مرگ دلفین‌ها در ایران؛ تحقیقات "آی یو سی ان"
۱۳۸۶ آذر ۲۹, پنجشنبه
در دوم آبان‌ماه، ۷۲ دلفین نیمه‌جان خود را به سواحل شنی جاسک رسانده و در آن جا تلف شدند. حدود یک ماه پیش از آن نیز لاشه‌ی ۷۹ قطعه دلفین در همین سواحل پیدا شد. این دو رخداد نه تنها توجه فعالان محیط زیست در داخل کشور را برانگیخت، بلکه توجه "آی یو سی ان" یا "اتحادیه‌ی جهانی حفاظت از طبیعت" را نیز به خود جلب کرد. چندی پیش گروهی از نمایندگان این اتحادیه به منظور بررسی علل مرگ این دلفین‌ها به ایران آمدند. دویچه‌وله در این خصوص با فرخ مستوفی، کارشناس محیط زیست در ایران، گفت‌وگویی انجام داده است.
دویچه‌وله: آقای فرخ مستوفی، اخیرا گروهی از کارشناسان اتحادیه‌ی جهانی حفاظت از طبیعت یا IUCN به ایران آمدند تا در مورد مرگ ۷۲ دلفین در سواحل جاسک تحقیق کنند. ممکن است راجع به این اتحادیه کمی توضیح بدهید؟
فرخ مستوفی: اتحادیه‌ی جهانی حفاظت از محیط زیست یا "آی یو سی ان" یک تشکیلات جهانی است و مرکز آن در سوئیس قرار دارد. این تشکیلات از chapter ها یا بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هر کدام از اینها وظیفه‌شان بررسی یک مسئله از طبیعت است. مثلا یک بخش مربوط به محیط زیست دریایی و یک بخش مربوط به محیط زیست کوهستانی است. بخش‌هایی دارند مربوط به بیابان و پرندگان. گربه‌سانان یک بخش ویژه دارد که در آن گربه‌های بزرگ و کوچک، اعم از ببر و پلنگ و غیره و وضعیت جهانی‌شان بررسی می‌شود. اتحادیه هر سال گزارشی می‌دهد و دفترچه‌ای درست می‌کند به نام redbook یا "کتاب سرخ". هدف از تهیه و تدوین این کتاب، گنجاندن انوع گونه‌هایی است که در معرض خطر انقراض هستند، هم گونه‌های جانوری و هم گیاهی. این کتاب منبعی است برای مؤسسات، بخش صنعت و دولت‌ها منبعی به شمار می‌آید که آنها پیش از اجرای پروژه‌های اقتصادی یا توسعه‌ای می‌توانند به آن مراجعه کنند دارند و جلوی اجرای پروژه‌هایی را که قرار است در مناطقی اجرا شوند که در آنها جانوری یا گونه‌ای گیاهی در معرض انقراض است، بگیرند. "آی یو سی ان" از نیروهای داوطلب تشکیل شده و متخصصین جهانی محیط زیست، هر کدام در هر تخصصی که دارند در یکی از این زیرمجموعه‌ها عضویت دارند.
چطور شد که اعضای این گروه به ایران آمدند. دولت ایران از آنها دعوت کرد یا خودشان آمدند؟
ظاهرا مرگ دلفین‌ها بخش دریایی "آی یو سی ان" را متقاعد کرده بوده که باید کارشناسانی را به ایران بفرستند. اجرای کار توسط "آی یو سی ان" در ایران مشکلی ندارد، چون ایران این اتحادیه را به رسمیت شناخته و با توجه به آن معاهدات بین‌المللی که ایران هم امضاء کرده، می‌تواند بیاید اینجا راجع به یک گونه و مسئله‌ای اظهارنظر کند. به این ترتیب احتمالا سازمان محیط زیست از آنها خواهش کرده که بیایند و این بررسی مستند و مستقل را انجام بدهند.
"آی یو سی ان" تا حالا به چه نتایجی رسیده است؟
اینها فعلا به نتایج خاصی نرسیدند. چون سری اول، دلفین‌‌هایی که در وسط آب کشته شده بودند و جریان آب آنها را به ساحل آورده بود، تقریبا همه می‌دانستند که اینها توسط وسیله‌ای از بین رفتند و "آی یو سی ان" این را تأیید کرد. چون بعد از اینکه اینها را از زیر خاک در آوردند (دلفین‌ها را پیش از این کنار ساحل دفن کرده بودند)، کارشناسان زخم‌ها و جراحات، ضربه و غیره را روی بدن دلفین‌ها تشخیص دادند و عملا تأیید کردند که گروه اول توسط صیادان از بین رفته اند. حالا این صیادان ممکن است بین‌المللی باشند. چون در خلیج فارس هم کشتی‌های صیادی بین‌المللی حرکت می‌کنند که تورهایشان کف‌کشی دارند که هر چه سر راهشان هست را جارو می‌کند و صیادان بومی هم وجود دارند. بنابراین هنوز مشخص نیست که دلفین‌ها توسط کدام گروه از ماهیگیران از بین رفته‌اند، ماهیگیران صنعتی یا سنتی. در مورد گروه دوی دلفین‌ها آنها هنوز منتظر جواب آزمایشات سم‌شناسی و ویروس‌شناسی و غیره هستند. متأسفانه نمونه‌هایی که به هلند فرستاده شدند، به دلیل تازه نبودن فاقد اهمیت بودند. یک نمونه‌ی دیگر مانده بود که این را منجمد کرده و در جایی نگه داشته بودند. فرستادن نمونه به خارج از کشور مشکلات زیادی دارد، علتش هم وجود خود "آی یو سی ان" است. برای اینکه به دلیل وجود معاهدات بین‌المللی شما اجازه‌ی حمل و نقل حیوانات را ندارید و مجوز مخصوص می‌خواهد، به خصوص در مورد گونه‌های در معرض خطر. بنابراین کشورها و اشخاص اگر بخواهند حتی یک نمونه‌ی مرده از موجودی را از کشوری به کشور دیگر ببرند، باید مجوز "آی یو سی ان" را داشته باشند که آن هم گرفتنش خیلی مشکل است. این نمونه‌ها را به عنوان گوشت سگ خارج کردند که قابلیت عبور داشته و مانع گمرکی ورود به کشور ثالث را نداشته باشد. یعنی حتی این تحقیقات هم امکان عملی نداشت.
رئیس گروه متخصصان دلفین‌شناسی "آی یو سی ان" گفته، بزرگترین تهدید برای دلفین‌ها در چند دهه‌ی اخیر لوازم و تجهیزات صیادی بوده. فکر می‌کنید در مورد مرگ این ۷۲ دلفین هم این موضوع بیشترین احتمال را داشته باشد، با توجه به نتایجی که تا حالا به دست آمده؟
می‌تواند درست باشد، تا آنجایی که من می‌دانم، این احتمال از همه بیشتر وجود دارد که وسایل صیادی باعث این مسئله شده باشد. چون صیادان همیشه با دلفین‌ها مشکل دارند. دلفین‌ها مرتب در حرکتند و دستجمعی حرکت می‌کنند و به محض این که به یک تور پر از ماهی برخورد می‌کنند، به صورت دسته جمعی و غریزی به آن تور حمله می‌کنند که ماهی‌ها را بخورند و این باعث پاره شدن تورها می‌شود. یعنی جدای از آسیبی که به ماهی‌ها می‌زنند، تور را پاره می‌کنند و این باعث می‌شود که ماهی‌ها فرار کنند. در خیلی از کشورهای در حال توسعه برای اینکه این آسیب به حداقل برسد، بودجه‌هایی اختصاص داده شده که اگر دلفین باعث پاره شدن تور بشود، مثلا مؤسسه‌ای کمک می‌کند و تور را تعمیر کرده و جایگزین می‌کند و هزینه‌ها را می‌دهد و این مسئله، نگرانی صیادان از اینکه دلفین‌ها به تورها حمله کنند را کم می‌کند. ولی در جاهایی مثل ایران که تکلیف این قضیه روشن نیست، صیادها ای قدر ثروتمند نیستند که بتوانند، خسارت پاره شدن تورها را پرداخت کنند، خشونت به خرج می‌دهند و این خشونت، عکس‌العملی طبیعی است تا روزی که یک مؤسسه یا سازمانی هزینه‌ی خسارت‌های وارد شده به تور پاره شده حاصل از حمله و هجوم دلفین‌ها را بدهد و این امر عملا آن نگرانی را رفع کند.
در خبرگزاری‌ها آمده که اعضای "آی یو سی ان" با دو مورد مرگ و میر مشکوک دیگر هم در سواحل ایران برخورد کردند، آیا این خبر درست است؟
قطعا، برای اینکه طول ساحل ما بسیار بالاست، بالای دو هزار کیلومتر. کارشناسان در طول ساحل حرکت کردند و هر جایی که به مرگ مشکوک و جسد دلفین برخورد کردند، آن را مورد بررسی قرار دادند. این یک چیز خیلی طبیعی است. مثلا در سواحل شمالی ایران، سواحل دریای خزر، موارد بسیار زیادی از مرگ فک‌‌ها دیده می‌شود و هر کارشناسی که بیاید می‌تواند، این را تشخیص داده و ببیند. با توجه به اینکه دلفین‌ها در ایران برای اولین بار مورد توجه قرار گرفتند و ایرانی‌‌ها پی بردند که موجودی هم به نام دلفین در آب‌هایشان زندگی می‌کند، این خبر جلب توجه می‌کند. ولی خبر خیلی مهمی نیست. چون هر کسی در طول سواحل ایران حرکت کند، عملا با مرگ‌‌های مشکوک برخورد می‌کند، مرگ‌هایی ناشی از آلودگی نفتی، افتادن به دست ماهیگیران و تورها، از جمله تورهای سنتی که مثل قفس می‌ماند.