نتایج یک پژوهش: ظرفیت بالای ایران برای لیبرال دموکراسی
۱۳۹۱ اردیبهشت ۲۵, دوشنبه
به‌تازگی پژوهشی درباره گروه‌های اجتماعی در ایران صورت گرفته است. نتایج این پژوهش روز دوشنبه به قلم سرپرست این تیم اسرائیلی در روزنامه وال‌استریت‌ژورنال منتشر شده است.
یووال پورات که مدیریت این پژوهش را بر عهده دارد٬ یک استراتژیست سیاسی اسرائیلی است. او در گزارشی که از یافته‌های این پژوهش در این روزنامه آمریکایی نوشته٬ می‌گوید «در بحبوحه بحث‌های گسترده پیرامون برنامه هسته‌ای ایران٬ معمولا ۸۰ میلیون جمعیت ایران فراموش می‌شوند».
به همین خاطر این تیم که برخی از متخصصان برجسته روان‌شناسی اجتماعی و مطالعات فرهنگی و جمعی از داوطلبان فارسی‌زبان به آن پیوسته‌اند٬ تصمیم گرفته است به بررسی نیروهای محرکه جامعه ایران بپردازد.
به گفته او٬ بررسی میدانی و نیز مطالعه فعالیت‌های ایرانیان در اینترنت نشان می‌دهد که نبردی جدی میان بنیادگرایان اسلامی حاکم بر ایران و آزادی‌خواهان ساکن کشور در جریان است. آنها تلاش کردند دریابند که در این نبرد٬ کدام طرف نظر و همراهی اکثریت شهروندان را به خود جلب کرده است.
این پژوهش از طریق تماس‌های تلفنی با ایرانیان در اواخر سال ۲۰۱۱ و اوایل ۲۰۱۲ انجام شده و نزدیک به هزار شهروند ایرانی از ۳۱ استان کشور٬ از گروه‌های مختلف سنی و قومی و از سطوح مختلف تحصیلی در این نظرسنجی مشارکت کرده‌اند. برای این نظرسنجی تماس‌ها با شهروندان به‌صورت ناشناس انجام شده است.
آزادی‌خواهان در سایه حکومت تمامیت‌خواهان
یووال پورات می‌گوید برای غلبه بر چالشی که پیمایش پتانسیل آزادی و دموکراسی در کشور دیکتاتورزده‌ای نظیر ایران با آن روبرو است٬ نیاز به نوآوری بود. تیم تحت مدیریت او برای تحقق این هدف از سوال‌های کلیشه‌ای پژوهش‌هایی از این دست فاصله گرفت و به جای این‌که از شهروندان مستقیما بپرسد «شما مدافع دموکراسی هستید یا مخالف آن؟» یا «آیا هرگز درخواست یا نامه سرگشاده‌ای را امضا کرده‌اید؟» از پرسش‌نامه‌های روان‌شناسی برای سنجش ارزش‌های جامعه بهره گرفت.
او می‌گوید مردمی که در سایه دیکتاتور زندگی می‌کنند٬ معمولا به دلایل گوناگون، از جمله هراس و مصلحت‌سنجی٬ به سوالات مستقیم پاسخ‌های درست و دقیقی نمی‌دهند.
اما در پژوهش جدید در پرسش‌نامه‌های آنها موقعیت فرضی شخص ثالثی توصیف شده و سپس از فرد مصاحبه‌شونده خواسته شده که بگوید تا چه اندازه به دیدگاه‌های شخص ثالث احساس نزدیکی یا یگانگی می‌کند. شخص ثالث در این نظرسنجی مثلا چنین ویژگی‌هایی دارد: «برایش مهم است که تصمیمات مهم زندگی را خودش بگیرد»٬ «خلاقانه فکر کردن برایش اهمیت خاصی دارد» و «می‌خواهد خودش آن کسی باشد که به دیگران امر می‌کند.»
سوال‌های مطرح‌شده در این پیمایش اجتماعی بر اساس "تئوری ارزش‌های پایه‌ای انسان" پروفسور شالوم شوارتز طراحی شده‌اند. بر اساس همین سوالات٬ تیم پژوهش به برآوردهایی از ارزش‌ها و نیز پتانسیل جامعه برای پیش‌برد فرآیند دموکراتیزاسیون رسید.
شگفتی پژوهشگران از پتانسیل دموکراتیزاسیون و آزادی در ایران
یووال پورات می‌گوید تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از مصاحبه‌های شهروندان ایرانی٬ پژوهشگران تیم‌اش را شگفت‌زده کرد. بر این اساس٬ اگرچه پای‌بندی به ارزش‌های محافظه‌کارانه نظیر سنت هم‌چنان چشمگیر است٬ اما جامعه ایران به شدت از ارزش‌های لیبرال از جمله اهمیت خوداتکایی و نوع‌دوستی حمایت می‌کند.
حدود ۹۴ درصد از مصاحبه‌شوندگان در این پیمایش بر «آزادی انتخاب مسائل پراهمیت زندگی» تاکید کرده‌اند و ۷۱ درصد از آنها از «رواداری در برابر همه مردم و گروه‌های گوناگون جامعه» گفته‌اند.
تطبیق نتایج این پژوهش با نمونه‌های جهانی آن نیز نشان داده که ایران در مقایسه با ۴۷ کشور دیگر٬ در زمینه اشتیاق و آمادگی برای لیبرال دموکراسی٬ از ۲۳ کشور دیگر جلوتر است و کشورهایی نظیر امارات٬ مصر٬ مراکش٬ اردن و حتی کشورهای آسیایی نظیر کره‌جنوبی٬ هند و تایلند پشت‌سر آن قرار گرفته‌اند.
با تطبیق آن با نمونه‌های اروپایی٬ مشخص شده که خواست دموکراسی و آزادی در ایران از کشورهایی نظیر روسیه٬ اوکراین٬ اسلواکی و رومانی هم نیرومندتر است.
نتیجه‌ای که از این پژوهش استخراج شده این است که جامعه ایرانی را می‌توان به حمایت از ارزش‌های لیبرال شناخت؛ ساختار جامعه ایران عمیقا با بنیادگرایی در تضاد است و یک رژیم بنیادگرا را برنمی‌تابد. یووال پورات می‌گوید این یافته‌ها نشان از پتانسیل بالای تغییر رژیم٬ توسعه و تحول به سمت لیبرال دموکراسی در ایران دارد.