مشکل کاغذ در ایران: روزگار سخت بازار کتاب و نشریات
۱۳۹۱ مهر ۳, دوشنبه
«با پوزش از خوانندگان گرامی روزنامه که امروز روزنامه جمهوری اسلامی را در ۸ صفحه دریافت می‌نمایند، لازم می‌دانیم به اطلاع برسانیم افزایش بی‌مهار قیمت کاغذ، عدم تولید کاغذ روزنامه در داخل و مشکلات واردات کاغذ به کشور، عواملی هستند که موجب بروز بحران کاغذ مطبوعات شده‌اند و همین امر ما را نیز وادار کرده به تدابیری که یکی از آنها کاهش صفحات روزنامه در روزهای پنجشنبه می‌باشد، روی آوریم.»
انتشار این متن در روزنامه جمهوری اسلامی مورخ ۳۰ شهریور (پنجشنبه ۲۰ سپتامبر) به علاوه گران‌شدن روزنامه "همشهری" از روز اول مهر (۲۲ سپتامبر) در عمل نشاندهنده آن است که بحران ارزی و گرانی ناشی از تحریم‌ها چنان بازار کاغذ را زیر فشار قرار داده که حتی روزنامه‌های غیرخصوصی و غیرمستقلی که به حکومت نزدیکند نیز از پیامدهای آن در امان نمانده‌اند.
این در حالی است که گرانی اقلام مربوط به انتشار جراید بیش از همه بر روزنامه‌ها و نشریات مستقل فشار وارد می‌آورد. حدود سه ماه پیش وزیر صنعت، معدن و تجارت وعده داده بود که مشکل قیمت بالای کاغذ در بازار با راه‌اندازی دو کارخانه جدید و تسهیل واردات آن به زودی حل می‌شود، وعده‌ای که تا به امروز محقق نشده است. تشکیل کارگروه حل مشکل کاغذ در وزارت ارشاد با حضور نمایندگانی از وزارت صنعت، معدن و تجارت، بانک مرکزی، تشکل‌ها و مجامع تخصصی این حوزه نیز ظاهرا تا کنون نتوانسته است گره‌ای از مشکل کاغذ بگشاید.
داریوش رضوانی، مسئول این کارگروه، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا در پاسخ به این‌که دلیل گرانی کاغذ چیست، گفت: «فکر می‌کنم یک مقدار بحث گرانی ارز در این زمینه مؤثر بوده است. قرار بود ارز مرجع به کاغذ داده شود؛ اما در تقسیم‌بندی بانک مرکزی، ارز مبدء به کاغذ اختصاص داده نشد و در نتیجه قیمت کاغذ بالا رفت.»
وابستگی به واردات کاغذ و کمبود ارز
براساس آمارهای سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران، سالانه ۵ / ۱ تا دو میلیون تن کاغذ در کشور مصرف می‌شود. حدود ۷۵ کارخانه با ظرفیت تولید ۷۵۰ هزار تن کاغذ در کشور ایجاد شده که فقط ۵۰۰ هزار تن آن فعال است و سالانه یک میلیون تن کاغذ نیز وارد کشور می‌شود. این در حالی است که عدم اختصاص ارز مرجع برای واردات کاغذ و نیز افزایش ناگهانی قیمت ارز در چند ماهه اخیر و کاهش واردات کاغذ موجب شده بازارداخلی تولید کاغذ به شدت به هم بریزد. این امر سبب افزایش شدید قیمت کاغذ در کشور شده تا جایی که ادامه روند انتشار تعدادی از روزنامه‌ها و به ویژه روزنامه‌های مستقل کشور را با سوال جدی روبرو کرده است.
نعمت‌الله شهبازی، مدیرمسوول روزنامه "گل"، چندی پیش در نخستین نشست "اقتصاد رسانه" به موضوع گرانی کاغذ اشاره کرد و گفت: «افزایش بی رویه و غیرمنطقی قیمت کاغذ در کنار کمبود آن به یکی از معضلات مطبوعات تبدیل شده است . قیمت کاغذ گلاسه از هزار و ۲۰۰ تومان در سال گذشته به حدود دو هزار و ۴۰۰ تومان رسیده است، این در حالی است که خرید کاغذ برای مطبوعات نقدی است اما دریافت درآمد فروش نشریات به صورت خرد انجام شده و زمان‌بر است، ضمن آنکه قیمت کاغذ کاهی نیز رشد چشمگیری یافته و از کیلویی ۸۰۰ تومان به هزار و ۴۰۰ تومان رسیده است.»
اعضای تحریریه، اولین قربانیان
بنا به تجربه در فضای رسانه‌ای ایران، همیشه و با آغاز هر محدودیت و مشکلی برای این رسانه‌ها معمولاَ اعضای تحریریه‌ها هستند که بیشترین هزینه را می پردازند. کاهش دستمزد، تعدیل‌های شغلی، عدم پرداخت دستمزد خبرنگاران حق‌التحریری ، کاهش کیفیت و … از جمله این مشکلات هستند که خبرنگاران و روزنامه‌نگاران ایرانی این روزها نگران آنها هستند .
به باور کارشناسان مسائل رسانه‌ای در ایران، همه مشکلات یادشده وضعیت روزنامه‌ها و نشریات مستقل ایران را، که تا کنون هم به خاطر فشارهای ناشی از سانسور و وجود خط قرمزهای حکومتی در امر خبررسانی و آگاهگری در شرایط نامساعدی بوده‌اند، نامساعدتر خواهد کرد و رمق آنها را بیش از پیش رو به تحلیل خواهد برد.
البته پیامد بحران کاغذ در ایران صرفا دامن نشریات را نگرفته بلکه عرصه نشر کتاب نیز به شدت از آن زیان می‌بیند. روزنامه "شرق" در شماره روز دوشنبه خود (۳ مهر/ ۲۴ سپتامبر) در گزارشی در این زمینه نوشته است: « کسب مجوز انتشار کتاب، این روزها بیش از آنکه نیازمند رفتن به ارشاد باشد، وابسته به کسب تکلیف از بازار متلاطم اقتصاد نشر شده است. حالا دیگر کتاب‌ها روی میز وزارت ارشاد صف نمی‌کشند تا مجوز بگیرند، پشت میز ناشر به صف می‌ایستند تا اگر اقتصاد نشر از پا نیفتد، نوبت چاپ بگیرند.»
تیراژها و عناوینی که آب می‌روند، کارگرانی که اخراج می‌شوند
کتاب‌هایی که چاپ می‌شوند چنان قیمت‌های بالایی دارند که در شرایط بحران اقتصادی و تورم فزاینده کنونی اکثر خانواده‌ها قدرت خرید آن را ندارند. کتاب بیش از پیش در حال حذف‌شدن از سبد خرید خانه‌هاست. احمد تهوری، مدیر روابط عمومی نشر ققنوس در تهران، در این زمینه به "شرق" گفته است: «کتاب ۷۰-۶۰ صفحه‌ای ۲۸۰۰ تومانی را باید بین هشت تا ۹ هزار تومان بفروشیم و به نوعی این کالا از سبد خرید خانواده خارج می‌شود. چیزی نزدیک به تا سه برابر قیمت قبلی قیمت‌گذاری می‌کنیم و این نه برای ما خوب است و نه برای خریداران کتاب، به نوعی داریم مشتریان‌مان را از دست می‌دهیم.»
به دلیل بحران کاغذ و کاهش انتشار کتاب و نشریات بسیاری از چاپخانه‌ها نیز در معرض تعطیلی قرار گرفته‌اند. شمار چاپخانه‌هایی که متاثر از شرایط اخیر درهای خود را بسته‌اند به ۱۰۰ مورد می‌رسد که بیکاری تعدادی دیگر از کارگران و شاغلان در ایران از پیامدهای آن است. این در حالی است که سایر چاپخانه‌ها نیز حداکثر با ظرفیت ۵۰ درصدی خود کار می‌کنند و بسیاری از نیروی کار خود را اخراج کرده یا از شیفت‌های کاری آنها کاسته‌اند.