بازار آشفته دارو: مقصر کیست؟

در آستانه اجرایی شدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران، بانک مرکزی ایران به چهار بانک پارسیان، پاسارگاد، سامان و خاورمیانه دستورالعملی ابلاغ کرد که شامل اعطای تسهیلات ارزی کوتاه مدت برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی بود.

در میان این چهار بانک، بانک پارسیان مهمترین نهاد مالی ایران برای خرید دارو به شمار می‌‌رفت که ۲۵ مهر ماه در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه داری آمریکا علیه ایران قرار گرفت. حال خرید دارو و مواد اولیه ساخت دارو به چالشی بزرگ برای ایران تبدیل شده است.

ایران می‌گوید ۹۹ درصد داروهای مورد نیاز خود را داخل کشور تولید می‌کند. اما تولید این داروها نیازمند مواد اولیه است که باید از خارج از کشور وارد شود. 

ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت ۱۴ آبان اعلام کرد که وابستگی کشور به مواد اولیه و موثر دارو ۳۳ درصد است. روشن نیست که این ۳۳ درصد مواد اولیه در ساخت چند قلم از داروهای ایرانی کاربرد دارند و تهیه آنها از چه کانال‌هایی صورت خواهد گرفت.

یک پزشک ایرانی ساکن آلمان به دویچه‌وله می‌گوید: «امیدوارم از هند مواد اولیه وارد نکنند. داروی باکیفیت، مواد اولیه با کیفیت می‌خواهد.»

"داروی ایرانی حالم را بدتر می‌کند"

بازار دارو در ایران ماه‌هاست که آشفته است. نازنین به دویچه‌وله می‌گوید از زمان خروج دونالد ترامپ از توافق اتمی با ایران استرس دارد. او که ۴۴ سال دارد و ساکن تهران است، از ده سال پیش گرفتار بیماری ام‌اس است.

نازنین می‌گوید: «پارسال روز جهانی ام‌اس آقای ظریف گفت که دیگر نگران کمبود داروهای خود نباشید چون با امضای برجام، حالا به راحتی داروهای شما را وارد می‌کنیم. اما الان دکتر من اصرار دارد که داروی ایرانی مصرف کنم و می‌گوید که تولید خودمان از داروی خارجی بهتر است. من باور نمی‌کنم.» 

وزیر بهداشت تأکید دارد داروهای ایرانی کیفیت بالایی دارند و مشابه داروی خارجی هستند. حسن قاضی‌زاده هاشمی مهر ماه گفته بود: «مصرف داروهای خارجی که برای واردات آن باید هزاران ترفند را به کار گیریم، خیانت است، لذا پزشکان و انجمنها باید کمک کنند تا این جایگزینی صورت گیرد، چراکه پروسه‌ای زمانبر است و این فرهنگ باید به تدریج نهادینه شده و با اقناع کردن این تغییر ذائقه صورت گیرد.»

نازنین که ام‌اس دارد به دویچه‌وله می‌‌گوید: «داروی ایرانی که مصرف می‌کنم حالم بدتر می‌شود. تصمیم گرفتنم اصلا دارو مصرف نکنم.»

نازنین می‌گوید توان تهیه داروی خارجی در بازار سیاه را ندارد و از آن گذشته نگران است که در بازار سیاه داروی تلقبی به او بفروشند. او تنها بیماری نیست که این روزها درمانده و سرگردان است. سولماز ایکدر، خبرنگار ایرانی ساکن ترکیه به دویچه‌وله می‌گوید: «چند ماه است که من به طور مرتب برای بیماران داخل ایران دارو می‌فرستم به خصوص برای بیماران گرفتار ام‌اس یا سرطان.»

ایکدر شهریور ماه پیامی با این مضمون در حساب کاربری خود در توییتر منتشر کرده بود: «دوستان و آشنایان گرامی اگر احتیاج به دارویی خاص دارید که این دارو در ایران پیدا نمی‌شود، لطفا با من تماس بگیرید… اگر بتوانم داروی مورد نیازتان را تهیه و با مسافر به ایران می‌فرستم.»

او از آن زمان تا به حال صدها نسخه‌ از داخل ایران دریافت کرده که تهیه برخی از آنها در ترکیه هم به سادگی ممکن نیست. او می‌گوید بسیاری از این داروها خاص هستند و قیمت آنها بسیار بالاست که با توجه به سقوط ارزش ریال، قیمت آنها برای بیماران ساکن ایران نجومی شده است.

اصرار وزیر بهداشت برای جایگزین کردن سریع مشابه داخلی

وزارت بهداشت تأکید دارد که مشابه بسیاری از داروها در کشور وجود دارد و دولت حسن روحانی موفق شده است با اجرای طرح بیمه سلامت‌، تولید دارو در داخل ایران را به ۹۹ درصد افزایش دهد. ایرج حریرچی شهریور ماه گفته بود با اجرای طرح بیمه سلامت، کمبود دارو به زیر یک درصد و حدود ۴۰ قلم رسیده است. 

اگر این گفته صحت داشته باشد، روشن نیست که چرا وزارت بهداشت برای واردات  ۲۲ هزار قلم دارو و تجهیزات پزشکی به ارز دولتی یعنی ارز ۴۲۰۰ تومانی نیاز دارد. این آمار را حسن قاضی زاده هاشمی، وزیر بهداشت ۲۴ مرداد ماه اعلام کرده بود. حال وزارت بهداشت به دلیل مشکلات مالی چتر حمایتی خود را از داروهای خارجی برداشته است.

به عبارت دیگر وزرات بهداشت در مدت چند ماه تصمیم گرفته داروی داخلی را جایگزین داروی خارجی کند و خدمات خود به ضعیف‌ترین حلقه‌های نیازمند، یعنی بیماران خاص −به عنوان مثال بیماران مبتلا به اس‌ام‌ای یا آتروفی عضلانی نخاعی− را محدود کند. 

جمعی از بیماران مبتلا به اس‌ام‌‌ای هفته نخست مهر در اعتراض به بی‌توجهی وزارت بهداشت نسبت به واردات تنهای داروی موجود برای بیماری خود مقابل ساختمان وزارت بهداشت در تهران تجمع کردند. آ‌نها پلاکاردهایی در دست داشتند که روی آنها نوشته شده بود: «مرگ خاموش کودکان مظلوم به خاطر نبودن دارو. مسوولان محترم ما را دریابید.»

وزیر بهداشت حسن قاضی‌زاده هاشمی با حضور در یک برنامه تلویزیونی در پاسخ به این درخواست گفت: «مردم حاضرند برای دو سال طول عمر بیشتر یک نفر یک میلیارد هزینه کنیم؟»

او گفت وزارت بهداشت باید برای انتخاب بین تأمین شیر خشک و داروی بیماران دیگر در برابر داروی بیماران خاص یکی را انتخاب کند. این سخنان با واکنش تند کاربران شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو شد و وزیر بهداشت ایران را به فاشیسم متهم کردند.

قاضی‌زاده هاشمی خود پزشک است و سخنان او مغایر با ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر است که همه انسان‌ها را صرف‌نظر از هرگونه تفاوت واجد کرامت ذاتی و حقوق برابر می‌داند. طبقه‌بندی افراد و کاستن از ارزش زندگی آنها ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر را نقض می‌کند.

از آن گذشته تأکید وزیر بهداشت بر کیفیت بالای تمام داروهای داخلی مورد انتقاد بسیاری از همکاران پزشک اوست. یک متخصص سرطان در تهران به دویچه‌وله می‌گوید: «کنترل کیفیت یک دارو یک پروسه زمان‌بر است. نمی‌شود یک شبه دارو تولید و وارد بازار کرد. من برای درمان سرطان داروی داخلی تجویز نمی‌کنم چون می‌دانم که مشابه داخلی کیفیت داروی خارجی را ندارد و اثرات جانبی آن از خود بیماری خطرناک‌تر است.»