نفت در آذربایجان: همچون افیون سیاه

بهره برداری از منابع نفت خام در آذربایجان به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد. در آن دوران آذربایجان بیش از نیمی از نفت خام مورد نیاز جهان را تامین می‌کرد. هرچند اکنون دیگر این جمهوری اتحاد شوروی سابق از بزرگترین صادر کنندگان نفت در جهان محسوب نمی‌شود، اما در این کشور همه چیز در سایه طلای سیاه قرار داد. ایشام شعبان رئیس مرکز تحقیقات نفت در باکو می‌گوید: «بر اساس آخرین گمانه زنی‌ها آذربایجان امسال برای اولین بار در تاریخ، ۵۰ میلیون تن نفت استخراج خواهد کرد. این میزان برای کشور کوچکی که پیداکردنش بر روی نقشه‌ی جهان دشوار است، واقعا باور نکردنی است».

بخش بزرگی از این نفت از طریق خط لوله جیهان صادر می‌شود. خط لوله‌ای که از دریای خزر شروع و از طریق تفلیس به ترکیه وارد شده و تا ساحل جیهان واقع در دریای مدیترانه امتداد می‌یابد. آذربایجان قادر است اکنون از طریق این خط لوله روزانه یک میلیون بشکه نفت به اروپا صادر کند. سال گذشته صادرات نفت و گاز ۷۵ درصد تولیدات صنعتی آذربایجان را تشکیل می‌داد که منجر به افزایش سرسام آور تولید ناخالص ملی این کشور گردید. عیسی قنبر، رئیس حزب مساوات اما می‌گوید که مردم از این درآمد چیز نصیب‌شان نمی‌شود و ادامه می‌دهد:«متاسفانه فساد مالی بسیار گسترده است. بخش عظیمی از درآمدهای نفتی به جیب رژیم علی‌اف سرازیر می‌شد. بر اساس آمار و ارقام اوضاع عادی بنظر می‌رسد، اما این ارقام نشانگر وضع واقعی مردم نیست. وقتی یک معلم یا پزشک درآمد ماهانه‌ای برابر با ۱۰۰ دلار دارد، دیگر از چه رشد اقتصادی می‌توان صحبت کرد».

بیش از ۵۰ درصد از درآمدهای نقتی آذربایجان مستقیما به جیب سازمانهای دولتی سرازیر می‌شود. گمانه زنی‌های متخصصان از این هم فراتر می‌رود و در سال جاری به ۸۰ درصد تخمین زده می‌شود. علی احمداف، معاون حزب حاکم آذربایجان نوین می‌گوید که ما مجبوریم درآمدهای نفتی را برای آینده‌مان سرمایه گذاری کنیم و می‌افزاید: «بخش اعظم درآمد‌های نفتی در راه توسعه رشته‌های اقتصادی که با نفت سرو کار ندارد سرمایه گذاری می‌شوند؛ مثل صنایع شیمیائی، صنایع نساجی، کشاورزی و غیره».

اما جالب اینکه از سال ۲۰۰۵ صنایع غیر نفتی در سراشیب قرار گرفته‌اند و فقط بخش خدمات در آذربایجان است که قدری رشد از خود نشان می‌دهد. علیرغم درآمدهای عظیم نفتی میانگین درآمد سرانه در آذربایجان ۳۰۰ دلار است که تورم ۲۰ درصدی چیزی از آن باقی نمی‌گذارد. مردم امیدوارند که الهام علی اف روزی آنها را در ثروت نفت سهیم کند و هنوز نبود دموکراسی برای آنها موضوع مهمی نیست. امام ایلگار ابراهیم‌اغلو از رهبران مذهبی آذربایجان می‌گوید که این روند خطرناکی است و می‌افزاید: «تا موقعی که از پول نفت استفاده می‌شود، نقض آزادی احساس نمی‌شود. این مثل تزریق آمپول مخدر است. وقتی تاثیرش تمام شد، تازه درد شروع می‌شود. مردم در نوعی خماری بسر می‌برند و بهائی را که برای پول می‌پردازند، لمس نمی‌کنند».

اشتفان لاک/ محمود صالحی