نگاه نگران جمهوری‌های سابق شوروی به مداخلات روسیه
۱۳۹۲ اسفند ۱۶, جمعه
اشغال کریمه توسط ارتش روسیه و به دنبال آن سیاست نوین دولت روسیه مبنی بر اعطای تابعیت به روس‌‌زبان‌های مقیم جمهوری‌های سابق شوروی نگرانی را در میان این کشورها افزایش داد. در تاجیکستان، قرقیزستان و ارمنستان روسیه پایگاه نظامی دارد. در این کشورها تعداد قابل‌توجهی از روس‌تباران زندگی می‌کنند.
دمیتری مدودیف نخست وزیر روسیه (۱۵ اسفند ۱۳۹۲) اعلام کرد که بر اساس قانون جدید فدرال این کشور شهروندان روسی‌تبار اتحاد شوروی (سابق) ظرف ۳ ماه تابعیت روسیه را دریافت خواهند کرد. در میان جمهوری‌های سابق شوروی در تاجیکستان و ارمنستان شهروندان روس‌تبار تابعیت دوگانه دارند. اما ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان مخالف تابعیت دوگانه‌‌اند. با توجه به وضعیت کنونی، جمهوری‌های سابق شوروی در قبال سیاست نوین روسیه در اوکراین و کریمه چه واکنشی نشان دادند؟
واکنش آذربایجان و گرجستان
آراز عظیم‌اف، معاون وزیر خارجه آذربایجان، می‌گوید که اوکراین دوست و شریک استراتژیک آذربایجان است و تمامیت ارضی و ثبات آن برای آذربایجان بسیار اهمیت دارد. آرزو نقی‌یف کارشناس ارشد مسائل سیاسی یورو- آسیا درباره واکنش کشورهای قفقاز چنین توضیح می‌دهد: «موضع دولت و مردم گرجستان و آذربایجان کاملا علیه سیاست‌های مداخله‌جویانه روسیه در اوکراین است. درباره ارمنستان نیز باید گفت که فعلا به خاطر وابستگی شدید به روسیه، سیاست سکوت در پیش گرفته است.»
به گفته این کارشناس، سناریوی روسیه در کریمه دقیقا شبیه سناریوهای این کشور در اشغال اوستیای جنوبی و آبخاز گرجستان و ترانس‌نیستریا در شرق مولداوی است و هدف اصلی روسیه اعمال نفوذ و تسلط کامل بر منطقه از طریق اقدامات غیرقانونی و متوسل شدن به زور و خشونت است.
این کارشناس ادامه می‌دهد: «دولت آذربایجان عملا کسی را که تابعیت کشور دیگری را گرفته، از تابعیت آذربایجان خارج می‌کند، اما مشکل اینجاست که هدف روسیه توزیع هدفمند شناسنامه روسی و تابعیت دادن به جمعی از ساکنین برخی مناطق کشورهای عضو شوروی سابق با هدف دستاویز قراردادن هر اتفاقی برای مداخله نظامی در آن کشور به بهانه حفظ جان روس‌تبارهاست.»
حمایت قرقیزستان از اوکراین
آلمازبک آتامبایف رئیس جمهور قرقیزستان نیز از دولت جدید در اوکراین حمایت کرد. دفتر ریاست جمهوری قرقیزستان ۱۵ اسفند ۱۳۹۲ در بیانیه‌ای از قول آتامبایف اعلام کرد که مردم اوکراین حق دارند در جهت حفظ وحدت و حل مشکلات کشور خود اقدام کنند.
آتامبایف تاکید کرد: «قرقیزها رنج کشته شدن افراد در درگیری‌های اوکراین را درک می‌کنند و به عنوان یک کشور دوست و برادر تحت‌تأثیر نتایج رویدادهای اخیر کیف قرار گرفته‌اند. ما مشکلات مردم اوکراین در راه رسیدن به دموکراسی و ایجاد نظامی مبتنی بر اصل مردم‌سالاری واقعی را درک می‌کنیم.»
درخواست الحاق آسیای میانه به روسیه
در این میان پخش سخنان تحریک‌آمیز ولادیمیر ژیرینوسکی، معاون رئیس دومای دولتی روسیه و رهبر حزب لیبرال دموکرات از تلویزیون دولتی روسیه (۴ اسفند ۱۳۹۲) نیز واکنش برخی از مقامات کشورهای آسیای میانه را برانگیخت.
ژیرینوفسکی از نهادهای دولتی روسیه خواست که جهت الحاق کشورهای آسیای مرکزی به فدراسیون روسیه اقدام کنند. وی گفت: «کشورهایی چون تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و ترکمنستان را روس‌ها ساخته‌اند از این رو آسیای میانه باید به حوزه نهم روسیه تبدیل شود.»
ژیرینوفسکی از اوکراین نیز به عنوان حوزه هشتم روسیه نام برده بود. به دنبال این سخنان ورود ژیرینوفسکی به قزاقستان و قرقیزستان ممنوع شد.
اعتراض قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان به روسیه
وزارت امور خارجه قرقیزستان بلافاصله به اظهارات ژیرینوفسکی اعتراض کرد و آن را مغایر با روح همکاری استراتژیک بین روسیه و قرقیزستان دانست. برخی از سران اپوزیسیون این کشور تهدید کردند در صورت ورود کشورشان به اتحادیه گمرکی که قرار است بین کشورهای سابق شوروی تاسیس شود "واقعه میدان در کیف" را تکرار خواهند کرد.
محی‌الدین کبیری عضو کمیته روابط بین‌الملل مجلس نمایندگان تاجیکستان و رئیس حزب نهضت اسلامی در گفت‌وگویی با رسانه‌ها تاکید کرد: «اظهارات ژیرینوفسکی بازتاب مواضع قشری از مردم روسیه است. چنین احساس می‌شود که سخنان جدید ولادیمیر ژیرینوفسکی با برنامه‌ریزی قبلی و در مشورت با برخی سیاستمداران بیان شده است، چون اگر غیر از این باشد جلوگیری از سخنان او کار سختی نیست.»
موضع ترکمنستان در قبال رویدادهای اوکرائین
به گفته آشیرقلی بایری، کارشناس و تحلیل‌گر سیاسی مقیم شهرعشق‌آباد، مردم این کشور اخبار مربوط به کریمه و اوکراین را از شبکه‌های روسیه دریافت می‌کنند و بیشتر تحت‌تأثیر تبلیغات دروغین روسیه قرار گرفته‌اند. بایری ادامه می‌دهد که در ترکمنستان روس‌تبارها در پایتخت عشق‌آباد و ترکمن‌باشی زندگی می‌کنند.
بایری یادآور می‌شود: «براساس قراردادی که ولادیمیر پوتین در آوریل ۲۰۰۳ با کشور ما منعقد کرد، روس‌تباران مجبور شدند پاسپورت خود را تحویل دهند و تابعیت ترکمنستان را بپذیرند. اکنون با توجه به اتفاقاتی که در اوکراین شاهدش هستیم ترکمنستان تصمیمی عاقلانه گرفته است چون مسئله روس‌تبارها می‌تواند بحران‌ساز و خطرناک شود.»
این کارشناس با توجه به قانون جدید روسیه برای دادن تابعیت به روس‌تباران تاکید می‌کند که بر اساس قوانین ترکمنستان این عمل غیرقانونی محسوب می‌شود.
به نظر این کارشناس گرچه مقام‌های دولتی ترکمنستان درباره تسخیر نظامی کریمه توسط ارتش روسیه و حوادث اوکراین سکوت کردند، اما آن را محکوم هم نکردند. بایری تاکید می‌کند که ترکمنستان طرفدار یکپارچگی اوکراین است و دولت جدید را به رسمیت خواهد شناخت، چون این دولت برآمده از پارلمان اوکراین است.
وحشت تاجیک‌‌ها از پایگاه نظامی روسیه در دوشنبه
ذوالفقار اسماعیلیان، کارشناس و روزنامه‌نگار مستقل تاجیک، بر خلاف آشیرقلی بایری نظر دیگری را مطرح می‌کند. وی به دویچه وله می‌گوید: «کشورهای آسیای میانه که در حیطه شوروی سابق بودند احتمال دارد که از دولت جدید اوکراین پشتیبانی نکنند، چون در این کشورها هم بیم آن می‌ر‌ود که رویداد اوکراین تکرار شود. خطر بیشتر نه از جانب روسیه، بلکه از طرف آمریکا و کشورهای غربی است که به خاطر منافع خود بخواهند نفوذ روسیه را در این منطقه کاهش دهند.»
اسماعلییان همچنین تاکید می‌کند سران کشورهایی که پایگاه‌های روسی در آنجا مستقر است، احساس خطر می‌کنند که اگر با سیاست‌های روسیه موافقت نکنند امکان برکناری آنها با یک سناریوی ساده وجود دارد.
تهدید استقلال جمهوری‌های سابق شوروی
میشائل لاوبش، رئیس بنیاد مدافع آزادی و حقوق شهروندی در آسیای میانه (Euroaisian Transition Group) به دویچه وله می‌گوید، قانون جدیدی که مدودیف، نخست وزیر روسیه مطرح می‌کند روس‌تباران ترکمنستان و قزاقستان را که تابعیت روسی ندارند شامل می‌شود و این کشورها به شدت با آن مخالفند. لاوبش تاکید می‌کند این قانون قزاقستان را با ۴ استان روس نشین که ۷ هزار کیلومتر مرز طولانی با روسیه دارد بیشتر تهدید کرده است.
لاوبش تاکید می‌کند که قزاقستان خواهان تنش نیست و دولت جدید اوکراین را به رسمیت خواهد شناخت و در مسئله کریمه هم طرفدار یکپارچگی اوکراین است. به نظر این کارشناس کشورهای آسیای میانه بسیار محتاط عمل می‌کنند و اکنون شاهدند که سیاست روسیه در قبال این کشورها تغییر کرده و این سیاست یکپارچگی و تمامیت ارضی و استقلال جمهوری‌های سابق شوروی را تهدید می‌کند.