نشر کتاب؛ نیم گام به پیش، دو گام به پس
۱۳۸۴ دی ۲۸, چهارشنبه
�ها به مجلس ارايه کنند.
پاییز امسال بازار کتاب رونقی چشمگیر گرفت؛ رونقی که مایه‌ی شوق نبود. با بالاگرفتن شایعاتی مبنی بر ضرورت بازبینی کتابهای چاپ شده توسط بررسان و ممیزان وزارت ارشاد کتاب‌خوانان و به ویژه دوستداران ادبیات راهی کتابفروشی‌ها شدند تا ته مانده‌ی کتابهای مورد علاقه‌شان را پیش از جمع‌آوری بخرند. اینها را برخی از کتابفروشان می‌گویند. اما نزد آنان که فروش ادبیات داستانی بخش کوچکی از فروش‌شان را تشکیل می‌دهد تغییر محسوسی در ماه‌های پاییز وجود نداشته و رونق بازار ناشی از همان فروش همیشگی کتابهای درسی و کمک درسی بوده است.
پس از روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد و انتخاب حسین صفار هرندی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هر روز حرف و حدیثی درباره‌ی محدودیت‌های تازه به گوش می‌رسد. زمزمه‌هایی که ابتدا حرفهای جسته و گریخته‌ی ناشران و مولفان بود و اکنون به صورت خبر و گزارش در مطبوعات و به وسیله‌ی خبرگزاری‌ها نیز منعکس می‌شود.
خبرگزاری فارس از جلسات هیات نظارت بر نشر کتاب گزارش می‌دهد و از لغو مجوز انتشار بعضی از کتابها. از آغاز دوران ریاست جمهوری خاتمی و وزارت مهاجرانی کسب مجوز برای هر چاپ منسوخ شده بود و کتابی که مجوز می‌گرفت می‌توانست بارها تجدید چاپ شود. اما پس از تکیه زدن سردبیر سابق روزنامه کیهان بر مسند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حتا کتابی چون «سگ ولگرد» هدایت که پس از انقلاب ۱۵ بار چاپ شده مجوز انتشار نمی‌گیرد. باقی کتابهای این نویسنده نیز سونوشت بهتری ندارند.
به نظر می‌رسد در حالی که با عدم صدور مجوز یا اجازه ترخیص به کتابها، نشر کتاب در بخش‌هایی با رکود و حتا توقف روبروست، مجلس نیز به یاری وزارت ارشاد آمده تا آنگونه که یکی از ناشران با سابقه می‌گوید «تیر خلاص را در شقیقه‌ی نشر محتضر خالی کنند.» کمیته تحقیق و تفحص از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پس از بررسی نمونه‌های کتابهایی که در دوره‌ی وزارت احمد مسجد جامعی منتشر شده بیش از ۷۸ درصد آنها را «مسئله‌دار» تشخیص داده است.
علیرضا عبادی عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در حالی که از ضرورت کمک به صنعت نشر و ناشران سخن می‌گوید با صراحت اعلام می‌کند «هر مطالعه‌ای لزوما مفید نیست و بسیاری از مطالعات مضر و گمراه کننده هستند. همچنان که تجربه نشان داده منشا بسیاری از گمراهی‌ها، مطالعه‌های مضر است.» [ گفتگو با ستاد خبری سیزدهمین دوره هفته کتاب، به نقل از خبرگزاری مهر، ۴ آذر ۸۴]
همچنین قرار است «بزودی در صحن مجلس، طرح دو تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جمع آوری مطالب برخی از کتابهای منتشر شده در دوره گذشته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که از نظر آنها مخالف شئونات اسلامی، اخلاقی و انقلابی است، مطرح و در خصوص نحوه برخورد با این کتابها تصمیم‌گیری می‌شود.» لاله افتخاری، نماینده تهران و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس که در جمع آوری نمونه‌ها همکاری داشته می‌گوید «در این طرح کتابهایی که دارای نمونه‌هایی از مشکلات عقیدتی، ارائه فرهنگ خرافه‌پرستی و پوچ‌گرایی، توصیف مطالب سکس و ضد شئونات اخلاقی، مطالبی که اعتقادات مذهبی و انقلابی مردم را زیر سوال می‌برند و مطالبی در جهت مظلوم‌نمایی حکومت طاغوت هستند، انتخاب و به صورت دقیق با تعیین صفحه، ناشر و نویسنده مشخص شده‌اند.»
به این ترتیب سیاست‌های فرهنگی بیشتر در جهت همان نظری حرکت می‌کند که «منشا بسیاری از گمراهی‌ها را، مطالعه‌های مضر» می‌داند. وزیر ارشاد هم در آیین بزرگداشت نسخ خطی می‌گوید «كتاب‌های امروز كه در دسترس قرار می‌گیرد، ارزش واقعی كتاب را ندارند و چیزی كه ما را پریشان خاطر می‌كند، بی‌مبالاتی نسبت به كتاب است و كتاب‌هایی كه در ردیف مبتذل نویسی هستند و هیچ بهره‌ای به خواننده منتقل نمی‌كنند. چون ابزار تهیه‌ی كتاب زیاد است، نوشتن كتاب آسان شده؛ اما نسخ خطی اینگونه نیست. تا چیزی ارزش واقعی پیدا نمی‌كرد، هیچ نسخه‌ای تهیه نمی‌شد.» [ایسنا، ۳ آذر ۸۴]
کمیته‌ی یازده نفره تحقیق و تفحص از وزارت ارشاد که به ریاست جواد آرین‌منش تشکیل شده قصد دارد فعالیتهای این وزارتخانه را در هشت سال ریاست جمهوری خاتمی بررسی کند. این کمیته در نخستین دور بررسی‌های خود که چهار سال گذشته را شامل می‌شود اکثریت کتابهای ادبی منتشر شده در این دوران را «مسئله‌دار» ارزیابی کرده است. دلایلی که این کمیته برای «مسئله‌دار» بودن این کتابها ذکر می‌کند طیف وسیعی را شامل می‌شود که از «نامناسب بودن طرح روی جلد» تا «سنت‌ستیزی دختران جوان» و از «ترویج روابط قبل از ازدواج» و «اشاعه رابطه‌های مثلثی» تا «ترویج پوچ‌گرایی» و «بزرگنمایی و الگوسازی افراد لائیک» را دربر می‌گیرد. [میراث خبر، به نقل از فاطمه رهبر، مسئول کمیته فرهنگ و رسانه، ۲۶ دیماه ۸۴]
اعضاء این کمیته از میان بیش از ۱۰۷ هزار کتاب منتشر شده در فاصله سالهای ۱۳۷۸ تا تابستان ۸۱، ۶۵۹ کتاب را برای بررسی انتخاب کرده‌اند. نگاهی به ترکیب کتابهای بررسی شده محورهای «نگرانی» اولیاء امور را آشکارتر می‌كند. بیش از ۸۱ درصد کتابهای بررسی شده کتابهای ادبی فارسی و ترجمه می‌باشند. ٣/٥ درصد کتابهای مربوط به مسائل زنان و تقریبا همین درصد ترانه‌های خارجی و ایرانی را شامل می‌شوند.
تقریبا همه‌ی دست‌اندرکاران، وضعیت نشر را نگران‌کننده می‌دانند؛ هم نمایندگانی که در بررسی‌های خود ۷۸ درصد کتابهای چاپ شده در چهار سال گذشته را مسئله‌دار می‌دانند، هم وزیر ارشادی که معتقد است «نوشتن کتاب آسان شده»، هم ناشر و مولفی که ماه‌ها در انتظار مجوز انتشار کتاب سرمایه و نیرو تلف می‌کند و عاقب، هم خواننده‌ای که باید منتظر بنشیند تا نمایندگان مجلس او را از خطر «مطالعات مضر و گمراه‌کننده» در امان نگه دارند! و در این میان نشر با هر نیم‌گامی که به جلو برمی‌دارد دو گام به پس، اگر نه به قهقرا، پرتاب می‌شود.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران