کارنامه ناموفق روحانی در تحقق وعده‌های دولت "اعتدال"

آغاز به کار دولت اول حسن روحانی در روز ۱۲ مردادماه ۱۳۹۲ با طرح وعده‌های بسیاری همراه بود. روحانی سپس در جریان ریاست‌اش بر دولت یازدهم و پس از آن در دور دوم ریاست جمهوری‌اش که ۱۲ مرداد ماه ۹۶ آغاز شد، وعده‌هایی دیگر را نیز بر وعده‌های پیشین خود افزود.

سایت "روحانی‌سنج" روز چهارشنبه (۱۰ مرداد/ اول اوت) در آستانه نخستین سالگرد دولت دوازدهم و پنجمین سالروز ریاست جمهوری روحانی، به بررسی این وعده‌ها در چهار حوزه سیاست داخلی، فرهنگی−اجتماعی، اقتصادی و سیاست خارجی پرداخته است.

"روحانی‌سنج" (Rouhani Meter) هم‌زمان با آغاز به کار دولت یازدهم در روز ۱۲ مرداد سال ۹۲ به ابتکار "دانشکده مطالعات جهانی مانک در دانشگاه تورنتو" در همکاری با دو گروه دیگر کار خود را آغاز کرد. این سایت خود از "مُرسی‌سنج" الهام گرفته بود؛ وبسایتی که پیش‌تر برای بررسی میزان تحقق وعده‌های رئیس جمهوری برکنارشده مصر راه‌اندازی شده بود.

سایت "روحانی‌سنج" در آغاز کار خود ۴۶ وعده حسن روحانی در جریان کارزار انتخاباتی‌اش را ثبت کرد و به رصد کردن آن پرداخت. طبق پژوهش جدید این سایت، وعده‌های روحانی در این میان به ۱۰۰ مورد افزایش یافته است. این ارزیابی اما کارنامه‌ای موفق را در زمینه تحقق وعده‌های روحانی به نمایش نمی‌گذارد.

بر پایه جمع‌بندی آخرین به‌روز‌رسانی‌های "روحانی‌سنج"، بیش از نیمی از وعده‌های روحانی شکست خورده‌اند، ۱۰ درصد وعده‌ها اصلا پیگیری نشده‌اند، ۱۰ درصد آنها پس از مدتی پیگیری متوقف شده‌اند و ۳۳ درصد وعده‌های رئیس جمهوری ایران مطلقا متحقق نشده‌اند.

طبق این "گزارش سالانه"، از مجموع ۱۰۰ وعده‌ای که رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم مطرح کرده، تنها ۲۰ وعده متحقق شده و "روحانی‌سنج" به ۱۰ وعده دیگر نیز "نمره تحقق ناقص" داده است. گزارش همچنین ۱۷ وعده‌ای را ثبت کرده است که «همچنان در حال پیگیری‌اند و معلوم نیست در آینده چه سرنوشتی در انتظار آنها است. اگر فرض کنیم که روند یک سال گذشته تداوم داشته باشد، باید منتظر باشیم، در ماه‌های پیش رو وعده‌های بیشتری به سمت و سوی "قرمز" تمایل پیدا کنند.».

بدین‌ترتیب طبق برآورد "روحانی‌سنج"، میزان وعده‌های در عمل محقق‌نشده روحانی تاکنون، به هر دلیلی، ۷۰ درصد است. خصوصی‌سازی اقتصاد، تقویت ارزش پول ملی، اصلاح نظام بانکی، حفظ تورم تک‌رقمی، بهبود روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس، مسئولیت‌پذیری وزارت اطلاعات و پاسخگویی آن، رفع حصر از سران جنبش سبز، رفع تبعیض‌های جنسیتی، قومی و دینی، تشکیل وزارت زنان، انتخاب وزیر زن، حضور زنان در ورزشگاه‌ها، ایجاد نهاد ملی حقوق بشر و شهروندی، تعیین معاون از میان اقلیت‌ها، جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه، کاهش مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌ای، رفع فیلتر از شبکه‌های اجتماعی، ایجاد فضای باز سیاسی در دانشگاه‌ها و بازگشایی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران، فقط برخی از وعده‌هایی هستند که روحانی به دلایل مختلف از عملی کردن آنها ناتوان بوده است.

گزارش "کارنامه دولت روحانی در پایان سال پنجم" در مقایسه با گزارش "روحانی‌سنج" از ۱۰۰ روز نخست دولت دوازدهم، نشانگر "تفاوت عمده‌ای در وضعیت وعده‌ها" است. سال گذشته تعداد وعده‌های "محقق‌نشده" بیش از ۱۵ مورد نبوده، اما در گزارش سالانه جدید شمار آنها به ۳۳ وعده رسیده است؛ ۱۷ درصد وعده‌های "محقق‌شده" در این مدت از دست رفته‌اند و ۱۹ وعده "متوقف‌شده یا پیگیری نشده" نیز به ۲۰ مورد رسیده است.

بررسی مزبور همچنین نشانگر "بیشترین تغییرات" در دو حوزه اقتصاد و سیاست خارجی است که سال گذشته "نقطه قوت" روحانی و دلیل پیروزی او در انتخابات ۲۹ اردیبهشت ۹۶ محسوب می‌شد. در حالی که در گزارش سال گذشته "روحانی‌سنج" وعده متحقق‌نشده‌ای در میان وعده‌های اقتصادی روحانی وجود نداشت، اکنون یک سوم این نوع از وعده‌ها عملی‌نشده ماند‌ه‌اند.

گزارش نشان می‌دهد که در میان وعده‌های ۹ گانه مرتبط با سیاست خارجی، تنها ۲ وعده اجرا شده و ۷ وعده متحقق نشده‌اند. در بخش سیاست داخلی نیز شمار وعده‌های "محقق‌شده" از ۵ به ۳ کاهش یافته و تغییری در وعد‌های "متوقف‌شده" و "پیگیری نشده" رخ نداده است.

علاوه بر وعده‌های روحانی مبنی بر تعامل با جهان و تنش‌زدایی از موضوع هسته‌ای، برخی وعده‌های او در حوزه‌هایی مانند رفع حصر و رفع تبعیض از زنان و اقلیت‌های قومی و دینی نیز از جمله دلایل اقبال برخی از رأی‌دهندگان به او و انتخاب دوباره‌اش در سال گذشته بود. اما تنش‌آمیز شدن مجدد روابط ایران و آمریکا، تشدید صف‌بندی‌های منطقه‌ای و در پی آن اوج‌گیری بحران ارز و وخیم شدن وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم، در کنار تحقق نیافتن وعده‌های داخلی پیش‌گفته، به ناامیدی بخش بزرگی از حامیان پیشین روحانی انجامیده است.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

گزارش "روحانی‌سنج" با اشاره به خروج آمریکا از برجام، بازگشت تحریم‌ها، تداوم و تشدید مناقشه با عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای منطقه و نیز وضعیت سوریه و عراق، از تأثیر آنها بر میزان توفیق روحانی در تحقق وعده‌هایش در حوزه‌های مختلف خبر داده و نوشته است، در حالی که توافق هسته‌ای امید مردم به بهبود اوضاع را افزایش داده بود، تحولات بزرگ اخیر موجی از ناامیدی را با خود به همراه داشته‌اند.

طبق این ارزیابی، "ترکیبی از ناپایداری سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی" به تشدید بیماری اقتصاد ایران، از بن‌بست نظام بانکی گرفته تا اشباع نقدینگی و از تورم گرفته تا بحران اشتغال کمک کرده و باعث شده است که "نارضایتی عمومی" از وخامت اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آشکارتر شود.

وعده‌های مرتبط با سیاست داخلی

بر اساس پژوهش‌های "روحانی‌سنج"، در حالی که یک سال پیش از مجموع ۲۶ وعده مرتبط با سیاست داخلی ۵ وعده "محقق‌شده"، ۶ وعده "در حال پیگیری" و ۷ وعده در وضعیت "تحقق ناقص" و از سوی دیگر ۳ وعده "محقق‌نشده"، ۳ وعده "متوقف‌شده" و ۴ وعده "پیگیری‌نشده" بوده‌اند، یک سال پس از انتخاب مجدد روحانی "ورق برگشته است" و ۳ وعده "محقق‌شده"، ۶ وعده "در حال پیگیری" و ۴ وعده در وضعیت "تحقق ناقص" هستند. هم‌زمان تعداد وعده‌های "محقق‌نشده" به ۴، "متوقف‌شده" به ۳ و "پیگیری‌نشده" نیز به ۴ مورد رسیده است.

"گزارش سالانه" دلیل تغییرات به وجود آمده در یک سال گذشته را تنها در "وضعیت وعده‌ها" نمی‌بیند، بلکه احتمال تأثیر کاهش حمایت نیروهای سیاسی و کاربران شبکه‌های اجتماعی از روحانی را هم در نظر می‌گیرد. در حوزه سیاست داخلی برخی وعده‌ها "پیگیری نشده" و یا پیگیری آنها "متوقف شده" و برخی نیز محقق نشده‌اند.

توجه ویژه به سازمان‌های غیردولتی، برداشتن موانع سفر اساتید به خارج از کشور، کاهش مرگ و میر در تصادفات جاده‌ای، تعیین معاون از اقلیت‌ها، جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه، رفع تبعیض‌های جنسیتی، ایجاد امکان اجرای آداب و فرایض دینی اقلیت‌های مذهبی، ایجاد نهاد ملی حقوق بشر و شهروندی و رفع حصر از سران جنبش سبز از جمله وعده‌های داخلی تحقق‌نیافته روحانی هستند.

وعده‌های فرهنگی−اجتماعی

"روحانی‌سنج" از مجموع ۱۰۰ وعده روحانی، ۳۱ وعده را زیر عنوان "فرهنگی−اجتماعی" طبقه‌بندی کرده است؛ وعده‌هایی که در جریان انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ سهم مهمی در حمایت بخش بزرگی از مردم از روحانی داشتند.

طبق آخرین اطلاعات این پژوهش تا مردادماه ۹۷، از مجموع ۳۱ وعده فرهنگی−اجتماعی، تنها ۴ وعده این حوزه "محقق شده"، در حالی که ۲۰ وعده به سرانجام نرسیده، ۱۳ وعده "محقق نشده"، ۴ وعده "متوقف شده"، ۳ وعده اصلا "پیگیری نشده"، ۳ وعده در وضعیت "در حال پیگیری" است و ۴ وعده هم در مرحله "تحقق ناقص" قرار دارد.

بدین‌ترتیب پژوهش مزبور در این حوزه نیز نشانگر روند منفی عملکرد روحانی در اجرای وعده‌های خود در یک سال گذشته است. وعده‌های "محقق‌شده" در این حوزه عمدتا ماهیتی صنفی−هنری دارند، اما وزن وعده‌های عملی‌نشده نیز "نسبتا سنگین" است. تشکیل وزارت زنان، انتخاب وزیر زن، حضور زنان در ورزشگاه‌ها و تهیه لوایح حمایت از زنان، از جمله این وعده‌های تحقق‌نیافته هستند.

به گفته نویسندگان پژوهش مزبور، تنها تحقق دو وعده‌ی "در دسترس" انتخاب وزیر زن و حضور زنان در ورزشگاه‌ها "می‌توانست بازی را به سود روحانی برگرداند" و گزارش نخستین سالگرد دولت دوازدهم تنها در این حوزه را با "نشانه‌ای از پیشرفت" همراه کند؛ امری که البته اتفاق نیفتاده است.

وعده‌های اقتصادی

به گزارش "روحانی‌سنج"، کارنامه اقتصادی حسن روحانی در یک سال گذشته "زیر و رو شده است". از مجموع ۳۴ وعده اقتصادی روحانی، دست‌کم ۱۳ وعده "محقق‌نشده"، ۲ وعده "پیگیری نشده"، یک وعده "متوقف شده"، ۵ وعده "در حال پیگیری" است، ۲ وعده در وضعیت "تحقق ناقص" قرار دارد و تنها ۱۱ وعده "محقق شده" است. طبق این گزارش، هر چقدر کارنامه سال گذشته روحانی در رابطه با عمل کردن به وعده‌هایش "نسبتا موفق" بود، «امروز حال و روز وعده‌های اقتصادی رئیس جمهوری ایران اصلا تعریفی ندارد».

گزارش می‌نویسد: «اگر وضع به همین منوال ادامه پیدا کند، به جز چند وعده قدیمی، بعید است دستاوردهای فعلی هم دوام چندانی داشته باشند. در حال حاضر برخی از وعده‌ها مثل "مهار تورم"، "رشد اقتصادی"، "بهبود شرایط کسب و کار" و "خصوصی‌سازی" به اعتبار گزارش‌ها و شاخص‌های قدیمی در حال پیگیری یا محقق‌شده‌اند، و آن طور که از شواهد و قرائن پیداست، در آینده‌ای نه چندان دور اینها نیز به ورطه "محقق‌نشده" سقوط خواهند کرد».

در این گزارش با اشاره به "موفقیت‌های ناپایدار" دولت یازدهم در تحقق وعده‌های خود، عوامل داخلی و خارجی به وجود آمدن این ناپایداری بررسی شده است: «هم‌افزایی بحران‌های خارجی با بحران‌های درونی –که اقتصاددانان لقب ابرچالش اقتصادی به آنها داده‌اند− وضعیت ویژه‌ای را به وجود آورد که می‌توان آن را هم در تغییر مناسبات روزمره مردم ایران، و هم در تغییر رنگ [یا تغییر وضعیت] وعده‌های اقتصادی در این یک سال اخیر مشاهده کرد».

وعده‌های مرتبط با سیاست خارجی

به باور نویسندگان "گزارش سالانه"، حوزه سیاست خارجی گرچه از نظر تعداد، کمترین بخش از وعده‌های روحانی را شامل می‌شود، اما در عین حال "مهم‌ترین" وعده‌های او را در بر می‌گیرد. یک سال پیش از مجموع ۹ وعده در این حوزه، تنها ۲ وعده "محقق‌نشده" بود، در حالی که ۴ وعده "محقق‌شده"، ۳ وعده "در حال پیگیری" و یک وعده در وضعیت "متوقف شده" قرار داشت. طبق این گزارش اما، در حال حاضر تعداد وعده‌های اجرا نشده روحانی در حوزه سیاست خارجی به نصف کل وعده‌های این بخش رسیده، به وعده‌های "محقق‌نشده" یک مورد دیگر اضافه شده و یک وعده نیز "متوقف شده" است.

گزارش "مهم‌ترین شکست‌های دولت" روحانی در این حوزه را با عملی نشدن دو وعده‌ی "بهبود روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس" به‌ویژه عربستان سعودی و "بازگرداندن اعتبار گذرنامه ایرانی" مرتبط می‌داند.

برقراری تعامل سازنده با جهان، تلاش در جهت خارج کردن پرونده هسته‌ای ایران از شورای امنیت، کاهش و رفع تحریم‌ها، جلوگیری از تحریم‌های آینده و لغو تحریم‌های غیرهسته‌ای، از جمله وعده‌های دیگر روحانی در حوزه سیاست خارجی بوده‌اند.

گزارش سالانه "روحانی‌سنج" درباره وعده‌های حسن روحانی زیر عنوان "کارنامه دولت روحانی در پایان سال پنجم"، در پایان هر بخش از این پژوهش به تحلیل و بررسی دلایل احتمالی تغییر وضعیت وعده‌های رئیس جمهوری ایران پرداخته است.