگر جدا می‌شوند و ۳۵ درصد از آنان نیز دارای یک تا دو فرزند هستند.

به گفته‌ی مهرداد درویش‌‏پور، جامعه‏‌شناس مقیم استکهلم، به طور عمومی خطر جدایی در سال‌های اول زندگی بسیار بالاست. او به دویچه‏‌وله می‏‌گوید: «برای شناخت کامل از یکدیگر و این که آیا بین توقعات و شناخت پیشین و تجربه زندگی مشترک همخوانی وجود دارد یا نه، گذشت چند سال اول پس از ازدواج و یا زندگی مشترک کافی است. از این رو بسیاری در همان سالیان اولیه بعد از ازدواج جدا می‌شوند. به ویژه در کشوری که امکان شناخت کامل از یکدیگر و یا زندگی مشترک پیش از ازدواج وجود ندارد و یا بسیار کم است».

او به بعد اقتصادی زندگی مشترک نیز اشاره می‏‏‌کند و این عامل را دلیل دیگری برای سخت‏‌تر شدن طلاق بعد از چندین سال زندگی می‏داند. به گفته این جامعه‌‏شناس هرچه بندها و وابستگی‏‌های متقابل اقتصادی، اجتماعی و عاطفی بیشتر شوند، امر جدایی را دشوارتر و پرهزینه‌تر می‏‌سازد.

وجود فرزند مشترک و بالاتر رفتن سن، دو دلیل دیگری هستند که به نظر آقای درویش‏‌پور طلاق بعد از چندین سال زندگی مشترک را سخت‏‌تر می‏‌کنند و به همین دلیل در سالهای اول زندگی طلاق راحت‏‌تر صورت می‏‌گیرد.

او سپس چنین نتیجه می‏‌گیرد: «یکی دو سال زندگی مشترک فرصت مناسبی است برای روشن شدن میزان فاصله و تفاوت بین توقع و شناخت پیش از ازدواج و پس از آن. افراد به محض آن که دریابند برداشت شان از زوج شان در طی زندگی مشترک با برداشت اولیه‌اشان بسیار متفاوت است، در صورت امکان به جدایی رو خواهند آورد».

طلاق؛ نشانه خودآگاهی زنان؟

نکته دیگری که در آمار طلاق به آن اشاره شده، این است که بیشتر تقاضاهای طلاق از سوی زنان ارائه می‏‌شود. تحقیقات دانشگاهی می‏‌گویند ۹۰ درصد تقاضاهای طلاق از سوی زنان است.

این در حالی است که بر اساس قوانین ایران زنان حق طلاق ندارند و تنها در مواردی که بتوانند به دادگاه ثابت کنند که در "عسر و حرج" یعنی زیر سختی بیش از میزان تحمل قرار دارند، دادگاه حکم طلاق آنها را صادر می‏‌کند. با این وجود درخواست بالای طلاق از سوی زنان نشانه چیست؟

مهرداد درویش‌‏پور معتقد است بین جدایی‏‌ها و خودآگاهی جنسیتی زنان رابطه‏‌ای مستقیم وجود دارد. به گفته این جامعه‏‌شناس در همه جای دنیا بررسی‏‌ها نشان می‏‌دهند که با بهبود موقعیت زنان و یا افزایش خودآگاهی‏‌شان، میزان جدایی‏‌ها بیشتر می‏‌شود.

وی در توضیح علت این امر می‏‏‌گوید: «خانواده عموما نهاد پدرسالاری است که مردان بیش از زنان از تشکیل آن سود می‏‌برند. برای مثال تحقیقات نشان می‏‌دهند که میزان خودکشی در زنان متاهل بیشتر از زنان مجرد و جدا شده است، در حالیکه در مورد مردان این مسئله کاملا برعکس است. همچنین سلامت و بهداشت در میان مردان متاهل بیش از مردان مجرد و مطلقه است، در حالیکه در مورد زنان برعکس است. و بالاخره معمولا زندگی مشترک برای زنان با کاهش امکان ارتقای موقعیت اجتماعی، شغلی و اقتصادی همراه بوده است، در حالیکه برای مردان برعکس است».

بر این اساس او نتیجه می‏‌گیرد که هرچه زنان موقعیت اقتصادی، حقوقی و یا آگاهی‏‌شان افزایش یابد کمتر حاضر به پذیرش این وضعیت خواهند بود.

آقای درویش‏‌پور می‏گوید: «در ایران اگر با بهبود موقعیت اقتصادی و یا حقوقی زنان روبرو نیستیم، دست کم می‏‌توان مدعی شد که آگاهی جنسیتی به شدت بالا رفته و از این نظر باید گفت منابع ارزشی قدرت زنان سخت افزایش یافته است. البته اگر مردان قدرت تطبیق خود با زنان آگاه‏‌شده به حقوق جنسیتی خود را بیابند، آن موقع ما شاهد شکل گیری عشق برابر و خانواده‏‌های برابر خواهیم بود. مشکل این جاست که معمولا بین رشد آگاهی جنسیتی زنان وقدرت تطبیق مردان تفاوت چشمگیری وجود دارد. امری که باعث می‏‌شود افزایش خودآگاهی جنسیتی زنان بیشتر به افزایش طلاق‏ها منجر شود».

طلاق عاطفی دوبرابر طلاق واقعی

طلاق عاطفی یا طلاق خاموش حالتی است که در آن هرچند زن و مرد همچنان به زندگی در زیر یک سقف ادامه می‌دهند، اما از نظر عاطفی نسبت به یکدیگر سرد شده و اعتماد به هم و جذابیت برای یکدیگر را از دست می‌دهند.

هر چند آمار رسمی از میزان طلاق عاطفی در ایران وجود ندارد، اما کارشناسان تخمین می‌زنند که میزان طلاق عاطفی دو برابر میزان طلاق رسمی در کشور باشد.

مهرداد درویش‌‏پور می‏‌گوید که دشواری طلاق برای زنان در ایران، علت بالا رفتن میزان طلاق عاطفی است و این دشواری‏‌های قانونی و البته اجتماعی باعث می‏شود بسیاری از زنان به رغم جدایی عاطفی و جنسی هنوز با همسرشان در زیر یک سقف بسر برند.

او اظهار می‌دارد: «برای مثال برای یک زن ابدا ساده نیست که به دادگاه برود و بگوید به دلیل عدم تفاهم جنسی با شوهرش خواستار جدایی است و دادگاه هم رای به جدایی دهد. مردان هم که به سادگی رضایت به جدایی همسرشان نمی‌دهند. بنابر این نداشتن حق طلاق برای زنان باعث می‏‌شود که بسیاری از آنها مدتها در کنار همسرشان بسر برند بی آن که رابطه جنسی و عاطفی داشته باشند. تنها پس از گذشت زمان گاه طولانی، مردانی که در می‏‌یابند جدایی عاطفی بازگشت ناپذیر شده است، به جدایی رسمی تن در می‏‌دهند».

آقای درویش‏‌پور همچنین به مشارکت پایین زنان در بازار کار که هنوز کمتر از ۲۰ درصد است اشاره می‏‌کند و این را عامل دیگری برای عدم تبدیل طلاق عاطفی به طلاق واقعی می‏‌داند.

اما مهمترین دلیل به نظر مهرداد درویش‌‏پور در افزایش پدیده طلاق عاطفی، فرهنگ و هنجارهای جامعه است: «هنوز فرهنگ و هنجارهای جامعه به طلاق نگاهی تساهل‌آمیز ندارد. معمولا خانواده‏‌ها و اطرافیان تمام توان خود را به کار می‏‌گیرند تا طلاق اتفاق نیافتد و این مداخله‏‌ها گاه منجر به آن می‏شود که فرد به زندگی مشترک ادامه می‌دهد بی‌آنکه پیوند عاطفی و جنسی در کار باشد».

او معتقد است اگر دید جامعه نسبت به طلاق تغییر کند و به  این پدیده نیز همانند ازدواج یا زندگی مشترک بدون ازدواج نگاه کند و در آن دنبال مقصر نگردد، میزان طلاق‏‌های عاطفی نیز کمتر خواهد شد.

به گفته‌ی درویش‏‌پور، «اگر نگاه جامعه لیبرال تر شود و محدودیت‏‌های حقوقی و اقتصادی برای زنان برچیده شود، دیگر پدیده‏‌ای به نام طلاق عاطفی موضوعیتی نمی‏یابد و یا به شدت کم می شود. در آن موقع فاصله طلاق‏‌های عاطفی و حقیقی کمتر می‏شود و یا شاید جامعه بتواند به جای مداخله سنتی خویشاوندان، راه‏‌های متفاوت دیگری برای حل مشکلات خانوادگی جستجو کند».‏

خبرگزاری مهر در گزارشی که از آخرین آمار طلاق منتشر کرده، طلاق در ایران را به زلزله‏‌ای خاموش تشبیه کرده است. خودآگاهی زنان، استقلال بیشتر مادی زنان، تضعیف بنیان خانواده یا زلزله‏‌ای خاموش؛ هرچه هست در هر ساعت ۱۶ زوج ایرانی از هم جدا می‏‌شوند.