آلودگی دریای خزر و ممنوعیت صید ماهیان خاویاری
۱۳۹۵ آذر ۹, سه‌شنبه
ربیع فلاح جلودار استاندار مازندران بارها هشدار داد که تولید خاویار که زمانی در کشور ۳۰۰ تن بوده اکنون به صفر رسیده است. این مقام ایرانی تقصیر را به گردن کشورهایی انداخته که در این دریای بسته نفت تولید می‌کنند. فعالان زیست محیطی خزر ولی نوک حملات و انتقادات خود را متوجه ایران می‌کنند.
بیشتر بخوانید: ورود فاضلاب بیمارستانی به آب‌های خزر
حتی برخی مقامات محلی به سهم ایران در آلودگی خزر اعتراف کردند. به گفته محمدحسین قربانی نماینده آستانه اشرفیه (۷ آذر ۱۳۹۵) ورود فاضلاب و صیدهای بی‌رویه عوامل کاهش آبزیان دریای خزر بوده است. این نماینده مجلس از عدم وجود یک استراتژی صحیح از طرف دولت هم انتقاد می‌کند. او اظهار نگرانی کرده است که "مردم شمال کشور از مصرف ماهی محروم شوند".
پیدا شدن لاشه فک خزری در انزلی
فعالان محیط زیست ایرانی درباره انقراض نسل فک خزری هم هشدار می‌دهند. پیدا شدن لاشه فک خزری در سواحل دهکده ساحلی بندر انزلی نگرانی‌ها را در این میان بیشتر کرده است. فک خزری گونه‌ای از آبزیان پستاندار در حال انقراض است که به شدت تحت حفاظت قرار دارد.
مقامات محلی پیش‌بینی می‌کنند که این فک به علت طوفانی بودن دریا در تور صیادان گرفتار شده و جان خود را از دست داده است. اما به گفته حمیدرضا میرزاده کارشناس محیط زیست علائمی از شکستگی و یا آسیب‌دیدگی ظاهری در لاشه فک دیده نشده و تنها عامل آلودگی میکربی و یا نفتی می‌تواند علت مرگ این فک بوده باشد.
این فعال محیط زیست به دویچه وله می‌گوید: «بحث فاضلاب شهرهای شمالی سال‌هاست ادامه دارد. در رشت و ساری بر اساس مصوبه‌های دولت تلاش‌هایی برای نصب تصفیه‌‌خانه‌ها انجام می‌گیرد. اما در شهرهای کوچک‌تر استان‌های شمالی کشور سیستم فاضلاب وجود ندارد و فاضلاب‌ها نهایتا به دریای خزر سرازیر می‌شوند.»
هشدار مقامات ایرانی
به گفته حمیدرضا میرزاده فاضلاب واحدهای صنعتی در قیاس با فاضلاب‌های خانگی بیشتر کنترل می‌شوند. از سوی دیگر تعطیلی کارخانه‌ها و کاهش کارکرد آنها نیز وضعیت را بهتر کرده است.
این فعال محیط زیست در ادامه تاکید می‌کند: «فعالیت‌های آگاه‌سازی در میان مردم انجام می‌گیرد. ما اخیرا آلودگی هوا در شهر تهران را داشتیم. مدارس تعطیل شد ولی ما مشاهده کردیم که مردم با ماشین تک سرنشین می‌آمدند به شهر. اینکه مردم بدانند تا عمل بکنند فاصله زیادی وجود دارد.
هجوم گردش‌گران به خزر و پراکندگی مراکز زباله و دفن این زباله‌ها در جنگل و مناطقی که مرطوب هستند و بارندگی شدید هست، مشکلات را زیاد کرده است. خصوصا در مازندران دفن زباله در جنگل زیاد شده است چون در آنجا بارندگی زیاد است در نتیجه شیرآبه زباله که جاری می‌شود و در نتیجه بارندگی بخشی از آن سرازیر می‌شوند به طرف نهرها و رودخانه‌ها و دوباره می‌آیند به طرف دریای خزر.»
ممنوعیت صید ماهی خاویاری در خزر
اما مشکلات خزر فقط به آلودگی آب‌های آن ختم نمی‌شود. انقراض ماهیان خاویاری و کاهش خاویار هم بویژه به دغدغه ساحل نشینان تبدیل شده است.
ایران و چهار کشور ساحلی برای جلوگیری از انقراض ماهیان خاویاری تا به‌حال تلاش‌هایی کردند که به گفته کارشناسان هنوز به نتیجه نرسیده است. از جمله امضای پروتکل ممنوعیت صید ماهی‌های خاویاری میان کشورهای ساحلی یکی از این چاره‌اندیشی‌ها بوده است. رؤسای کشورهای ساحلی چهار سال قبل بر سر ممنوعیت صید ماهی‌های خاویاری توافق کردند.
در ظرف دو سال گذشته صید صنعتی خاویار کلا متوقف شده است. اما در همین رابطه تاکنون فقط دو کشور ساحلی آذربایجان و ترکمنستان رسماً پروتکل ممنوعیت صید ماهی‌های خاویاری را در پارلمان تصویب کرده‌اند.
کارشناسان امور خزر به این مسئله هم اشاره می‌کنند که در طی یک دهه گذشته تکثیر نوعی شانه‌دار مهاجم بنام "می‌نوپسیس" هم در دریای خزر بصورت چشم‌گیری افزایش یافته است. این مهاجم با محو کردن پلانکتون‌ها که منبع تغذیه ماهی‌های کوچک کیلکا است، عملا خوراک ماهی‌های خاویاری را ۱۰ برابر کاهش داده است.
طی دو دهه گذشته آمار ماهی‌های کوچک کیلکا که خوراک ماهیان خاویاری است، ۱۰ برابر کاهش یافته و صید ماهی‌های خاویاری خزر از سه هزار تن در سال ۱۹۸۵ به زیر ۸۰ تن در سال‌های گذشته رسید که حاکی از کاهش چشم‌گیر این فسیل‌های زنده با قدمتی ۲۰۰ میلیون ساله است.
هم اکنون چهار گونه اصلی ماهی خاویاری در دریای خزر زندگی می‌کنند: بلوگا، شیپ، اوزون‌بورون و تاس‌ماهی (نوع ایرانی قره‌بورون و نوع روسی چالباش). و همه آنها در لیست حیوانات در معرض خطر انقراض "اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت" قرار دارد.
توقف انتقال فاضلاب‌های باکو به دریا
دالغا خاتین‌اوغلو، مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری "ترند" آذربایجان می‌گوید، مشکلات زیست محیطی از جمله آلودگی‌های نفتی و میکروبی و همچنین انقراض نسل ماهیان خاویاری دغدغه همه کشورهای ساحلی است. وی در این رابطه توضیح می‌دهد که کشورهای ساحلی خزر در سال ۲۰۱۳ حدود ۹۰ میلیون بچه‌ماهی خاویاری را از طریق پرورش مصنوعی به دریای خزر رها کردند.
همین رقم در سال ۲۰۱۴ تا نصف کاهش یافته بود. در همین رابطه وی به این مسئله هم اشاره می‌کند که آمار و اطلاعات دقیقی در دو سال گذشته در دسترس نبوده است.
خاتین اوغلو در ادامه درباره اقداماتی که در جمهوری آذربایجان برای مهار آلودگی‌های فاضلابی انجام شده، می‌گوید: «از سال ۲۰۰۵ آذربایجان با کمک بانک جهانی و چند سازمان دیگر، پروژه حفاظت از آب‌های ساحلی خود را آغاز کرده است و صدها میلیون دلار خرج کرده، از جمله انتقال فاضلاب‌های باکو به دریا هم اکنون متوقف شده و چندین تصفیه‌خانه عظیم فاضلاب در خشکی احداث شده است.»
سرازیر شدن نفت از جزایر آذربایجان
مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری "ترند" آذربایجان در ادامه تصریح می‌کند که در موضوع آلودگی نفتی خزر، مشکل در تاسیسات نفتی نیست. دالغا خاتین‌اوغلو اضافه می‌کند: «در بخش بزرگی از سواحل خزر در باکو، خصوصا جزایری مانند "پیراللهی" نفت سبک در ۵ متری زیر زمین یا دریا است و نفت بصورت محدود، بعضا حتی در اثر زمین لرزه‌های آرام، با شدت بیشتر از زیر خاک راهی دریا می‌شود».
این کارشناس هم مثل دیگر صاحب‌نظران امور خزر تاکید می‌کند که برای حل مشکلات زیست محیطی و جلوگیری از انقراض نسل ماهیان خاویاری اراده همه کشورهای ساحلی (ایران، آذربایجان، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان) ضروری است.