نقش ایران در تحولات سیاسی تازه عراق
۱۳۹۳ مرداد ۲۲, چهارشنبه
نوری مالکی زمانی از پشتیبانی ایران برخوردار بود. ایران در جریان انتخابات سال ۲۰۰۶ رضایت خود را از انتخاب مالکی به عنوان نخست وزیر عراق اعلام کرد. او که خود شیعه است در جنگ علیه سنی های افراطی نیز به حمایت دولت شیعه کشور همسایه اش یقین داشت. اما امروز پس از سرباز زدن وی از اجرای آشتی ملی و در پی آن شعله ور شدن جنگ در عراق، دیگر از پشتیبانی ایران برخوردار نیست.
روز سه شنبه (۱۲ اوت، ۲۱ مرداد) شورای ملی امنیت ایران تغییر سیاست خود درارتباط با عراق را رسما اعلام کرد. بر اساس اطلاعیه این شورا ایران از روند خلع قدرت مالکی از سوی مجلس عراق پشتیبانی می‌کند. مالکی که پس از انتخابات مجلس عراق در ماه آوریل امسال خود را برای دوره سوم، نخست وزیر عراق می پنداشت، با این تغییر مسیر دیگر شانسی برای خود نمی بیند. در عوض امروز این نایب‌رئیس مجلس عراق حیدر عبادی است که می تواند به‌عنوان نخست‌وزیر عراق روی حمایت تهران حساب کند.
حیدر عبادی روز دوشنبه از سوی رئیس‌جمهور، مسئول تشکیل دولت جدید شد.
از زمان سرنگونی صدام حسین در سال ۲۰۰۳ ایران نفوذ خود در کشور همسایه اش را بسیار گسترش داده است. پرفسور فرهاد سیدر کارشناس امور عراق در آلمان معتقد است دخالت ایران در امور عراق سابقه ای طولانی تر از این دارد. در دوران حکومت صدام حسین از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۳ اکثریت شیعه این کشور همواره سرکوب می شدند. بسیاری از آنان به ایران گریختند.
سیدر در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید: « روابط تنگاتنگ امروز ایران با شیعیان عراق نتیجه همین رویدادها است.»
فرهاد سیدر می‌افزاید:«ایران از آن پس روابط خوب خود با همه احزاب، جنبش ها، سازمان ها و حتی شبه نظامیان شیعه در عراق را حفظ کرده است. ایران حتی با اتحادیه میهنی کردستان که یکی از دو جنبش مهم کردها در شمال عراق است نیز روابط نزدیکی دارد.».
نفوذ سیاسی، مذهبی و نظامی
ایران می تواند در سطوح مختلف در عراق اعمال نفوذ کند. سیاست اولویت اول را دارد. لینا خطیب، مدیر مرکز خاورمیانه بنیاد کارنژی در بیروت می‌گوید: « ایران نزدیک ترین رابطه را با حزب الدعوه در عراق دارد که نوری مالکی و همچنین نخست وزیر آینده، عبادی هر دو عضو آن هستند.»
لینا خطیب اضافه می‌کند: «ایران در سطح نظامی نه تنها از ارتش عراق بلکه از مبارزان شیعه مذهب نیز پشتیبانی می کند. به گفته خطیب هم مذهب بودن دو کشور حاشیه خلیج فارس علت دیگر نزدیکی میان آن‌ها در سطح مذهبی است. شهرهای نجف و کربلا از مقدس ترین اماکن شیعه مذهب ها است. سالانه صدها هزار زائر عراقی و ایرانی به این مناطق سفر می کنند.»
تهران همواره تلاش می کند سرنخ سیاست را در عراق در دست داشته باشد. به گفته خطیب انتخاب هیچ نخست وزیری در عراق بدون رضایت ایران در تصور نمی‌گنجد. از نظر او مورد مالکی هم این موضوع را تایید می کند. اما معنای حرف خطیب این نیست که تهران امکان تاثیرگذاری بر همه امور عراق را دارد.
وی برای نمونه از روحانی شیعه، آیت الله علی سیستانی در عراق نام برد. سیستانی که در میان شیعیان عراق جایگاه ویژه ای دارد، از هیچ یک از روحانیون ایرانی تبعیت نمی کند. وی همچنین مخالف سرسخت هرگونه دخالت ایران در امور سیاسی عراق است.
پرفسور سیدر هم این باور را که دولت شیعه بغداد دست‌نشانده ایران است، رد می‌کند. او با در نظر گرفتن درگیری‌هایی که از آوریل بر سر انتخاب نخست وزیر جریان دارد می‌گوید: « محدودیت نفوذ ایران در این جریان روشن است. ایران از مدت ها پیش دیگر مالکی را نمی خواست. با وجود همه فعالیت‌های چندماه گذشته قاسم سلیمانی فرمانده لشگر قدس سپاه پاسداران جمهوری اسلامی برای مدیریت بحران، خلع مالکی از قدرت آنقدر هم آسان نبود.»
سیدر در توضیح سرسختی مالکی می‌گوید: « زمانی که نیروهای سیاسی در عراق سر ناسازگاری بردارند ایران هم نمی تواند معجزه کند.»
جایگاه عراق در "هلال شیعی"
کشور ایران تقریبا چهار برابر عراق مساحت و حدود سه برابر این کشور جمعیت دارد. عراق برای ایران از نظر استراتژیک اهمیت فراوانی دارد. به گفته سیدر عراق خط اتصال هلال شیعی است. مناطق شیعه نشین لبنان، سوریه و عراق تا ایران مانند هلال ماه است. کارشناس مسائل عراق می‌افزاید: « این پروژه بسیار پرهزینه است. برای حفظ نفوذ ایران در این منطقه نیرو و بودجه زیادی مصرف شده است.»
منافع سیاسی، استراتژیک و مذهبی ایران در عراق با شروع حمله نیروهای شبه نظامی "دولت اسلامی" (داعش سابق) به خطر افتاده است. ایران برای مقابله با پیشرفت افراط گرایان با دشمن بزرگ خود آمریکا هم پیمان شده است. "دولت اسلامی" که پس از تصرف بخش های گسترده ای در شمال و غرب عراق اکنون تهدیدی جدی برای اماکن مقدس شیعیان است، امروز دشمن مشترک ایران و آمریکا به شمار می رود.
خطیب معتقد است که نیروهای ویژه پاسداران جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر بر علیه شبه نظامیان سنی وارد مبارزه شده اند. آمریکا نیز حمله هوایی به "دولت اسلامی" را آغاز کرده است. در مبارزه علیه افراط گرایان، ایران و آمریکا هر دو از دولت مرکزی عراق و کردها پشتیبانی می کنند. خطیب معتقد است که مبارزه مشترک در عراق می تواند شروع یک گفت‌وگو میان این دو کشور باشد.