ناتوانی حکومت ایران در مقابله با سونامی اعتیاد

وزیر کشور که دبیرکلی ستاد مبارزه با مواد مخدر را برعهده دارد و قائم‌مقام او، علیرضا جزینی در ماه‌های پایانی سال ۹۳ در فرصت‌های مختلف به بیان مسائلی پرداخته‌اند که عمق فاجعه‌بار گسترش اعتیاد در ایران را آشکارتر می‌کند.

بر اساس گزارش‌های رسمی در سال ۲۰۱۴ میلادی ۶ هزار و ۴۰۰ تن مواد مخدر در افغانستان تولید شده و گفته می‌شود نیمی از این مقدار برای مصرف و ترانزیت وارد ایران می‌شود.

جزینی می‌گوید مطابق آمار غیررسمی میزان تولید مواد مخدر افغانستان در سال گذشته میلادی ۸ هزار تن بوده و شواهدی حاکی است که این میزان در سال جاری افزایش می‌یابد.

بیشتر بخوانید: مرگ‌ومیر ناشی از مواد مخدر در ایران دوبرابر شده است

"شیشه" چالش بزرگ سال‌های آینده

قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر سوم اسفند ۹۳ در جریان بازدید از دانشگاه خبر گفت: «۹۲ درصد مردم اعتیاد را اولین آسیب و جدی‌ترین آن‌ها در جامعه می‌دانند، و آمارهای ما نشان‌گر حرکت پیش‌رونده اعتیاد در جامعه است.» مسئولان این ستاد میزان مصرف سالانه مواد مخدر در ایران را ۵۰۰ تن اعلام کرده‌اند. هر روز دست‌کم ۸ نفر در ایران قربانی مصرف مواد مخدر می‌شوند.

تغییر الگوی مصرف مواد مخدر و روی آوردن بیش از یک چهارم معتادان به مخدرهای صنعتی، همچنان که افزایش شمار زنان معتاد و کاهش شدید سن شروع اعتیاد از دیگر معضلاتی است که نگرانی‌های زیادی به وجود آورده است.
مقام‌های ایرانی می‌گویند مصرف "شیشه" که دو سه سال پیش حدود سه درصد بوده، اکنون به ۲۶ درصد افزایش یافته است. یک دهه پیش سهم مواد مخدر صنعتی حدود نیم درصد بود.

سامان غنی‌زاده، عضو سازمان پزشکی قانونی چندی پیش مصرف مواد مخدر صنعتی را چالشی بزرگ برای ایران خواند که به سرعت ابعادی وحشتناک به خود خواهد گرفت و "مشکل ۱۰ سال آینده کشور" خواهد شد.

سهم زنان از اعتیاد، ۹ تا ۱۵ درصد

شهیندخت مولاوردی معاون امور زنان رئیس جمهور، پنجم تیرماه به مناسبت روز جهانی مبارزه با مواد مخدر در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: «میزان ابتلای زنان به اعتیاد شدیداً رو به افزایش و سن اعتیاد زنان و دختران شدیداً رو به کاهش است، سن اولین مصرف مواد در اکثریت دختران سنین دبیرستان است.»

فهیمه فرهمندپور، مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده می‌گوید متوسط سن زنان معتاد به ۲۷ سال کاهش یافته است. مسئولان سن شروع مصرف مواد مخدر در میان نیمی از زنان معتاد را ۱۵ تا ۱۹ سالگی اعلام کرده‌اند.
اغلب منابع رسمی نسبت زنان معتاد را ۹ تا ۱۰ درصد کل معتادان عنوان می‌کنند. خبرگزاری ایسنا، مهرماه امسال به نقل از محمد نفریه، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی نوشت، حدود ۱۵ درصد از معتادان کشور را زنان تشکیل می‌دهند.

طه طاهری، قائم مقام پیشین دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر حدود دو سال پیش نسبت به افزایش مصرف "شیشه" در میان زنان و جوانان هشدار داده و گفته بود، "زمان دسترسی به آن در تهران به کمتر از پنج دقیقه رسیده است."

چندی پیش فیروزه جعفری رئيس اداره پيشگيری و درمان وزارت بهداشت، نیز نسبت به موج جدید مصرف "شیشه" در میان زنان و تبلیغ آن در آرایشگاه‌ها به عنوان داروی لاغرکننده هشدار داده بود.
بیشتر بخوانید: افزایش مصرف کوکائین و حشیش در میان زنان ایران

اعتراف به ناکارآمدی

بیش از ربع قرن از تشکیل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گذرد و پایگاه رسمی اینترنتی این ستاد هدف از راه‌اندازی آن را "پیش‌گیری از اعتیاد و مبارزه با قاچاق مواد مخدر" عنوان می‌کند.

ریاست این ستاد را رئیس جمهور بر عهده دارد و علاوه بر پنج وزیر، فرماندهان نیروی انتظامی و بسیج، رئیس سازمان صدا و سیما، دادستان کل کشور، رئیس دادگاه انقلاب و رئیس سازمان زندان‌ها عضو آن‌ هستند.

رسول زرگرپور، استاندار اصفهان، چهارم اسفند ۹۳ در یازدهمین جلسه شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان، با اشاره به این که "جمهوری اسلامی ایران بیش از ۳۵ سال است که در امر مبارزه با مواد مخدر تلاش می‌کند" اعتراف کرد: «ولی آنچه مشخص است ایران هنوز نتوانسته به‌طور کامل مبارزه با مواد مخدر را دنبال نماید.»

استاندار اصفهان می‌گوید در دولت یازدهم با آسیب‌شناسی فعالیت‌های قبلی مبارزه با مواد مخدر "رویکرد جدیدی ایجاد شده که به‌جای مبارزه با مصرف‌کنندگان و عرضه‌کنندگان، دو رویکرد اجتماعی کردن امر مبارزه با مواد مخدر و اولویت قرار دادن امر پیشگیری و درمان مبنای کار قرار گیرد".

بی‌توجهی به پیشگیری

زرگرپور در حالی پیشگیری را یکی از اولویت‌های جدید معرفی می‌کند که این موضوع از ۲۶ سال پیش نخستین هدف تشکیل ستاد مبارزه با مواد مخدر تعریف شده است.

ظاهرا بودجه ستاد برای برنامه‌های پیشگیری ۴۰ میلیارد تومان در سال است. جزینی می‌گوید این پول ۲۰ درصد هزینه پیش‌بینی شده برای برنامه‌های آموزش پیشگیرانه است و ۸۰ درصد آن را باید دستگاه‌های دیگر تامین کنند که نکرده‌آند.
او کل بودجه ستاد در سال ۹۳ را ۱۴۰ میلیارد تومان اعلام کرده و می‌افزاید این رقم در بودجه سال آینده نیز افزایش نخواهد یافت.

عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیرکشور، چندی پیش با اشاره به گردش مالی ۲۰ هزار میلیارد تومانی مواد مخدر در ایران نسبت به ورود "پول‌های کثیف" به سیاست و انتخابات هشدار داده است. به این ترتیب گردش مالی قاچاق مواد مخدر دست‌کم ۵۰۰ برابر کل بودجه‌ای است که ستاد مبارزه با مواد مخدر برای برنامه‌های آموزشی و پیشگیرانه در اختیار دارد.

رقمی که وزیر کشور اعلام کرده مربوط به خرید و فروش آن بخش از مواد مخدری است که در داخل ایران مصرف می‌شود و شامل سود حاصل از ترانزیت و قاچاق مواد نیست . غنی‌زاده، عضو سازمان پزشکی قانونی گفته است: «در حال حاضر ایران یکی از بزرگترین مصرف کننده‌ها در حوزه مواد مخدر بوده و بر اساس منابع بین‌المللی به عنوان صادرکننده شناخته می‌شود.»

ایران، مسیر تزانزیت مواد مخدر

دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید در سال گذشته ۵۷۳ تن مواد مخدر در ایران کشف شده است. علی مویدی، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر نیروی انتظامی، در نشست خبری ۲۷ اسفند ۹۲ این میزان را ۵۰۰ تن اعلام کرده بود.
مطابق آمارها و برآوردهای رسمی، میزان مواد مخدر کشف شده بخش کوجکی از موادی است که وارد ایران شده، و در این کشور مصرف، یا از این مسیر به کشورهای دیگر انتقال می‌یابد.

خبرگزاری آوا چندی پیش به نقل از میرزا محمد سیفی، "رئیس استخبارات معاونت مبارزه علیه مواد مخدر وزارت داخله افغانستان" گزارش داد، ۴۰ درصد از مواد مخدر تولید شده در این کشور به ایران قاچاق می‌شود. برخی منابع این میزان را تا ۵۰ درصد نیز برآورد می‌کنند.

چنانچه میزان تولید مواد مخدر در افغانستان را مطابق نظر جزینی ۸ هزار تن فرض کنیم هر سال ۳ هزار و ۲۰۰ تا ۴ هزار تن از این مواد وارد ایران می‌شود.

سخنان وزیر کشور درباره ورود "پول کثیف" قاچاق مواد مخدر به ساختار قدرت و انتخابات با اوکنش‌های زیادی از جمله از سوی علی لاریجانی رئیس‌ مجلس روبرو شد.

پول قاچاق در ساختار قدرت

لاریجانی در نشست علنی ۱۳ اسفند ماه مجلس وزیر کشور را به مبهم‌گویی متهم کرد و گفت، این‌گونه سخنان فایده‌ای جز ایجاد "شبهات بلاوجه" برای کشور ندارد. رحمانی‌فضلی در پاسخ به انتقاد رئیس مجلس ابراز آمادگی کرد که "جریان پول کثیف و فرایند آن را هرکجا لازم باشد"، از جمله در یک نشست غیرعلنی مجلس توضیح دهد.

حجم قاچاق مواد مخدر و میزان گردش مالی آن چنان گسترده‌است که تصور آن بدون ارتباط با ساختار قدرت قابل قبول و منطقی نیست.

با توجه به میزان مواد مخدر کشف شده در کشور، هر سال دست‌کم ۲ هزار و ۵۰۰ تن (حدود ۷ تن در روز) مواد مخدر هزاران کیلومتر در داخل کشور، از شرق تا غرب و شمال‌غربی جا‌به جا می‌شود.

به گزارش خبرگزاری مهر، علی مویدی مهرماه سال گذشته گفته است که بهای هر کیلو تریاک در مرزهای ورودی شرق ایران ۴۰۰ دلار است که در مرزهای غربی ۱۷۰۰ دلار فروخته می‌شود.

پنهان‌کردن آمار دقیق

اظهارات مسئولان در مورد میزان مواد مخدر کشف شده در سال با هم تفاوت دارد، اما همواره بر افزایش این کشفیات تاکید می‌شود. مسئولان استانی در مواردی میزان افزایش کشف مواد مخدر در منطقه خود را بیش از ۳۰۰ درصد اعلام کرده‌اند.
به رغم این، آنچه در آمار رسمی از سال‌های پیش بدون تغییر مانده، تعداد کل معتادان ایران است که ظاهرا نباید از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر تجاوز کند. ثابت ماندن تعداد معتادان با توجه به رشد جمعیت، چند برابر شدن شمار معتادان زن و کاهش سن اعتیاد در یک دهه گذشته باورپذیر به نظر نمی‌رسد.

سالار مرادی، عضو كميسيون اجتماعی مجلس شورای اسلامی می‌گوید، دستگاه‌ها و نهادهایی که مسئول برخورد با معضل اعتیاد هستند، به علت‌های مختلف ازجمله "عدم ايجاد تنش و استرس در جامعه" از بيان آمارهای دقيق خودداری می‌كنند.

مرادی ۱۵ دی‌ماه به روزنامه شهروند گفت: «ما چه آمارها را به‌طور صريح اعلام يا از بيان آن‌ها خودداری كنيم، بايد بدانيم كه زنگ‌خطرها به‌صورت جدی به‌صدا درآمده و ديگر نمی‌توان دست روی دست گذاشت.»

چنان‌که این نماینده مجلس گفته، آمارهای دقیقی وجود دارد و به مسئولان ارائه شده که نشان می‌دهد که گرايش به مصرف مواد مخدر و حتی اعتياد بين زنان و دختران به‌صورت لجام‌‌گسيخته و غيرقابل‌باور درحال افزايش بوده و اين امر نگرانی‌های جدی مردم و مسئولان را به‌همراه داشته است.