آغاز گشت و گذار "تاکسی" پناهی در سینما‌های آلمان

انتظار آن دسته از فیلم‌دوستانی که به سینمای ایران علاقمند‌ هستند، به پایان رسیده. از روز پنجشنبه (۲۳ ژوئیه / اول مرداد) اکران فیلم "تاکسی"، آخرین ساخته‌ی جعفر پناهی در سینما‌های آلمان آغاز می‌شود. علاقمندان فیلم و سینما حال این فرصت را دارند که به تماشای برنده‌ی خرس طلایی شصت و پنجمین دوره از جشنواره سینمایی برلین بنشینند.

مسئولان شرکت آلمانی "سینمای جهان" (Weltkino) که در عرصه پخش و توزیع فیلم فعالیت دارد، در ماه فوریه سال جاری میلادی خبر نمایش "تاکسی" در آلمان در تابستان سال جاری را داده بودند. طبق اظهارات سخنگوی شرکت "سینمای جهان" در لایپزیگ، این شرکت توزیع و پخش فیلم، پیش از آنکه "تاکسی" به عنوان بهترین فیلم جشنواره برلین برگزیده شود، حق پخش این فیلم در آلمان را خریداری کرده بود.

پناهی در این فیلم با هویت واقعی خود تاکسی می‌راند. مسافران مختلفی سوار تاکسی او می‌شوند و دوربین‌هایی که در تاکسی تعبیه شده‌اند دیالوگ‌ها و رفتار مسافران را ضبط می‌کنند. فیلم شباهت زیادی به فیلم‌های مستند دارد. جعفر پناهی (راست) در نمایی از فیلم "تاکسی".

در آغاز فیلم این‌شبهه وجود دارد که مسافران از وجود دوربین‌ها آگاهی ندارند و موضوعات مورد بحث اتفاقی و تصادفی هستند، اما روند فیلم خلاف این تصور را تقویت می‌کند. می‌توان تصور کرد که این فیلم محصول گفت‌وگوهای متفاوت و متعددی بوده که پناهی در تدوین دست به گزینش زده تا محتوای یک‌دست و دلخواه خود را در قالب یک فیلم تهیه و ارائه کند. نمایی دیگر از فیلم تاکسی.

اغلب دیالوگ‌ها زمینه‌های اجتماعی، سیاسی یا هنری دارند. از موضوع مجازات اعدام گرفته تا سانسور و خودسانسوری در سینما. بیشتر مسافران افرادی عادی و گمنام هستند، تنها نسرین ستوده (تصویر)، وکیل دادگستری و فعال حقوق بشر، چهره‌ای سرشناس در میان آنان است.

فیلم "تاکسی" در شصت و پنجمین دوره از جشنواره فیلم برلین بسیاری‌ را غافلگیر کرد و به عنوان بهترین فیلم موفق به شکار خرس طلایی برلیناله شد. جعفر پناهی مانند سال‌های گذشته نتوانست در برلیناله حضور یابد و به همین دلیل خواهرزاده‌اش خرس طلایی را با چشمان گریان دریافت کرد.

هیئت ۷ نفره داوران بین‌المللی به ریاست "دارن آرنوفسکی" (وسط در تصویر در کنار اودره توتو) فیلم پناهی را به اتفاق آرا برجسته‌ترین اثر در بخش رقابتی برلیناله ارزیابی کرد. محدودیت‌های ساختن فیلم، ممنوع‌الخروج بودن جعفر پناهی و حاشیه‌های گوناگون سبب شده بود که عطش منتقدان و دوستداران سینما برای تماشای فیلم پناهی دوچندان شود.

حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در واکنش به تصمیم برلیناله در نامه‌ای انتقادی به دیتر کاسلیک، رئیس جشنواره فیلم برلین، این فستیوال را به برخورد سیاسی در حوزه فرهنگ و ایجاد "سوءتفاهم‌های تازه علیه مردم ایران" متهم کرده و از جمله نوشته بود: «صدای پای سیاست می‌آید؛ آجرهایی که در جشنواره شما روی هم قرار می‌گیرد به سرعت دیوار برلین تازه‌ای بر گرد جشنواره شما خواهد کشید».

جعفر پناهی پس از پیروزی در کسب خرس طلایی جشنواره برلین به سخنان رئیس سازمان سینمایی در مورد فیلمش واکنش نشان داد و گفت: «آقای ایوبی اول باید دیوارهایی را که خود و مدیران ماقبل ایشان بنا کرده‌اند؛ فرو ریزد و بعد به دیگران هشدار بدهد که دیوار نسازند».

پناهی پس از این موفقیت در مصاحبه با خبرگزاری ایلنا گفت که اگر اجازه اکران فیلم "تاکسی" در ایران داده می‌شد، او این فیلم را از بخش مسابقه برلیناله خارج می‌کرد. او افزود: «ما سال‌هاست که در کشور خودمان صدای پای سیاست را در عرصه هنر به خصوص سینما می‌شنویم که تلاش در آلوده کردن هنر با سیاست دارد. اما آقای ایوبی جدایی هنر از سیاست را به دیگران توصیه می‌کنند!» نمایش تصویر پناهی در مراسم پایانی برلیناله.

جعفر پناهی در اسفندماه ۱۳۸۸ و در پی ناآرامی‌های پس از انتخابات در منزلش به همراه همسر، دختر و ۱۵ تن از میهمانانش بازداشت شد. او در نهایت به ۶ سال حبس و ۲۰ سال محرومیت از فیلم‌سازی محکوم شد. او در سال ۱۳۸۹ به عنوان عضو هیئت داوران به برلیناله دعوت شد؛ اما این کارگردان اجازه خروج از کشور را نیافت. صندلی خالی پناهی در برلیناله.

دست‌اندرکاران جشنواره فیلم برلین در پی تحولات سال‌های اخیر همواره از پناهی به عنوان هنرمندی یاد کرده‌اند که به دلایل سیاسی از فعالیت هنری بازمانده و دچار محدودیت‌های اجتماعی شده است.

جعفر پناهی یکی از موفق‌ترین سینماگران ایرانی در برلیناله محسوب می‌شود. او از جمله در سال ۲۰۰۶ خرس نقره‌ای بریناله را برای فیلم "آفساید" دریافت کرد. خرس نقره‌ای بهترین فیلمنامه برای فیلم "پرده" در سال ۲۰۱۳ و خرس طلایی جشنواره برلین در سال ۲۰۱۵ برای "تاکسی" نیز در کارنامه افتخارات او قرار دارد.