با مقایسه حجم اقتصاد چین، آمریکا، هند، روسیه و ژاپن با اقتصاد کوچک ایران - که بنا بر ارزیابی صندوق بین‌المللی پول تنها ۵۸۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ بود - قرار گرفتن ایران در رده ششم بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی در جهان نگران‌کننده است؛ خصوصا اینکه کشوری مانند آلمان که اقتصادش شش برابر اقتصاد ایران هست، گازهای گلخانه‌ای کمتری تولید می‌کند.
گازهای گلخانه‌ای که بخش اعظم آن دی اکسید کربن است، نقش اساسی در گرمایش زمین و همچنین آلودگی هوای شهرها دارد.
طی روزهای گذشته اخبار زیادی از آلودگی هوای کلانشهرهای ایران منتشر شده و طی سال جاری خورشیدی، بر اساس آمارهای رسمی، تهران تنها ۱۲ روز پاک داشته است.
در گزارش‌های منتشر شده، همچنین اظهارات برخی مقامات ایران، استفاده از مازوت (نفت کوره) در بخش صنایع مهمترین علت آلودگی هوای شهرها عنوان شده است؛ اگرچه شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی مدعی است که موضوع آلودگی هوا مربوط به کامیون‌ها و موتورسیکلت‌های غیر استاندارد است.
اما آمارهایی که شرکت ملی گاز ایران طی دو هفته گذشته منتشر کرده، نشان می‌دهد مصرف گاز نیروگاه‌های برقی به حدود یک‌پنجم فصول گرم سقوط کرده و به ۵۵ میلیون متر مکعب در روز رسیده است. لذا، سوخت‌های مایع شامل مازوت و گازوئیل جایگزین آن شده است.
مازوت یکی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی است.
معضل مازوت ایران
ایران سالانه بیش از ۲۰ میلیارد لیتر مازوت تولید می‌کند که تا آغاز سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵ میلیارد لیتر آن صادر می‌شد و بقیه در داخل کشور، خصوصا در نیروگاه‌های برقی استفاده می‌شد.
اما در سال گذشته میلادی فروش مازوت ایران دچار اختلال شد و مقامات ایران می‌گویند که "به واسطه تحریم‌های بین‌المللی" کسی خریدار مازوت ایران نیست و باید "این مازوت‌ها را در شهرها" بسوزانند.
البته برخلاف گفته‌های مقامات ایران، تحریم‌ها علت اصلی عدم فروش مازوت تولیدی ایران نیست، چرا که صادرات دیگر محصولات نفتی ایران مانند بنزین، گازوئیل، گاز مایع، نفتا و غیره کماکان نه تنها کاهشی نداشته، بلکه افزایش نیز یافته است.
تحریم‌های آمریکا صادرات نفت خام ایران را هدف قرار داده، نه محصولات نفتی.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مشکل صادرات مازوت ایران در این نکته است که بر اساس استانداردهای سازمان بین‌المللی دریانوردی، استفاده از سوخت‌هایی با ترکیب گوگرد بالای نیم درصد در کشتی‌ها، از ابتدای سال ۲۰۲۰ ممنوع شد و مازوت تولیدی ایران بیش از ۷ برابر استانداردهای بین‌المللی گوگرد دارد.
مازوت به خاطر اینکه یکی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی است، بیشتر در کشتی‌ها و بخش صنایع و نیروگاه‌های مناطق دور افتاده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در جریان پالایش نفت خام، انواع محصولات نفتی تولید می‌شود که برخی از آنها مانند بنزین، نفتا و تا حدودی گازوئیل و نفت سفید سبک هستند و آلودگی کمتری تولید می‌کنند و برخی مانند نفت کوره زنجیره هیدروکربوری پیچیده و سنگینی دارند و آلودگی زیادی تولید می‌کنند.
پالایشگاه‌های ایران روزانه حدود ۷/ ۱ میلیون بشکه نفت خام (بدون احتساب میعانات گازی) پالایش می‌کنند و به خاطر کهنه بودن تکنولوژی این پالایشگاه‌ها، یک‌چهارم نفت خام تبدیل به مازوت می‌شود.
وزارت نفت ایران چند سال پیش طرحی ۱۰ میلیارد دلاری برای نوسازی پالایشگاه‌ها جهت کاهش تولید مازوت از ۲۴ درصد به ۱۰ درصد معرفی کرد، اما این طرح به اجرا گذاشته نشد.
بدین ترتیب ایران یا باید پالایشگاه‌های خود را تعطیل کند، یا اینکه فکری برای مصرف داخلی مازوت تولیدی پالایشگاه‌ها کند.
مشکل اینجاست که سهم مازوت از کل محصولات نفتی تولیدی برخی پالایشگاه‌های بسیار قدیمی ایران، مانند پالایشگاه آبادان و کرمانشاه به ۴۰ درصد نیز می‌رسد؛ به عبارتی ۴۰ درصد نفت خام تحویلی به این پالایشگاه‌ها تبدیل به مازوت می‌شود. پالایشگاه آبادان، بزرگترین پالایشگاه کشور است و روزانه نزدیک ۴۰۰ هزار بشکه نفت پالایش می‌کند.
ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که قیمت مازوت در بازارهای بین‌المللی حتی از نفت خام نیز کمتر است و این پالایشگاه‌ها در واقع با زیان کار می‌کنند و تنها به خاطر نیاز دولت به تولید بنزین و گازوئیل فعالیت خود را ادامه می‌دهند.
آمارهای اوپک نیز نشان می‌دهد که بعد از عراق و ونزوئلا، ایران بدترین وضعیت را از نظر سهم مازوت در خروجی محصولات تولیدی پالایشگاه‌ها در میان هم‌قطاران خود در این سازمان دارد.
برای نمونه سهم مازوت و قیر از کل محصولات خروجی پالایشگاه‌های امارات متحده عربی تنها ۵/ ۴ درصد است.
زمستان و معضل کمبود گاز
گاز طبیعی پاک‌ترین سوخت در میان سوخت‌های فسیلی است و سهمی نزدیک ۷۰ درصدی از کل مصرف انرژی فسیلی ایران دارد.
اما مشکل اینجاست که در زمستان‌ها، نیاز خانگی به گاز به شدت اوج می‌گیرد و گاز اندکی برای تحویل به نیروگاه‌ها و تا حدودی دیگر صنایع عمده، از جمله کارخانه‌های سیمان باقی می‌ماند.
آمارهای سال ۱۳۹۷ نشان می‌دهد که ایران در آن سال کلا ۵/ ۳ میلیارد لیتر مازوت و نزدیک ۶ میلیارد لیتر گازوئیل در نیروگاه‌ها مصرف کرده که بخش عمده آن در زمستان سوزانده شده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
از خرداد ۹۸ وزارت نیرو هیچ گزارشی از سوخت‌های مصرفی نیروگاه‌های کشور نداده است و دقیقا معلوم نیست میزان مصرف گاز، مازوت و گازوئیل نیروگاه‌ها طی دو سال گذشته به چه ترتیب بوده است.
مشکل اینجاست که با لغو تحریم‌ها نیز مشکل صادرات مازوت ایران مادامی که ترکیب گوگرد آن به نیم درصد نرسد، حل نخواهد شد.
آمارهای "پروژه جهانی کربن" نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۹ حدود ۷۸۰ میلیون تن دی‌اکسید کربن حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی در ایران تولید شده که ۲۵۳ میلیون تن آن مربوط به محصولات نفتی بوده است.
در سال ۲۰۱۶ دی اکسید کربن تولیدی ایران از محصولات نفتی ۲۰۱ میلیون تن بود، به عبارتی طی سه سال این رقم ۲۶ درصد رشد داشته، در حالی که تولید دی‌اکسید کربن از طریق مصرف گاز کشور تنها ۶ درصد رشد داشته و به ۴۲۷ میلیون تن رسیده است.
همچنین در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۴ میلیون تن دی‌اکسید کربن از طریق سوختن گازهای همراه (گازی که همراه نفت از میادین نفتی بیرون می‌آید) در ایران تولید شده است.
ایران به خاطر عدم سرمایه‌گذاری برای جمع‌آوری گازهای همراه، سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گازی که از میادین نفتی بیرون می‌آید را در همان مرحله تولید سوزانده و به هدر می‌دهد. این میزان گاز، حتی از کل صادرات گاز ایران نیز بیشتر است و اگر بتواند آن را جمع‌آوری کند، دیگر نیازی به استفاده از مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های برقی ندارد.
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران پیشتر اعلام کرده بود که برای جمع‌آوری گازهای همراه نیاز به ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. مشکل اینجاست که ایران برای این پروژه‌ها نیاز به مشارکت شرکت‌های خارجی و جذب سرمایه دارد.
* مطالب منتشر شده در صفحه "دیدگاه" الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.