دشمنی با حیات وحش از کجا می‌آید؟
۱۳۹۸ خرداد ۲۷, دوشنبه
یک توله خرس در منطقه‌ای کوهستانی بی‌حرکت و چند مرد در حال سنگ‌پرانی به او، توله خرس پا می‌شود و در حالی که به سمت مردان نگاه می‌کند، سعی می‌کند از آنها دور شود. توله‌خرسی در کنار جاده و چند مرد که تلاش می‌کنند به زور او را به سویی بکشند. این‌ها صحنه‌هایی از فیلم‌هایی است که در روزهای اخیر در مورد یک توله خرس قهوه‌ای در شبکه‌ها می‌چرخند.
سایت‌های خبری ایران می‌نویسند، توله خرس قهوه‌ای که گفته می‌شود ۲ ساله بوده است، در منطقه دراسله در سوادکوه به همراه مادرش در حرکت بوده که از یک تپه به پایین سقوط می‌کند. به نوشته باشگاه خبرنگاران جوان، توله خرس به دلیل سقوط کمی گیج بوده که در این حین مورد هجوم عده‌ای قرار گرفته و به طرز بی رحمانه‌ای با ضربات متعدد سنگ و چوب به شدت زخمی می‌شود.
و پایان ماجرای توله خرس دو ساله: فعالان محیط زیست در محل حادثه حاضر می‌شوند، توله خرس مجروح را جهت درمان به پناهگاه حیات‌وحش ساری می‌رسانند، اما خرس به دلیل جراحات وارد شده به ناحیه سر و خونریزی می‌میرد.
سهیل اولادزاد فعال محیط زیست که خود در صحنه حاضر بوده است، در حساب اینستاگرامش می‌نویسد: «ساعت پنج بعد از ظهر بود که از ماجرا مطلع شدم... از افرادی که در صحنه حاضر بودند، پرسیدم چرا کتک زدند حیوان را، همگی گفتند سنگی نخورده، از کوه پرتاب شده و به این حال و روز افتاده، ... خرس را پشت پیکاپ قرار دادیم، ... نهایتا خرسی که هم خونریزی داخلی و هم ضربه مغزی شده بود، به سمسکنده منتقل شد ... به دلیل مسافت زیاد، خونریزی زیاد ناشی از ضرب و شتم، حیوان در ساعت حدود یازده شب مرد.»
انتشار ویدیوهای مربوط به این توله خرس، واکنش‌های زیادی را در شبکه‌های اجتماعی، از سوی کاربران عادی و از جمله فعالان محیط زیست در پی داشت. برخی، آزاردهندگان را حیوان "دوپا" و دسته‌ای آنها را "قسی‌القلب" نامیدند و بسیاری از کاربران با ابراز خشم و نفرت از آزار حیوانات، خواستار مجازات سریع ضاربان توله خرس شدند.
"حیات‌وحش‌ستیزی برآمده از جهل مرکب"
حیوان‌آزاری در ایران اما معضل تازه‌ای نیست. سایت‌های خبری ایران و شبکه‌های اجتماعی پر هستند از خبر، عکس و ویدیوهایی در مورد آزار حیوان‌ها و بیشتر از همه آزار و اذیت سگ.
سهیل اولادزاد می‌نویسد: «به نظرم بهتر این است که به جای لعنت فرستادن‌های مقطعی، کاری کنیم، ... توله خرس سوادکوه تنها برون‌دادی بود از حادثه‌ی جاری حیات‌وحش‌ستیزی برآمده از جهل مرکب.»
اما این جهل مرکب چیست؟ آیا مشکل در نبود یا کمبود قوانین حمایت از حیوانات است؟ در قوانین حفاظت و بهسازی محیط زیست یا قوانین مربوط به صید و شکار، برای کشتار غیرقانونی جانوران، حبس و جزای نقدی در نظر گرفته است.
جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست هم در رابطه با حادثه اخیر می‌گوید: «جریمه کشتن و شکار خرس براساس قانون مجازات صید و شکار، ۸۰ میلیون تومان است.»
این مقام مسئول همچنین گفته است، کشتن این توله خرس منجر به جریحه دار شدن افکار عمومی شده و با تشخیص قاضی برای پرونده مجازات مناسبی مشخص خواهد شد.
از بحث جریمه و تنبیه که بگذریم، نهادهای متولی، همچون اداره‌های حفاظت محیط زیست و منابع طبيعی و آبخيزداری، سمن‌های زیست محیطی (سازمان‌های مردم نهاد) و مردم عادی که برای پاسداشت محیط زیست و حیاط وحش در ایران فعالیت می‌کنند، کم نیستند.
بسیاری از فعالان محیط زیست بر این باورند که قوانین به تنهایی نمی‌توانند در ایران مشکل آزار حیوانات وحشی را حل کنند.
حمیدرضا میرزاده، خبرنگار و فعال محیط زیست در ایران، در اکانت توییتری خود، با اشاره به فاکتور مهم جوامع انسانی در مدیریت حیات وحش، نبود تحلیل‌های علمی و مطالعه در مورد رفتار آزاردهندگان را ضعف مدیریت حیات وحش دانسته است.
"خرس‌ها و باغداران، تضاد منافع دارند"
اما کاربرانی هم هستند که از زاویه‌ای دیگر به این ماجرا پرداخته‌اند.
نوید قلیخانی از فعالان محیط زیست در اینستاگرام می‌نویسد: «در اینکه این اقدام حرکتی غیرانسانی است، بحثی نیست. اما بیایید از پوسته رد بشویم. پوسته اینجاست که برای این کلیپ ناراحت می‌شویم، آن نامردمان را دشنام می‌دهیم و خواستار اشد مجازات می‌شویم. زیر پوسته‌ی ماجرا اما خردسیستم‌هایی در حال کار کردن هستند.»
این کارشناس محیط زیست، با اشاره به تعارض‌های میان انسان و حیات‌وحش، از فاکتورهایی می‌نویسد که می‌توانند نقشی در این تعارض داشته باشند، مقوله‌هایی چون سودجویی و فرصت طلبی، ترس یا مشکلات روانی. او از آزار این توله خرس فراتر می‌رود و در جستجوی چرایی تقابل انسان (روستایی، کشاورز، دامدار) با حیات وحش، می‌پرسد: «اصلا این رویداد، که از نظر ما فاجعه است، از نظر مردم محلی هم همین طور است؟»
قلیخانی "در پاسخ به این پرسش‌ها" از جمله به موضوع "ترس" و "تلافی" اشاره کرده است و می‌نویسد: «خرس‌ها و باغداران، تضاد منافع دارند. باغدارانی که در زیستگاه‌شان خرس رفت و آمد می‌کند، هرساله به وسیله‌ی خرس‌ها متضرر می‌شوند.»
این کارشناس محیط زیست، مشکل برخورد انسان‌با حیات وحش را در تلفیقی از این موارد می‌داند و می‌نویسد: «برای هر کدام از موارد بالا، رویکرد متفاوت، ادبیات متفاوت، ابزار متفاوت و انتظار زمانی (نتیجه‌ی کوتاه‌مدت یا بلند مدت) متفاوتی باید در پیش گرفته شود.»
برای پی‌بردن به منظور این فعال محیط زیست به دنبال پیشینه متضرر شدن انسان از حیات‌وحش در منطقه سوادکوه می‌گردیم؛ منطقه‌ای که دامدار زخمی و خسارت دیده از حیات‌وحش هم کم به خود ندیده است. چند سال پیش در سوادکوه در منطقه جنگلی ترز، یک پلنگ به دامداری ۴۰ ساله حمله کرد. در سال ۹۲ نیز پلنگ به دو دامدار دیگر حمله کرد. هرچند در آن زمان کارشناسان کاهش گراز را به عنوان مهمترین طعمه پلنگ در مناطق جنگلی در پی شکار بی‌رویه آن، عامل حمله به دام‌های اهلی و تقابل دامداران با این حیوانات دانستند، اما کاربرانی هم هستند که در ماجرای دلخراش پیش‌آمده برای توله خرس، سعی می‌کنند فراتر از این رخداد، نوک پیکان حمله به مردم روستایی را به سمت خسارت‌هایی که حیات‌وحش برای مردم روستایی به بار می‌آورد، کج کنند.
این کاربر با اشاره به اینکه "خود دل دیدن این فیلم و فیلم‌های مشابه را ندارد"، در مورد کشاورزان و دامداران روستایی که ممکن است دست به کشتن حیات‌وحش بزنند، می‌نویسد: «اون افراد شیطان و دیو دوسر نیستن. اونها مردمانی کم‌اطلاع و ناچاراند. برای ما کشته شدن یک خرس یا پلنگ یک "آه" گذرا و "ای وای این مردم چرا اینطوری‌اند!؟" ممکنه باشه. برای اونها، می‌تونه تقلای بی‌رحمانه‌ای برای بقا باشه.
چرخه خشونت
اما "سنگسار" توله خرس دوباره نگا‌ه‌ها را متوجه موضوع خشونت در جامعه کرده است. خشونتی که گاه در حیوان‌آزاری، گاه در کودک آزاری خود را نشان می‌دهد و گاه در استادیوم فوتبال و دست به یقه شدن‌ها در خیابان یا حتی در کلام و مشاجره‌های هر روزه در شبکه‌های اجتماعی. فاطمه پهلوانی، فعال اجتماعی حقوق کودکان و زنان در تهران در اکانت توییتر خود می‌نویسد: «کدام مسوول قرار است برای توقف چرخه خشونت کاری بکند؟»
کاربران زیادی هم با انتقاد از بازنشر ویدیوهای مربوط به توله خرس، انتشار این ویدیوها را عادی‌سازی خشونت دانسته‌اند.
افزایش آگاهی عمومی در برخورد با حیوانات، حیات وحش و حقوق آنها، کمبود قوانین حفاظت از حیاط وحش، افزایش خشونت در میان مردم ایران و عدم توجه به موضوع تعارض انسان و حیات‌وحش در بحث‌های مدیریت مربوط به این حوزه همه موضوعاتی هستند که کاربران و کارشناسان و فعالان محیط زیست در پی کشته شدن توله خرس دوساله روی آن انگشت گذاشته‌اند. اینکه تا چه اندازه مرگ توله خرس می‌تواند باعث چاره‌اندیشی در همه یا برخی از این حوزه‌ها شود، روشن نیست. پیشینه حوادثی از این دست نشان داده است که پس از فروکش کردن هیجان اولیه، تغییر محسوسی در ریشه‌یابی و ارائه راه‌حل دیده نمی‌شود. گامی که معمولا در حوادثی این چنین به سرعت برداشته می‌شود، شناسایی و دستگیری و مجازات متهمین است.
دادستان عمومی و انقلاب سوادکوه در گفت‌وگو با خبرنگار گروه حقوقی و قضایی خبرگزاری میزان گفته، پرونده قضایی برای ضاربان این توله خرس در دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان سوادکوه تشکیل و با پیگیری عوامل انتظامی یکی از متهمان شناسایی و دستگیر شده است.