نگرانی‌های ایران از دور جدید مذاکرات اتمی
۱۳۹۲ بهمن ۲۱, دوشنبه
دور جدید مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ روز ۲۸ بهمن (۱۷ فوریه) در وین، پایتخت اتریش شروع می‌شود. در این دور قرار است بر مبنای توافق ژنو مذاکرات نهایی انجام شود و پرونده هسته‌ای ایران به سرانجام برسد.
در توافق ژنو که در دور قبلی مذاکرات به دست آمد قرار شد که در ازای اقدام ایران به توقف غنی‌سازی بیست درصدی، رقیق‌سازی و تبدیل ذخیره اورانیوم بیست‌درصد غنی‌شده و نیز اجتناب از گسترش و افزایش سانتریفیوژ‌ها بخشی از تحریم‌ها علیه این کشور حذف شود.
این توافقات ظاهرا به نحوی مطلوب در حال انجام است و مقام‌های ایران برخی تحریم‌های جدید آمریکا را ناقض توافق‌نامه ژنو ندانسته‌اند، هر چند تاکید کرده‌اند که به فضای اعتماد و تفاهم برای پیشبرد مذاکرات لطمه می‌زند.
مناقشه بر سر اراک و فردو
آمریکا در اظهارات شماری از مقام‌هایش تاکید کرده است که در دور جدید مذاکرات بستن تاسیسات غنی‌سازی فردو و توقف کامل ساخت راکتور اراک در دستور کار خواهد بود.
وندی شرمن، معاون وزارت خارجه آمریکا و نماینده این کشور در مذاکرات ۵+۱ روز ۱۵ بهمن (۴ فوریه) در اظهاراتی در برابر اعضای کنگره گفت: « همانطور که رئیس جمهور (اوباما) در مرکز سابان (هفتم دسامبر ۲۰۱۳) گفت، ما می دانیم ایران برای یک برنامه صلح آمیز نیازی به یک مرکز زیرزمینی و مستحکم غنی سازی مثل فردو ندارد. آنها برای یک برنامه صلح‌آمیز به یک رآکتور آب سنگین در اراک نیز نیاز ندارند.»
علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز دوشنبه (۱۰ فوریه/ ۲۱ بهمن) در اظهاراتی در "پایگاه فرماندهی شهید خضرایی" بار دیگر برچیدن نیروگاه اتمی اراک را منتفی دانست، ولی از امکان تغییراتی در این نیروگاه سخن گفت که می‌تواند نگرانی غرب از بابت مصرف احتمالی پلوتونیوم تولیدی آن برای ساخت بمب هسته‌ای را برطرف می‌کند.
برای بازفرآوری پلوتونیوم به دست‌آمده در نیروگاه‌های آب سنگین و استفاده از آن در ساخت بمب تجهیزات فنی ویژه‌ای لارم است. ایران می‌گوید که فاقد چنین امکاناتی است، ولی صالحی در اظهارات تازه‌اش اذعان کرده است که «ما در حد تحقیقات سال‌ها پیش بازفرآوری را انجام دادیم اما بعد آن را جمع کردیم و کنار گذاشتیم و این را به آژانس هم اعلام کردیم و الان این فعالیت را نداریم.»
عباس عراقچی نیز روز دوشنبه در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا به انتقاد از خانم شرمن در خصوص خواست او مبنی بر برچیدن فردو پرداخت. او گفت: « این که خانم شرمن گفته است ایران به فردو نیاز ندارد قابل پذیرش نیست. ما اصلا به آنها اجازه نمی‌دهیم که از طرف مردم ایران تصمیم بگیرند؛ ما به چه چیزی نیاز داریم و یا به چه چیزی نیاز نداریم.»
نگرانی از طرح برنامه موشکی ایران
این امکان وجود دارد که در مذاکرات آتی کشورهای غربی با استناد به مفاد قطعنامه‌های شورای امنیت که خواهان شفاف‌سازی در زمینه توسعه "برنامه نگرانی‌آور موشکی" جمهوری اسلامی است این موضوع را نیز در دستور کار قرار دهند. در هفته‌های گذشته بخشی از ابراز نگرانی‌های اصولگرایان از مفاد توافق ژنو بازبودن باب چالش برای غرب در چنین مسائلی بوده است.
عراقچی اما گفته است که در این زمینه نیز جمهوری اسلامی وارد مذاکره نخواهد شد و دامنه مذاکرات از نظر تهران باید به مسائل هسته‌ای محدود بماند. این در حالی است که در قطعنامه‌های سازمان ملل که موضوع بحث دور جدید مذاکرات است در باره تلاش ایران برای ساخت موشک‌های بالستیک ابراز نگرانی شده است و آژانس اتمی نیز همچنان در مذاکرات خود با ایران بر اقدام لازم جمهوری اسلامی در رفع ابهام‌ها و نگرانی‌ها در باره نشانه‌هایی مبنی بر انجام تست بر روی مواد با قابلیت انفجاری بالا، تلاش برای ساخت چاشنی‌های انفجاری مورد استفاده برای انفجارهای هسته‌ای و همچنین مدلسازی رایانه‌ای هسته یک کلاهک اتمی تاکید دارد.
ابهام‌ها در باره ادامه غنی‌سازی در ایران در مذاکرات
از سوی دیگر، ایران به ویژه حساس است که آیا در دور نهایی مذاکرات هم امکان ادامه غنی‌سازی در سطح محدود را خواهد یافت یا آن گونه که قطعنامه‌های سازمان ملل خواسته است باید به تعلیق کامل آن دست زند.
صالحی در اظهارات خود به این موضوع نیز اشاره کرد و از "ضعف" توافق‌نامه ژنو یاد کرد: «قسمتی که قابل نقد است بحث غنی‌سازی است، می‌گویند که غنی‌سازی را به رسمیت شناخته‌اند و اعتراف به غنی‌سازی ایران کردند و همین که الان ۵درصد را انجام می‌دهیم نوعی اعتراف ضمنی است اما در نهایت باید به یک نتیجه واحد و مشترک بر سر میزان، سطح و دامنه غنی سازی برسیم و این ابهام دارد؛ آمدیم و هیچ وقت نخواستند بر سر این موضوع به نتیجه برسند آن وقت چه باید کرد.»
صالحی با این همه ابراز امیدواری کرده است که بتوان با «استدلال و منطق حجم، سطح و دامنه غنی‌سازی خودمان را حفظ کنیم.»
اما مقام‌های آمریکایی تاکید دارند که سرنوشت برنامه هسته‌ای ایران همانطور که در توافق ژنو ذکر شده مشروط به توافق نهایی میان این کشور و گروه ۱+۵ است.
ادامه مذاکرات با کدام هدف؟
وندی شرمن در سخنان خود در برابر اعضای کنگره، در این باره گفته است: «موضوع مهمی که باید در مورد راه حل جامع و در چارچوب شرایط طرح اقدام مشترک در نظر داشته باشیم این است که ما با ایران توافق کرده‌ایم که راه حل جامع بخشی از یک کلیتی خواهد بود که تمام مفاد آن باید مورد توافق قرار بگیرد. نکته دیگری که حائز اهمیت است این است که ما مختار هستیم شرایط توافق نهایی را رد یا قبول کنیم.»
هدف مذاکرات: رفع تحریم یا بهبود مناسبات؟
در حالی که دولت روحانی می‌کوشد برای خروج ایران از بحران اقتصادی و دیپلماتیک راه عادی‌سازی مناسبات با غرب و آمریکا را هموار کند، عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه ایران در ادامه مصاحبه خود با ایسنا همصدا با رهبر جمهوری اسلامی و ظاهرا برای کاهش نگرانی‌های اصولگرایان تندرو انگیزه اصلی جمهوری اسلامی گفته است که «هدف توافق ژنو عادی‌سازی روابط ایران و غرب یا آمریکا نیست».
در همان روز مصاحبه عراقچی با ایسنا حسن روحانی در سخنانی در جمع نمایندگان کشورهای خارجی در جمهوری اسلامی به مناسبت سالگرد انقلاب اسلامی، دوباره بر خواست دولتش به بهبود رابطه با همه کشورها و از جمله آمریکا تاکید کرد: «ما آماده‌ایم در چارچوب احترام متقابل و منافع مشترک با تمام کشورها از آسیا گرفته تا آفریقا، تا اروپا و تا آمریکا روابط بهتری داشته باشیم.» روحانی گفت که «گذشته مناسبات آمریکا و اروپا با ایران ملاک نیست و رفتار امروز و آینده آنها مد نظر قرار خواهد گرفت».
بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که موافقت رهبر جمهوری اسلامی با رویکرد دولت روحانی در انعطاف برای حل مناقشه هسته‌ای ناشی از فشارهایی است که تحریم‌ها بر اقتصاد ایران وارد کرده‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای بارها نسبت به نتیجه مذاکرات ابراز ناامیدی کرده است و هوادارانش در جناح اصولگرا از او سخنانی نقل کرده‌اند که مضمونی مخالف با توافق ژنو را بازتاب می‌دهد.
با این همه، برخی از کارشناسان این رویکرد آیت‌الله خامنه‌ای را حفظ امکانات مانور بین طیف‌های مختلف جمهوری اسلامی و امکان شانه‌خالی کردن از مسئولیت در صورت شکست مذاکرات تلقی می‌کنند.