پنجاه سال از مرگ اسطوره شورش، ارنستو چه گوارا گذشت

برخی‌ها او را چهره‌ای می‌خواندند که به خاطر عقاید ایدئولوژیک خود دست به قتل می‌زند و برخی دیگر او را مبارزی می‌دانستند که در راه دنیایی عادلانه می‌جنگد. سخن از ارنستو چه گوارا است که در روز ۱۴ ژوئن ۱۹۲۸ در خانواده‌ای مرفه در شهر روساریو در آرژانتین به دنیا آمد. چه گوارا اگر چه به همراه فیدل کاسترو در کوبا نظامی را پایه نهاد که در آن حکم اعدام اجرا می‌شود، اما به چهره‌ای اسطوره‌ای بدل شد.

چه گوارا (نفر اول از چپ) تحصیل‌کرده‌ی رشته پزشکی بود. او در سال ۱۹۵۵ میلادی با فیدل کاسترو (نفر دوم از چپ) آشنا شد. این دو جنبشی شورشی و زیرزمینی علیه فولخنثیو باتیستا، دیکتاتور کوبا به راه انداختند. در این تصویر که به سال ۱۹۵۸ برمی‌گردد، کاسترو، چه گوارا و چند چریک دیگر درباره چگونگی مبارزه‌ی خود رایزنی می‌کنند. باتیستا در روز اول ژانویه ۱۹۵۹ از کوبا گریخت.

فیدل کاسترو پس از پیروزی انقلاب کوبا با تغییر قانون، چه گوارا را که به "فرمانده" شهرت داشت، از تابعیت کوبایی برخوردار کرد. چه گوارا نخست رئیس بانک مرکزی بود و در سال ۱۹۶۱ به ریاست وزارت صنایع کوبا رسید. او دست به اصلاحاتی بنیادین در نظام اقتصادی کوبا زد، تمامی دارایی‌های آمریکای شمالی در این کشور را دولتی کرد. اصلاحات ارضی و برنامه‌های گسترده برای سوادآموزی نیز از دیگر اقدامات مهم او در کوبا بود.

چه گوارا در دوران تحصیل رشته‌ی پزشکی به کشورهای گوناگون آمریکای لاتین سفر کرد. مشاهده‌ی فساد، فقر و محرومیت روی او تأثیری عمیق گذاشت. او گاه به عنوان پزشک در مرکز نگهداری بیماران جزامی خدمت کرد. چه‌گوارا بعدها به عنوان وزیر صنایع کوبا نیز دوش به دوش دیگران کار می‌کرد. تصویری از همکاری او با کارگرانی که در اوایل سال ۱۹۶۱ مشغول احداث خانه‌های ارزان‌قیمت در کوبا بودند.

چه گوارا علیرغم موضع ضدآمریکایی‌اش گاه دست به مصرف "محصولات دنیای سرمایه‌داری" می‌زد. تصویری از انقلابی مشهور کوبا در هنگام نوشیدن کوکاکولا در کنگره مسائل اقتصادی و اجتماعی در اروگوئه در ماه اوت ۱۹۶۱. بد نیست این نکته را هم از زندگی خصوصی "ال چه" بدانید و آن اینکه او عشق زیادی به بازی شطرنج داشت.

اختلاف میان چه گوارا و کاسترو در سال ۱۹۶۵ بالا گرفت و "ال چه" کوبا را به مقصد کنگو ترک کرد تا در آنجا ارتشی چریکی پایه‌ریزی کند. برخی‌ها بر این باورند که چه گوارا در کوبا بیش از اندازه شور و شوق انقلابی داشت و به همین خاطر نیز به کنگو فرستاده شد. سوای اینکه کدامیک از این دو روایت درست است، باید اذعان داشت که تلاش‌های چه‌ گوارا در کنگو بی‌نتیجه ماند و او پا به آخرین ایستگاه تلاش‌های خود گذاشت.

چه گوارا از کنگو راهی بولیوی شد، اما در آنجا نیز با مشکلاتی مانند کنگو روبرو گردید. او به جای اینکه بتواند کشاورزان را به شورش ترغیب و بسیج کند، با مبارزان خود در انزوا به سر می‌برد. قشر روستایی بولیوی به ندرت از چه گوارا پشتیبانی می‌کرد و حتی گاه موضعی بدبینانه و خصمانه در قبال او داشت. یکی از آخرین عکس‌های چه گوارا به همراه قاطرش "چیکو".

گری پرادو، فرمانده گردانی در بولیوی، روز هشتم اکتبر ۱۹۶۷ چه گوار را در روستای لا ایگرا دستگیر کرد و او یک روز بعد نیز به همراه یارانش اعدام شد. پرادو در آن زمان به خبرگزاری آلمان گفت که چه گوارا "به دستور بالا" اعدام شده است. به گفته‌ی او علت هم آن بوده که "زندان‌های بولیوی چنان وضعیت بدی داشته‌اند که خطر فرار زندانیان می‌رفته است".

جسد چه گوارا ۵۰ سال پیش در شستشو‌خانه‌ی ببمارستان شهر واله‌گرانده نگهداری شده بود و در جایی نامعلوم دفن شد. در گوشه‌ی یکی از دیوارهای این شستشوخانه نوشته شده است: «آنها اگر تو را زیر خاک هم پنهان کنند، مانع نخواهد شد که ما تو را پیدا کنیم.» بقایای جسد چه گوارا ۳۰ سال بعد پیدا و بعد به کوبا منتقل شد.

هزاران نفر در سال ۲۰۰۸ میلادی به مناسبت هشتادمین سالگرد تولد چه گوارا راهی زادگاهش روساریو شدند تا در مراسم رونمایی از تندیس او حضور یابند. خورخه کاستانیدا، زندگی‌نامه‌نویس چه گوارا معتقد است، او به این خاطر چنین محبوب است که توانسته در جهان غرب شورشی فرهنگی و برگشت‌ناپذیر به جریان اندازد. چه گوارا علیرغم اعمال خشونت‌آمیزش به یکی از نمادهای دنیای مدرن بدل شد.

عکسی که در سال ۱۹۶۰ از چه‌گوارا گرفته شده را "مشهورترین عکس جهان و نماد قرن بیستم" و حتی "پرتیراژترین اثر تاریخ عکاسی" خوانده‌اند. خالق آن آلبرتو کوردا، عکاس کوبایی است. او عکس را در جریان یک گردهمایی سیاسی گرفت. او که در آن زمان عکاس روزنامه دولتی روولوسیون بود، از فرصتی کوتاه استفاده کرد و سیمای "ال چه" را با دوربین ثبت کرد. یک ناشر ایتالیایی این عکس را پس از مرگ چه گوارا منتشر و پخش کرد.

تصویر چه گوارا را می‌توان بر شمار زیادی از کالاهای مصرفی دید، از تی‌شرت و پوستر گرفته تا کیف و چتر و ظروف. البته احتمالا "فرمانده" در گور می‌لرزید، اگر از نقشی که در تولید این همه محصولات رنگارنگ بازی‌ می‌کند، آگاه می‌شد.