حضور چشمگیر زنان در سینمای آلمان و جشنواره برلیناله

امسال ۶۹مین دوره جشنواره بین‌المللی برلیناله (از ۷ تا ۱۷ فوریه در برلین) بخشی ویژه را به زنان اختصاص داده است. در این بخش ۲۶ فیلم بلند مستند و سینمایی و ۲۰ فیلم کوتاه از کارهای سینماگران زن عرضه شده است. فیلم‌ها میان سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۹۹ در آلمان فدرال یا آلمان دموکراتیک (سابق) توسط فیلمسازان زن تهیه شده‌اند.

فیلم‌های فیلمسازان زن، که با زیرنویس انگلیسی عرضه می‌شوند، کیفیتی متفاوت دارند و برخی از آنها از ارزشمندترین فیلم‌های سینمای مدرن آلمان به شمار می‌روند.

از میان فیلمسازان جوانی که از نیمه دهه ۱۹۶۰ به سینمای آلمانی سیمایی شاخص بخشیدند، تنها یک سینماگر زن شهرتی به سزا رسید: مارگرته فون تروتا، خالق فیلم‌های پراهمیتی مانند روزا لوکزامبورگ و هانا آرنت.

اما با بررسی دقیق‌تر آثار فیلمسازان زن، نام‌های دیگری جلب توجه می‌کنند که باید مورد توجه بیشتری قرار گیرند.  به ویژه امروزه در سایه مبارزات زنان در چارچوب کارزارهای اینترنتی مانند "من نیز هم" (MeToo) اهمیت کار زنانی آشکار می‌شود که با نگاهی متفاوت از مردان دنیای خود را کاویده و تصویر کرده‌اند.

سینمای زنان درباره زنان و در خدمت زنان

سال طوفانی ۱۹۶۸ تنها برای تحول بنیادی فضای اجتماعی و سیاسی کشورهای اروپای غربی مقطعی مهم نبوده است. در این سال جریان‌های گوناگون فرهنگی نیز، به ویژه در عرصه برابری زنان و مردان، تحولی کیفی را تجربه کردند.

شگفت‌آور است که از همین مقطع نه تنها در آلمان فدرال، بلکه در آلمان دموکراتیک (شرقی) نیز زنان با شور و شوقی وافر به سینما روی آوردند و بیش از هر چیز تلاش کردند صدای مستقل خود را داشته باشند. زیرا هر فیلمی که زنان را نشان می‌دهد، الزاما دنیا و دیدگاه زنانه را بازتاب نمی‌دهد. زنان در کار فیلم نه تنها نگاه و دیدگاه خود را عرضه می‌کنند، بلکه به راستی می‌توان از نوعی زیبایی‌شناسی زنانه نیز سخن گفت.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

در اواخر دهه ۱۹۶۰ سینماگرانی مانند مای اشپیلز و اولا آشتوکلز با نگاهی رهایی‌جویانه به موقعیت زنان پرداختند. درونمایه جسورانه و لحن سرزنده برخی از این فیلم‌ها تا امروز همچنان تأثیرگذار است.

این فیلم‌ها نقش مؤثری در رشد خودآگاهی زنان جامعه ایفا کردند. اولا آشتوکلز در این باره می‌گوید: «این فیلم‌ها نشان می‌دهند که جامعه ما دگرگونی‌های عظیمی پشت سر گذاشته است. جوانان جامعه امروز خبر ندارند که تا همین چهل سال پیش در آلمان غربی زنان نمی‌توانستند بدون اجازه شوهر برای خود حساب بانکی باز کنند یا ورود به بسیاری از مشاغل و حرفه‌ها برای آنها ناممکن بود».

راه ناهموار زنان

در هر دو بخش آلمان ورود و فعالیت زنان در عرصه فیلم‌سازی بسیار دشوار بود و همراه با موانع بیشمار. سانسور مستقیم یا محدودیت‌های غیرمستقیم سینماگران زن را از کار آزادانه در عرصه‌های "زنانه" باز می‌داشت.

برای نمونه در آلمان شرقی زنان تنها مجاز بودند به تولید فیلم‌های کودکان بپردازند. مدت درازی گذشت تا آنها هم توانستند تصویر خود را از "زنانگی" به روی پرده بیاورند.

به طور کلی می‌توان گفت که رژیم آلمان شرقی، از آنجا که مدعی بود مشکل برابری در "سوسیالیسم واقعا موجود" حل شده و دیگر هیچ تبعیضی علیه زنان وجود ندارد، این مضمون را قابل بحث نمی‌دانست و به ساختن فیلم‌های با مضامین زنانه رغبتی نداشت.

تنها در سال‌های اخیر و پس از مبارزه سرسختانه است که زنان موفق شده‌اند موقعیتی کمابیش برابر با مردان در عالم فیلم و سینما پیدا کنند.